Η γυάλινη εκεχειρία της Γάζας απειλείται από τους σκληροπυρηνικούς των δύο πλευρών.
Το Ισραήλ και η Χαμάς κατέληξαν σε συμφωνία για την πρώτη φάση του ειρηνευτικού σχεδίου 20 σημείων που πρότεινε ο Ντόναλντ Τραμπ — ένα σχέδιο που προβλέπει άμεση κατάπαυση του πυρός, ανταλλαγή ομήρων και κρατουμένων, καθώς και μερική αποχώρηση του ισραηλινού στρατού σε προκαθορισμένη γραμμή εντός της Λωρίδας της Γάζας.
Η εξέλιξη αυτή θεωρείται το πιο ουσιαστικό βήμα προς τον τερματισμό της βίας εδώ και δεκαετίες. Όμως, από την ελπίδα αναδύεται μια εύθραυστη πραγματικότητα, όπου κάθε λεπτομέρεια μπορεί να ανατρέψει την ισορροπία.
Το κείμενο της συμφωνίας αφήνει ανοιχτά κρίσιμα ζητήματα: Ο αφοπλισμός της Χαμάς- κεντρικός όρος του σχεδίου Τραμπ- δεν έχει αποσαφηνιστεί. Ούτε το πώς, ούτε το πότε, ούτε ποιος θα επιβλέπει τη διαδικασία. Εξίσου ασαφές είναι το μοντέλο διακυβέρνησης της Γάζας μετά την αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων.
Η Χαμάς δηλώνει ότι θα παραδώσει την εξουσία μόνο σε παλαιστινιακή κυβέρνηση και όχι σε διεθνή αρχή, όπως προβλέπει το σχέδιο. Από την άλλη, το Ισραήλ σκοπεύει να διατηρήσει έλεγχο σε περίπου 53% του εδάφους, επικαλούμενο λόγους ασφαλείας. Αυτή η πρόθεση έχει προκαλέσει οξύτατες αντιδράσεις από την παλαιστινιακή πλευρά και ρήγματα στο εσωτερικό του ίδιου του ισραηλινού πολιτικού σκηνικού.
Ήδη, οι IDF άρχισαν να αποσυναρμολογούν προσωρινές βάσεις στη Γάζα, ένδειξη προετοιμασίας για την πρώτη φάση αποχώρησης. Την ίδια ώρα, ο Τραμπ αναμένεται να επισκεφθεί την περιοχή για να επιβλέψει την έναρξη εφαρμογής και να παρουσιάσει την ειρήνη ως προσωπικό διπλωματικό επίτευγμα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Τουρκία, από την πλευρά της, έχει δηλώσει πρόθυμη να συμμετάσχει στην ανοικοδόμηση της Γάζας, ενώ η Αίγυπτος και η Ιορδανία προετοιμάζονται για ρόλο μεσολαβητών και εγγυητών. Ωστόσο, όλοι αναγνωρίζουν ότι το έδαφος είναι ναρκοθετημένο- τόσο πολιτικά όσο και κοινωνικά. Η μεγαλύτερη πρόκληση προέρχεται από τους σκληροπυρηνικούς και των δύο πλευρών, που βλέπουν τη συμφωνία ως προδοσία.
Στο Ισραήλ, η εθνικιστική δεξιά κατηγορεί τον Νετανιάχου ότι «υποκύπτει στη διεθνή πίεση» και εγκαταλείπει το δόγμα της πλήρους στρατιωτικής κυριαρχίας. Ορισμένοι υπουργοί του συνασπισμού απειλούν ακόμη και με αποχώρηση από την κυβέρνηση, εάν η αποχώρηση των δυνάμεων συνεχιστεί χωρίς σαφείς όρους ασφαλείας.
