Όταν οι φλόγες στην ορεινή Λεμεσό ξέφευγαν από τον έλεγχο των δυνάμεων πυρόσβεσης και μετατρέπονταν σε φονική λαίλαπα που εισέβαλλε στις κοινότητες της περιοχής, απειλώντας να εξελιχθεί σε επίγεια κόλαση, η κάψα έφτανε μέχρι το Προεδρικό.
Ο Νίκος Χριστοδουλίδης βρέθηκε, και εξακολουθεί να βρίσκεται, ενώπιον μιας εξαιρετικά δύσκολης κατάστασης που άγγιξε τα όρια της κυβερνητικής κρίσης. Αστοχίες κρατικών υπηρεσιών, κάκιστη επικοινωνιακή διαχείριση και δύο μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου που, κάθε φορά που εμφανίζονταν μπροστά στις κάμερες, αντί να καθησυχάζουν την κοινή γνώμη, προκαλούσαν οργή.
Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, κάποιοι έσπευσαν να δηλώσουν πως οι πυρκαγιές της ορεινής Λεμεσού θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε ένα νέο Μαρί, με τον Πρόεδρο να βρίσκεται στη γωνία και υπό ασφυκτική πίεση, σηματοδοτώντας παράλληλα την αρχή μιας αντίστροφης πορείας για τη διακυβέρνησή του.
Ενώ η γη ακόμα ξεκάπνιζε, ήρθαν τα πρώτα αντιπολιτευτικά πυρά, αρχικά από την Πινδάρου και από την Εζεκία Παπαϊωάννου, με τον Βίκτωρα Παπαδόπουλο να απαντά με το γνώριμο δηκτικό ύφος του – πρώτα στον ΔΗΣΥ και μετά στον Γ.Γ. του ΑΚΕΛ – επαναφέροντας και τις γνωστές αναφορές στο Μαρί. Το ίδιο βράδυ πραγματοποιήθηκε η πρώτη κυβερνητική σύσκεψη με τα αρμόδια υπουργεία, κατά την οποία έγινε μια αρχική αποτίμηση της κατάστασης και αποφασίστηκαν μέτρα στήριξης για τις πυρόπληκτες περιοχές. Ήταν η πρώτη ουσιαστική αντίδραση της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη για την «επόμενη μέρα».
Η σύσκεψη της περασμένης Κυριακής είναι που καθόρισε ποιες θα είναι οι κινήσεις που θα γίνουν σε κρατικό επίπεδο και τότε άρχισε να αποσαφηνίζεται το πλαίσιο των προθέσεων του Νίκου Χριστοδουλίδη για την επόμενη μέρα και τους άξονες πάνω στους οποίους προτίθεται να κινηθεί, με στόχο να στείλει το μήνυμα ότι η κυβέρνηση κατάφερε να διαχειριστεί μια σοβαρή κρίση.
> Χρονοδιάγραμμα άμεσης ανταπόκρισης
Από το πρωί της Δευτέρας δόθηκαν οδηγίες σε υπουργούς και κυβερνητικούς λειτουργούς να επισπεύσουν τις διαδικασίες υλοποίησης των μέτρων στήριξης που ανακοινώθηκαν από τον Πρόεδρο την προηγούμενη ημέρα. Την Τετάρτη το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε τα μέτρα και οι διαδικασίες ξεκίνησαν άμεσα, σε συνεργασία με τις κοινοτικές αρχές των πληγεισών περιοχών. Το εφάπαξ ποσό για την κάλυψη βασικών αναγκών άρχισε να καταβάλλεται από την Πέμπτη, ενώ στόχος είναι μέχρι τις 11 Αυγούστου να έχουν τροχιοδρομηθεί όλες οι διαδικασίες υλοποίησης των μέτρων, είτε πρόκειται για επισκευές κατοικιών είτε για κοινοτικά έργα.
