Ο εγγονός των διάσημων σχεδιαστών μιλά στον Φιλελεύθερο.
Οι Charles και Ray Eames έγραψαν μια από τις πιο σημαντικές ιστορίες στον κόσμο του design. Οι δημιουργίες του αποτελούν διαχρονικά κομμάτια ευφυούς σχεδιασμού και κομψότητας. Πρόσφατα βρέθηκε στην Κύπρο ο εγγονός τους, Eames Demetrios (Ιμς Δημήτριος), o οποίος μας μίλησε για τους διάσημους προγόνους του αλλά και για τα δικά του καλλιτεχνικά σχέδια.
–Πρόσφατα επισκεφθήκατε την Κύπρο και την Ελλάδα. Αισθάνεστε κάποια ιδιαίτερη σύνδεση με αυτές τις χώρες; Όταν μεγάλωνα, άκουγα πολλές ιστορίες για την Ελλάδα από τον πατέρα του πατέρα μου, τον Γιώργο Δημήτριο. Ήταν μέρος της ανατροφής μας. Ο Γιώργος, ένας καταπληκτικός άνθρωπος, ήταν γλύπτης με κλασική εκπαίδευση, του οποίου το έργο αφορούσε κυρίως την ανθρώπινη μορφή και τη φύση. Ήταν επίσης ένας εξαιρετικός δάσκαλος με μαθητές σε όλη την ανατολική ακτή των ΗΠΑ. Το όνομά μου ίσως να προκαλεί λίγη σύγχυση. Το μικρό μου όνομα είναι Ιμς αφού η μητέρα μου (μοναχοκόρη του Charles Eames) ήθελε να συνεχίσει το οικογενειακό της όνομα. Έτσι, μου έδωσαν το «Eames» ως μικρό όνομα. Από την πλευρά του πατέρα μου, ο παππούς του παππού μου έκανε, γύρω στο 1850 ένα προσκύνημα ενός έτους στην Ιερουσαλήμ, αφού απελευθερώθηκε από τη δουλεία, και άλλαξε το όνομά του για να τιμήσει αυτό το γεγονός – έτσι, το μικρό μου όνομα είναι επώνυμο και το επώνυμό μου είναι μικρό όνομα! Μια άλλη πτυχή της σύνδεσής μου με Ελλάδα και Κύπρο είναι η αγάπη μου για αυτά τα τοπία κάθε φορά που τα βλέπω. Ακούσαμε πολλές ιστορίες για τη γη, την οικογένεια και τη ζωή του παππού στο χωριό. Είχε γράψει και ένα βιβλίο για τα παιδικά του χρόνια (πήγε στην Αμερική όταν ήταν 14 ετών). Ένα από τα τραγικά γεγονότα ήταν ότι έχασε σχεδόν όλη την οικογένειά του κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, ήταν πολύ οδυνηρό για αυτόν να επισκεφθεί το χωριό που γεννήθηκε. Όσον αφορά την Κύπρο, πριν από περίπου 10 χρόνια, με προσκάλεσε στη Λευκωσία ο Κώστας Χατζηδαμιανού (El Greco) για να μιλήσω για τα σχέδια του Charles και της Ray. Μου άρεσε πολύ η παλιά πόλη με τους προμαχώνες, η ύπαιθρος… και έκανα υπέροχους φίλους, μεταξύ των οποίων και η Φιλιώ Χέρμαν (Hermann Gourmet Cosmetics), η οποία έχει γίνει υποστηρικτής των έργων τέχνης μου που ελπίζω να φέρω στην Κύπρο. Μετά ξέσπασε η πανδημία και τώρα είναι μεγάλη χαρά για μένα που επιστρέφω.
