Το Great Sea Interconnector (GSI) ξεκίνησε ως φιλόδοξο έργο για την ηλεκτρική διασύνδεση της Κύπρου με την Κρήτη. Σήμερα, όμως, αντιμετωπίζει στασιμότητα, εισαγγελική έρευνα, οικονομικές διαφορές και κλιμακούμενες γεωπολιτικές εντάσεις που θέτουν σε αμφιβολία την ολοκλήρωσή του.
Αν οι εμπλεκόμενοι επιθυμούν την πρόοδο του έργου, η κρίσιμη παράμετρος που πρέπει να επιλυθεί άμεσα είναι το γεωπολιτικό ρίσκο.
Το GSI είναι ένα υποθαλάσσιο καλώδιο που συνδέει την Κύπρο με την Κρήτη, με στόχο να τερματίσει την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου, να ενισχύσει την ασφάλεια εφοδιασμού, να προωθήσει την πράσινη μετάβαση και να αποφέρει οικονομικά οφέλη στον Κύπριο καταναλωτή. Χρηματοδοτείται με 657 εκατ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως «Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος».
Η μόνη σημαντική πρόοδος του έργου είναι η παραγωγή καλωδίου από τη γαλλική εταιρεία Nexans, με προκαταβολές άνω των 200 εκατ. ευρώ.
Ωστόσο, οι βυθομετρικές έρευνες για την πόντιση του καλωδίου παραμένουν παγωμένες από το καλοκαίρι του 2024, λόγω παρεμβάσεων τουρκικών πολεμικών πλοίων ανοιχτά της Κάσου και της Καρπάθου. Το αρχικό κόστος των 2 δισ. ευρώ εκτιμάται πλέον ότι θα ξεπεράσει τα 3 δισ., ενώ η ολοκλήρωση, προβλεπόμενη για το 2030, θεωρείται εξαιρετικά αβέβαιη.
Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ξεκίνησε έρευνες για πιθανές παρατυπίες στη διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων (657 εκατ. €) από τον προηγούμενο φορέα υλοποίησης (EuroAsia Interconnector). Η έρευνα εστιάζει, μεταξύ άλλων, σε κακοδιαχείριση πληρωμών, προσθέτοντας θεσμικό βάρος στο ήδη βεβαρυμμένο έργο.
Υποτίμηση γεωπολιτικού ρίσκου
Το γεωπολιτικό ρίσκο του GSI υποτιμήθηκε σημαντικά, παρά το γεγονός ότι το καλώδιο είναι σχεδιασμένο να διέρχεται από θαλάσσιες ζώνες που η Τουρκία διεκδικεί βάσει του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» και του τουρκολυβικού μνημονίου.
Το καλοκαίρι του 2024, τουρκικά πολεμικά πλοία εμπόδισαν τις βυθομετρικές έρευνες για το καλώδιο, με τον Ερντογάν να δηλώνει: «Κανένα έργο στην Ανατολική Μεσόγειο δεν προχωρά χωρίς την Τουρκία». Η έλλειψη στρατηγικής για τέτοιες παρεμβάσεις οδήγησε σε καθυστερήσεις, κλιμακούμενο κόστος, εντάσεις και αβεβαιότητα.
Η υποτίμηση του γεωπολιτικού ρίσκου ήταν καθοριστική για τη στασιμότητα του έργου. Ο κίνδυνος παρεμβάσεων από τρίτους, όπως η Τουρκία, δεν έχει μόνο οικονομικές και στρατηγικές συνέπειες για την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά δημιουργεί και αβεβαιότητα και για τη μελλοντική βιωσιμότητα του έργου.
Οικονομικές και ρυθμιστικές εντάσεις
Το Υπουργείο Οικονομικών της Κύπρου εκφράζει σοβαρές επιφυλάξεις για το GSI :
– Μη βιωσιμότητα: Δύο ανεξάρτητες μελέτες, που βρίσκονται στην κατοχή του Υπουργείου, χαρακτηρίζουν το GSI «μη βιώσιμο» λόγω ρίσκου και κόστους.
– Άρνηση πληρωμών: Η Κύπρος αρνείται να εκταμιεύσει 25 εκατ. ευρώ για το 2025, φοβούμενη και τις περαιτέρω δεσμεύσεις 100 εκατ. έως το 2029 χωρίς επίλυση του γεωπολιτικού ρίσκου.
– Διαφωνίες αποζημιώσεων: Η ΡΑΕΚ αναγνωρίζει αποζημιώσεις 82 εκατ. ευρώ, ενώ ο ΑΔΜΗΕ διεκδικεί 300 εκατ.
– Απροθυμία για μετοχική συμμετοχή: Η Κύπρος δείχνει απρόθυμη για επένδυση 67 εκατ. ευρώ λόγω αβεβαιότητας.
Πρόσφατες τηλεδιασκέψεις (Οκτ. 2025) μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας έδειξαν «σημεία σύγκλισης» σε ορισμένα σημεία. Ωστόσο, τα κρίσιμα ζητήματα παραμένουν σε εκκρεμότητα.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει εξαιρετικά δύσκολες επιλογές:
– Συνέχιση του έργου: Κίνδυνος κρίσης με την Τουρκία.
– Συμφωνία με την Τουρκία: Πολιτικό και νομικό κόστος.
Στην περίπτωση που δεν προχωρήσει καμιά από τις πιο πάνω επιλογές, το GSI ενδεχομένως να ματαιωθεί και να οδηγηθεί σε ναυάγιο. Η ΕΕ πιέζει διπλωματικά για τη συνέχιση του GSI ως στρατηγικής ενεργειακής επένδυσης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Εναλλακτικές λύσεις
Η Κύπρος στρέφεται δυναμικά σε ΑΠΕ, όπως φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα, καθώς και σε προηγμένα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας, που σε συνδυασμό με τη συμβατική παραγωγή, αναμένεται να εξασφαλίσουν ενεργειακή ασφάλεια και αυτάρκεια με χαμηλότερο κόστος και ελάχιστο γεωπολιτικό ρίσκο.
Με τις ΑΠΕ να καλύπτουν ήδη το 25% της ηλεκτρικής ζήτησης το 2025 και την τεχνολογία της αποθήκευσης να εξελίσσεται ραγδαία, το GSI κινδυνεύει να καταστεί παρωχημένο και μη κρίσιμο, αν οι καθυστερήσεις το οδηγήσουν πέρα από το 2030. Χωρίς έγκαιρη πρόοδο, τα οικονομικά και στρατηγικά οφέλη του έργου ενδέχεται να επισκιασθούν από τις πιο ευέλικτες και βιώσιμες εναλλακτικές που ήδη αναπτύσσονται.
Για να μετατραπεί από όραμα σε πραγματικότητα, οι εμπλεκόμενοι οφείλουν να αντιμετωπίσουν ρεαλιστικά το γεωπολιτικό ρίσκο με αποφασιστική διπλωματία και συνεργασία. Διαφορετικά, το GSI θα παραμείνει μια δαπανηρή ουτοπία, απειλώντας τα δημόσια οικονομικά και την ενεργειακή προοπτική της περιοχής.
* Ηλεκτρολόγος μηχανικός, με πολυετή πείρα στη λειτουργία του Ηλεκτρικού Συστήματος