Την Πέμπτη ανακοινώθηκε ο διορισμός του Επιτρόπου Ορεινών Περιοχών, Χαράλαμπου Χριστοφίνα, ως συντονιστή της όλης προσπάθειας, καθώς θεωρείται πρόσωπο-γέφυρα μεταξύ Προεδρικού και των κατοίκων της ορεινής Λεμεσού.
Η άμεση καταβολή χρημάτων και η όσο το δυνατόν ταχύτερη αποκατάσταση των περιοχών αναμένεται να λειτουργήσουν ως ένδειξη αντανακλαστικών από την πλευρά της κυβέρνησης, περιορίζοντας σε έναν βαθμό τη γκρίνια και την κριτική για τα λάθη και τις ασυνεννοησίες στη διάρκεια της πυρκαγιάς.
> Όχι σε νέα Ερευνητική Επιτροπή
Ο προβληματισμός στο Προεδρικό σε ότι αφορά τη διαχείριση της οργής της κοινής γνώμης φαίνεται να οδηγεί σε νέο μοντέλο πιο αποτελεσματικό. Οι πληροφορίες μας αναφέρουν ότι ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, αφού παραλάβει τις εκθέσεις των αρμόδιων υπηρεσιών για τη διαχείριση της κρίσης, θα αξιολογήσει τα δεδομένα για να λάβει περαιτέρω αποφάσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες μας, δεν προτίθεται να διορίσει Ερευνητική Επιτροπή για απόδοση ευθυνών. Αντίθετα, επεξεργάζεται νέο μοντέλο διερεύνησης και αξιολόγησης, το οποίο θα είναι πιο λειτουργικό και αποτελεσματικό, καθώς η εμπειρία των πορισμάτων προηγούμενων ερευνητικών επιτροπών έχει καταγραφεί στην κοινή γνώμη ως μη αποδοτική μέθοδος αντιμετώπισης κρίσεων.
> Ανασχηματισμός
Είναι δεδομένο ότι ο Νίκος Χριστοδουλίδης θα προχωρήσει σε αλλαγές στο κυβερνητικό σχήμα. Δεν έχει όμως προσδιοριστεί ακόμη ο χρόνος και το εύρος του. Πλέον έχει στη διάθεσή του τα πορίσματα των εκθέσεων, τα οποία περιλαμβάνουν διοικητικές ευθύνες και ενδεχομένως να οδηγήσουν και σε πολιτικά συμπεράσματα. Παρ’ όλα αυτά, είναι σαφές στον περίγυρό του ότι δεν προτίθεται να προβεί σε οποιαδήποτε κίνηση υπό πίεση – ούτε από δημοσιογράφους, ούτε από την αντιπολίτευση, ούτε από την κοινή γνώμη. Όπως φέρεται να έχει εκμυστηρευθεί σε στενούς συνεργάτες του, ο ανασχηματισμός θα γίνει όταν ο ίδιος το κρίνει σκόπιμο, πολύ στοχευμένα και χωρίς να αποκλείεται το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
> Τομές στους γενικούς διευθυντές των Υπουργείων
Μία από τις αλλαγές που, σύμφωνα με πληροφορίες, εξετάζει ο Πρόεδρος αφορά τους διορισμούς των γενικών διευθυντών υπουργείων. Είναι διαχρονικά αποδεκτό ότι η Δημόσια Υπηρεσία στην Κύπρο παρουσιάζει αδυναμίες και δυσλειτουργίες, οι οποίες επηρεάζουν τόσο την ανταπόκριση του κράτους σε περιόδους κρίσης όσο και την καθημερινή του λειτουργικότητα.