Στη Γάζα, αντίθετα, φατρίες της Χαμάς και μικρότερες ισλαμιστικές οργανώσεις- όπως η al-Mujaida- απειλούν με αντίποινα, θεωρώντας την ανταλλαγή κρατουμένων και τον σταδιακό αφοπλισμό ως «παράδοση». Υπάρχει φόβος ότι εξτρεμιστικά στοιχεία, εκτός του κεντρικού ελέγχου της Χαμάς, θα επιχειρήσουν σαμποτάζ με πυραυλικά χτυπήματα ή επιθέσεις, ώστε να τινάξουν τη συμφωνία στον αέρα.
Η ρευστότητα της κατάστασης είναι τέτοια, που κάθε μικρό περιστατικό μπορεί να πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις. Το κλίμα παραμένει τεταμένο στα σημεία ελέγχου και στα βόρεια σύνορα, όπου ισραηλινές περιπολίες δέχονται σποραδικά πυρά από ένοπλους μαχητές.
Η ανοικοδόμηση της Γάζας αποτελεί το πιο φιλόδοξο- αλλά και το πιο ευάλωτο- κομμάτι του σχεδίου. Οι υποδομές έχουν σχεδόν ισοπεδωθεί: νοσοκομεία, σχολεία, κατοικίες, δίκτυα ύδρευσης και ηλεκτρικού. Η ανοικοδόμηση απαιτεί τεράστιους οικονομικούς πόρους και, κυρίως, μηχανισμό διαφάνειας και ασφαλείας.
Τα Ηνωμένα Έθνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Παγκόσμια Τράπεζα έχουν ήδη δεσμευθεί για χρηματοδότηση, υπό τον όρο ότι θα υπάρξει διεθνής επιτήρηση και αποφυγή διαφθοράς. Η Τουρκία, η Αίγυπτος και το Κατάρ δηλώνουν πρόθυμες να αναλάβουν τεχνικά έργα, ενώ το Ισραήλ απαιτεί δικλείδες ασφαλείας ώστε να αποτραπεί η εκτροπή πόρων σε στρατιωτικές δομές.
Η επαναλειτουργία των σημείων διέλευσης, όπως της Ράφας, θεωρείται ζωτικής σημασίας για την ανθρωπιστική ροή και την επανεκκίνηση της οικονομίας. Όμως, χωρίς διαρκή επίβλεψη, η εκεχειρία μπορεί να μετατραπεί σε εύθραυστο γυαλί.
Αναλυτές βλέπουν δύο πιθανά σενάρια για τους επόμενους μήνες. Το πρώτο, αισιόδοξο σενάριο, προϋποθέτει ότι η εκεχειρία θα τηρηθεί, η Χαμάς θα αρχίσει να αποσύρει τα όπλα και η διεθνής κοινότητα θα εμπλακεί ενεργά στην ανοικοδόμηση. Η σταδιακή σταθεροποίηση της Γάζας θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πιλότος ειρήνης για την ευρύτερη Μέση Ανατολή, ανοίγοντας δρόμο για περιφερειακές συνεργασίες σε ενέργεια, εμπόριο και ασφάλεια.
Το δεύτερο, ρεαλιστικό αλλά ζοφερό σενάριο, προβλέπει ότι οι σκληροπυρηνικοί θα υπονομεύσουν τη συμφωνία. Αν η Χαμάς αισθανθεί ότι αποκλείεται από τον πολιτικό διάλογο ή αν το Ισραήλ επιχειρήσει μονομερείς κινήσεις ελέγχου, οι μάχες μπορεί να επαναληφθούν. Η ανθρωπιστική κρίση θα επιδεινωθεί και η διεθνής κοινότητα θα αναγκαστεί να συζητήσει ειρηνευτική αποστολή με απρόβλεπτες συνέπειες.
Σε μια τέτοια περίπτωση, η σύγκρουση κινδυνεύει να εξαπλωθεί σε Λίβανο, Συρία και Υεμένη, με τη Χεζμπολάχ και τις σιιτικές οργανώσεις να αναλαμβάνουν ρόλο εκδίκησης στο όνομα της «αντίστασης». Η περιοχή θα εγκλωβιστεί σε έναν νέο, άτυπο «παγωμένο πόλεμο», χωρίς σαφή νικητή.