>Η κατ’ ιδίαν κουβέντα με τους τρεις Υπουργούς
Μία από τις κινήσεις του Νίκου Χριστοδουλίδη την περασμένη εβδομάδα, προκειμένου να εκτονώσει την ενδοκυβερνητική κρίση που εκκολάφθηκε λόγω της πυρκαγιάς, ήταν να καλέσει σε συνάντηση τους τρεις εμπλεκόμενους Υπουργούς: τον Κωνσταντίνο Ιωάννου, τον Μάριο Χαρτσιώτη και τη Μαρία Παναγιώτου. Στον απόηχο της κρίσης και της συζήτησης για τις πολιτικές ευθύνες, είχε αρχίσει να διαμορφώνεται ένα κλίμα ενδοκυβερνητικής έντασης μεταξύ των τριών υπουργείων. Όχι από τους ίδιους τους Υπουργούς, αλλά από το περιβάλλον τους, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για σχόλια και εκτιμήσεις που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν κλίμα εσωστρέφειας στην κυβέρνηση – ιδιαίτερα σε συνδυασμό με τα σενάρια ανασχηματισμού.
Κατά τη συνάντηση, η οποία πραγματοποιήθηκε πριν τη συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου της Τετάρτης, ο Πρόεδρος διεμήνυσε ξεκάθαρα στους τρεις Υπουργούς ότι η κυβέρνηση πρέπει να προβάλλει εικόνα ενότητας και συλλογικής διαχείρισης της κρίσης. Για τον λόγο αυτό, στο τέλος της συνεδρίας του Υπουργικού προγραμματίστηκαν δηλώσεις από όλα τα αρμόδια μέλη της κυβέρνησης, τα οποία εμπλέκονται στην υλοποίηση των μέτρων στήριξης που ανακοινώθηκαν.
> Απαντήσεις στη Βουλή
Μεθαύριο ανοίγει στη Βουλή η συζήτηση για τα όσα έγιναν ή δεν έγιναν κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών: το επιχειρησιακό πλάνο της Πυροσβεστικής, ο συντονισμός με το Τμήμα Δασών, το σχέδιο εκκένωσης περιοχών, η δράση της Πολιτικής Άμυνας και η συνολική διαχείριση της κρίσης. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης αναμένεται να τεθούν και ζητήματα πολιτικών ευθυνών. Το Προεδρικό έχει δώσει σαφείς οδηγίες να παρασχεθούν πλήρεις απαντήσεις, προκειμένου να αναδειχθούν οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν τόσο πριν και κατά τη διάρκεια, όσο και μετά την κατάσβεση των πυρκαγιών. Παρά το γεγονός ότι η συζήτηση αναμένεται να δώσει χώρο για εκδηλώσεις λαϊκισμού, στην κυβέρνηση εκτιμούν ότι αποτελεί και ευκαιρία να απαντηθούν κρίσιμα ερωτήματα.
Το πολιτικό κόστος, τα λάθη στη διαχείριση ακόμη και επικοινωνιακά
Κάθε κρίση συνοδεύεται από πολιτικό κόστος. Στο κυβερνητικό στρατόπεδο αναγνωρίζουν ότι το ζήτημα των πυρκαγιών, καθώς και οι αδυναμίες και τα προβλήματα που καταγράφηκαν κατά την αντιμετώπισή τους, είχαν άμεσο αντίκτυπο. Ιδίως επειδή προέκυψαν σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία ο Νίκος Χριστοδουλίδης κατέγραφε σημάδια ανάκαμψης και επιχειρούσε να «γυρίσει το παιχνίδι» υπέρ του.
Η άμεση εφαρμογή των εξαγγελθέντων μέτρων αναμένεται να στείλει μηνύματα ικανής διαχείρισης κρίσεων, να δώσει απτές λύσεις και να περιορίσει τις αντιδράσεις, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου εκτιμάται ότι θα αμβλυνθούν.
Η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι έγιναν λάθη ως προς τη διαχείριση της κρίσης. Ο κατακερματισμός των δημόσιων δηλώσεων αποτέλεσε επίσης παράγοντα σύγχυσης και εκνευρισμού για την κοινή γνώμη. Όπως παραδέχονται κυβερνητικές πηγές, δεν υπήρχε λόγος να προβαίνουν σε δηλώσεις τόσοι πολλοί αξιωματούχοι – ο Πρόεδρος, ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος, ο Υπουργός Δικαιοσύνης και η Υπουργός Γεωργίας. Ιδίως οι παρεμβάσεις των δύο Υπουργών τις κρίσιμες ώρες της πυρκαγιάς θεωρείται ότι επέφεραν σοβαρή επικοινωνιακή ζημιά.
Η προσωπική επαφή του Νίκου Χριστοδουλίδη με την περιοχή της ορεινής Λεμεσού αποτελεί ένα στοιχείο πάνω στο οποίο επιχειρεί να οικοδομήσει τη διαχείριση της επόμενης μέρας. Παρότι καταγράφεται κριτική και «μουρμούρα» εντός της κοινωνίας, η οποία εστιάζει στο γεγονός ότι δεν αποτράπηκε μια σοβαρή τραγωδία και ανυπολόγιστη περιβαλλοντική καταστροφή, ο Πρόεδρος επιδιώκει να διατηρήσει το νήμα της σχέσης του με τις πληγείσες κοινότητες.
Επιπλέον, οι δηλώσεις που είχαν προηγηθεί της πυρκαγιάς – τόσο από τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο όσο και από την Υπουργό Γεωργίας – ότι «είμαστε πιο έτοιμοι από ποτέ» για την αντιμετώπιση πυρκαγιών, αποδείχθηκαν εκ των υστέρων λανθασμένος επικοινωνιακός χειρισμός. Αντί να ενισχύσουν την εικόνα της κυβέρνησης, την εγκλώβισαν σε προσδοκίες που η ίδια είχε καλλιεργήσει και, τελικά, την εξέθεσαν για ακόμα μια φορά, σε δυσανάλογη κριτική.
Ο ίδιος ο Νίκος Χριστοδουλίδης επιχειρεί να επανέλθει κοντά στην κοινωνία, να μιλήσει με τους πολίτες και να ακούσει τα παράπονά τους. Στο πρόσφατο διάγγελμά του προχώρησε, για πρώτη φορά, σε απολογία εκ μέρους της Πολιτείας για την καταστροφή. Παράλληλα, απέφυγε να επικαλεστεί τις διαχρονικές παθογένειες του κράτους, επιλέγοντας να μην μεταθέσει τις ευθύνες σε προηγούμενες κυβερνήσεις.
Οριζόντιος θυμός της κοινωνίας κατά του πολιτικού κόσμου
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία στη διαχείριση της κρίσης είναι η καταγραφή ενός ευρύτερου, οριζόντιου θυμού της κοινωνίας, ο οποίος δεν στρέφεται αποκλειστικά κατά της κυβέρνησης, αλλά συνολικά κατά του πολιτικού συστήματος. Όπως φάνηκε και από τη συμμετοχή στη διαδήλωση της περασμένης Πέμπτης στη Λεμεσό, από τα συνθήματα και τις παρεμβάσεις των πολιτών, η δυσαρέσκεια ξεπερνά το κυβερνητικό στρατόπεδο και αγγίζει και τη Βουλή και τα πολιτικά κόμματα.
Η αντίληψη ότι για την ανεπάρκεια του κράτους να διαχειρίζεται κρίσεις ευθύνεται διαχρονικά το σύνολο του πολιτικού κόσμου, μετατοπίζει μέρος της κοινωνικής πίεσης και προς τα κόμματα – κυρίως τα παραδοσιακά. Επομένως, είναι λανθασμένη η ανάγνωση ορισμένων κομματικών ηγεσιών, που εκτιμούν ότι θα μπορέσουν να κεφαλαιοποιήσουν την αντίδραση της κοινωνίας εις βάρος της κυβέρνησης.
Αντιθέτως, το γεγονός ότι η πρώτη εκλογική αναμέτρηση μετά τις πυρκαγιές είναι οι βουλευτικές εκλογές, φέρνει πρώτα τα ίδια τα κόμματα σε θέση μάχης απέναντι στην κοινωνική οργή. Σε αυτό το πλαίσιο, η διάχυτη απαξίωση ενδέχεται να επηρεάσει συνολικά το πολιτικό σύστημα, ενισχύοντας ενδεχομένως και τάσεις αποχής ή στροφής προς αντισυστημικές επιλογές.