Η διπλωματική κινητικότητα των τελευταίων ημερών δείχνει ότι η Ουάσιγκτον, η Ευρώπη και τα αραβικά κράτη επιχειρούν να οικοδομήσουν ένα σύστημα μόνιμης επιτήρησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προωθούν τη δημιουργία «Συντονιστικού Κέντρου Εφαρμογής», το οποίο θα επιβλέπει τη μεταβατική περίοδο στη Γάζα, θα συντονίζει την ανθρωπιστική βοήθεια και θα παρακολουθεί την πρόοδο του αφοπλισμού.
Η ΕΕ στηρίζει την πρωτοβουλία, προτείνοντας τη συμμετοχή ευρωπαϊκών παρατηρητών στα σημεία διέλευσης και τη συγκρότηση ειδικού ταμείου ανοικοδόμησης με ρήτρες λογοδοσίας. Η διπλωματία, σε αυτή τη φάση, λειτουργεί σαν τελευταία γραμμή άμυνας απέναντι στην επιστροφή στο χάος. Το στοίχημα των ΗΠΑ δεν είναι μόνο η ειρήνη, αλλά και η αποκατάσταση της αξιοπιστίας τους στη Μέση Ανατολή μετά από δεκαετίες αντιφατικών παρεμβάσεων.
Στο βάθος, η συμφωνία Ισραήλ– Χαμάς αποτελεί το πιο σοβαρό τεστ για το αν η Μέση Ανατολή μπορεί να μεταβεί από τον φαύλο κύκλο της βίας στη λογική της συνύπαρξης. Όμως, η επιτυχία δεν είναι δεδομένη.
Για να αντέξει η ειρήνη, απαιτούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως:
- Αμοιβαία δέσμευση και από τις δύο πλευρές- όχι μόνο σε επίπεδο δηλώσεων.
- Διεθνής εποπτεία με παρατηρητές που θα αποτρέπουν μονομερείς ενέργειες.
- Διαφανής ανοικοδόμηση με τη συμμετοχή τοπικών θεσμών και κοινωνίας πολιτών.
- Πολιτική σύνδεση της Γάζας με τη Δυτική Όχθη, ώστε η λύση να είναι συνολική.
- Ισορροπία ανταλλαγμάτων: ασφάλεια για το Ισραήλ, αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη για τους Παλαιστινίους.
Χωρίς αυτά, η συμφωνία δεν θα είναι παρά μια ανάπαυλα πριν από την επόμενη έκρηξη.
Η Μέση Ανατολή βρίσκεται για ακόμη μια φορά στο σημείο μηδέν. Η ελπίδα για ειρήνη στη Γάζα είναι υπαρκτή, αλλά ρευστή και εύθραυστη όσο ποτέ. Οι σκληροπυρηνικοί εκατέρωθεν κρατούν το δάχτυλο στη σκανδάλη, ενώ η διεθνής κοινότητα προσπαθεί να στήσει έναν μηχανισμό που θα αποτρέψει την κατάρρευση.
Η ειρήνη δεν είναι δεδομένο γεγονός· είναι μια διαδρομή που πρέπει να κερδηθεί καθημερινά, με υπομονή, εμπιστοσύνη και πολιτικό ρεαλισμό. Αν οι επόμενες εβδομάδες αποδειχθούν ανθεκτικές, ίσως η Γάζα να γίνει το πρώτο κεφάλαιο μιας νέας εποχής στη Μέση Ανατολή. Αν όχι, τότε η ιστορία θα επιστρέψει εκεί όπου πάντα βρισκόταν: στη σκόνη, στα ερείπια και στην προσμονή μιας ειρήνης που ποτέ δεν έρχεται.
Ελεύθερα, 12.10.2025