Γιατί σήκωσε το βάρος προσωπικά ο Πρόεδρος
Η διεξαγωγή ευρείας σύσκεψης την Κυριακή, με τον Πρόεδρο να επιλέγει να μιλήσει απευθείας στους κατοίκους της περιοχής – περιοχές στις οποίες ως υποψήφιος στις προεδρικές του 2023 είχε μεγάλη απήχηση, γεγονός που αναδείχθηκε και από τα εκλογικά αποτελέσματα των πληγεισών κοινοτήτων, εκτιμάται ότι λειτούργησε εκτονωτικά στις πρώτες αντιδράσεις επηρεαζομένων.
Η καταστροφή μπορεί να έχει σημαντικό πολιτικό κόστος. Ο Πρόεδρος, ωστόσο, επέλεξε να τη διαχειριστεί προσωπικά, ερχόμενος σε άμεση επαφή με τους κατοίκους. Από αυτή την επαφή προέκυψε και το διάγγελμα της Κυριακής το βράδυ, με τον Πρόεδρο να πλαισιώνεται από κοινοτάρχες, τον Αρχιπύραρχο, τον Διευθυντή του Τμήματος Δασών και άλλους αρμόδιους – ένα πλάνο για το οποίο δέχθηκε σφοδρή κριτική ότι συνιστά επικοινωνιακή εκμετάλλευση των ανθρώπων της φωτιάς.
Το σκηνικό αυτό ήταν αποτέλεσμα της προηγηθείσας σύσκεψης, στην οποία οι συμμετέχοντες αποδέχθηκαν την πρόσκληση να φωτογραφηθούν, προκειμένου – όπως ειπώθηκε – να σταλεί μήνυμα ενότητας στην κοινωνία.
Η εκτόνωση της κρίσης και η συνδιαμόρφωση των μέτρων στήριξης αποτέλεσαν ένδειξη της κατεύθυνσης που η κυβέρνηση ήθελε να ακολουθήσει. Το δημοσιονομικό απόθεμα αποτέλεσε το μαξιλάρι πάνω στο οποίο ο Νίκος Χριστοδουλίδης άρχισε να χτίζει τη διαχείριση της επόμενης μέρας της φωτιάς. Ο δρόμος παραμένει μακρύς, και το πώς θα εξελιχθεί αυτή η πορεία ίσως τελικά ανατρέψει ξανά τα δεδομένα.
Το βράδυ της Κυριακής, μετά τις συσκέψεις και το διάγγελμα, ο Πρόεδρος παρευρέθηκε σε γάμο, έχοντας μια πρώτη ανεπίσημη επαφή με τον κόσμο, εγκαινιάζοντας ταυτόχρονα μια νέα, πιο δύσκολη πορεία προς την κοινωνία, με καθορισμένους στόχους και γνώση του ευρύτερου πολιτικού σκηνικού.
Η σκληρή γραμμή της Πινδάρου και η στάση ΑΚΕΛ
Η Πινδάρου ήταν η πρώτη που άσκησε σφοδρή κριτική στην κυβέρνηση, προλαβαίνοντας ακόμη και το ΑΚΕΛ. Στον ΔΗΣΥ έχει πλέον αποσαφηνιστεί έντονα η αντιπολιτευτική γραμμή της ηγεσίας, η οποία κινείται σε σκληρό τόνο, διακόπτοντας ουσιαστικά κάθε δίαυλο επικοινωνίας με τον Νίκο Χριστοδουλίδη.
Κατά τη συνεδρία του Εκτελεστικού Γραφείου την περασμένη Πέμπτη καταγράφηκε διάθεση «αντεπίθεσης» κατά της κυβέρνησης, με φόντο τις πολιτικές ευθύνες για τη διαχείριση της πυρκαγιάς. Οι απόψεις, ωστόσο, διίστανται ως προς το κατά πόσο αυτή η τακτική ωφελεί τελικά την Πινδάρου, καθώς ο προσδιορισμός της σχέσης του κόμματος με την κυβέρνηση παραμένει ανοιχτό ζήτημα για τον Συναγερμό.
Το ΑΚΕΛ, από την πλευρά του, επέλεξε μια πιο μεθοδική στάση. Εξέφρασε έντονη κριτική τις πρώτες ημέρες μετά τις πυρκαγιές, προχωρώντας και σε περιοδεία του Γ.Γ. του κόμματος Στέφανου Στεφάνου στις πυρόπληκτες περιοχές. Ωστόσο, οι δημόσιες δηλώσεις του ήταν προσεκτικά διατυπωμένες, ενόψει και της συζήτησης που ακολουθεί στη Βουλή.
> Η στήριξη από συμπολίτευση
Οι ηγεσίες των κομμάτων που στηρίζουν την κυβέρνηση τηρούν υποστηρικτική στάση απέναντι στις ενέργειες του Προεδρικού και τα μέτρα που έχουν εξαγγελθεί. Τόσο το ΔΗΚΟ όσο και η ΔΗΠΑ και η ΕΔΕΚ έχουν αποφύγει, τουλάχιστον επισήμως, να ασκήσουν ευθεία κριτική και ταυτίζονται με τη γραμμή της κυβέρνησης.
Παρά ταύτα, καταγράφονται επιμέρους φωνές αντίδρασης στο εσωτερικό των κομμάτων. Ο βουλευτής του ΔΗΚΟ, Χρύσης Παντελίδης, μίλησε ανοιχτά για πολιτικές ευθύνες σε τηλεοπτική του παρέμβαση. Ο βουλευτής της ΔΗΠΑ, Μιχάλης Γιακουμής, απέστειλε επιστολή ζητώντας την αποχώρηση του κόμματος από την κυβέρνηση.
Παρά τις επιμέρους ενστάσεις, επικρατεί η γενική γραμμή συνεργασίας και στήριξης της κυβέρνησης.
> Η ακροδεξιά και τα νέα κόμματα
Το κλίμα απαξίωσης που ενισχύθηκε από τη διαχείριση των πυρκαγιών και ο διάχυτος θυμός της κοινωνίας δημιουργούν, σύμφωνα με πολιτικές εκτιμήσεις, ευνοϊκό έδαφος για ενίσχυση ακροδεξιών ή αντισυστημικών τάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, η ψήφος διαμαρτυρίας ενδέχεται να εκφραστεί προς κόμματα που προβάλλονται ως εναλλακτικά του παραδοσιακού πολιτικού συστήματος.
Τις προηγούμενες ημέρες κυκλοφόρησαν φήμες περί προσπάθειας πολιτικής εκμετάλλευσης της κρίσης από νέα σχήματα, με υπαινιγμούς να στρέφονται προς το ΑΛΜΑ. Το κίνημα, ωστόσο, προχώρησε σε επίσημη ανακοίνωση, διαχωρίζοντας τη θέση του από άτομα που φέρονταν να σχεδίαζαν παράλληλη κινητοποίηση διαμαρτυρίας μαζί με ανεξάρτητες ομάδες πολιτών την περασμένη Πέμπτη και σχετίζονταν μαζί του.
Το ΕΛΑΜ, από την πλευρά του, ακολούθησε την τακτική που παραδοσιακά υιοθετεί σε παρόμοιες περιπτώσεις, οργανώνοντας ομάδες εθελοντών για παροχή βοήθειας στις πυρόπληκτες περιοχές, καθώς και για συλλογή και διανομή τροφίμων. Στόχος του, όπως φαίνεται, είναι η ενίσχυση της παρουσίας του στις τοπικές κοινωνίες, αξιοποιώντας τη συγκυρία και το κλίμα απογοήτευσης.