–Η καλλιτεχνική πλευρά του Charles και της Ray Eames είναι πολύ γνωστή. Ως εγγονός τους, τι προσωπικές αναμνήσεις έχετε από αυτούς; Ο Charles και η Ray ήταν καταπληκτικοί άνθρωποι και καταπληκτικοί παππούδες και γιαγιάδες. Αν και ήταν γνωστοί, η έννοια του σχεδιαστή- σταρ δεν υπήρχε εκείνη την εποχή. Έτσι, δεν βίωσα την εμπειρία να έχω διάσημους παππούδες και γιαγιάδες, αλλά είχα την εμπειρία να έχω υπέροχους παππούδες και γιαγιάδες.
–Συγκεκριμένες αναμνήσεις; Η εμπειρία του να βρίσκομαι στο τεράστιο εργαστήριό τους, γεμάτο θησαυρούς, να βλέπω τα όμορφα λεπτομερή μοντέλα των εκθέσεών τους, να παρακολουθώ τα γυρίσματα του Powers of Ten, να παίζω με το Musical Tower (ένα είδος ξυλόφωνου βαρύτητας που έφτιαξαν), να εξερευνώ τον φυσικό κόσμο στο Eames House, να μου δίνουν την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή, το πρωινό στη βεράντα του Eames House με γκρέιπφρουτ και τα ειδικά κουτάλια για να βγάζω τα νόστιμα κομμάτια του φρούτου… Υπάρχουν πολλές ωραίες αναμνήσεις.
–Πιστεύεις ότι αυτές οι πρώτες εντυπώσεις- οι εικόνες, η ατμόσφαιρα- διαμόρφωσαν με κάποιο τρόπο τον χαρακτήρα σου; Ως παιδί, δεν νομίζω ότι μπορείς να συλλάβεις τι είναι διάσημο. Πιστεύεις ότι αυτό που ζεις είναι ο κόσμος όπως είναι. Το ασυνήθιστο είναι δύσκολο να το αναγνωρίσεις. Αλλά μπορείς να αναγνωρίσεις ότι κάτι είναι υπέροχο και έτσι ήταν το σπίτι τους για εμάς. Η διαμονή εκεί, στο σπίτι που ο κόσμος αποκαλεί Eames House, ήταν απίστευτη. Υπήρχαν φορές που όλα τα εγγόνια τους επισκεπτόμασταν ταξιδεύοντας από το Σαν Φρανσίσκο, όπου μεγαλώσαμε, στο Λος Άντζελες χωρίς τους γονείς. Τότε είχαμε τον Charles και τη Ray αποκλειστικά για εμάς. Εκτός από το σπίτι, που είναι όμορφο και μαγικό, περνούσαμε επίσης χρόνο στο Eames Office, όπου εργάζονταν και δημιουργούσαν ένα άλλο είδος μαγείας. Νομίζω ότι όλες αυτές οι εμπειρίες με έκαναν ανοιχτό στο θαύμα.
–Πολλοί βλέπουμε τον Charles και τη Ray Eames ως μια ενιαία δημιουργική δύναμη. Πώς θα περιγράφατε τον καθένα από αυτούς ξεχωριστά; Ποιος ήταν ο Charles και ποια ήταν η Ray; Όσο περισσότερο χρόνο περνάω ως ενήλικας με το έργο των Eames και ως διευθυντής του γραφείου των Eames, τόσο λιγότερη ενέργεια ξοδεύω προσπαθώντας να διαχωρίσω τις ατομικές συνεισφορές του καθενός. Καθώς μεγαλώνεις και βιώνεις τον κόσμο, συνειδητοποιείς (τουλάχιστον εγώ) πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσεις τα επίπεδα πολυπλοκότητας των σχέσεων σου με άλλους ανθρώπους [επαγγελματικές, οικογενειακές, ρομαντικές, εικονικές, φιλικές κ.λπ.] — πόσο μάλλον να προσπαθήσεις να κατανοήσεις τις σχέσεις κάποιου άλλου (ακόμη και της οικογένειάς σου). Με δεδομένο αυτό, είμαι όλο και πιο πολύ πεπεισμένος ότι ο Charles και η Ray ήταν πραγματικά μια κοινή «επιχείρηση». Το να εργάζονται δύο άνθρωποι μαζί δεν σημαίνει ότι είναι δύο ίδιοι κλώνοι. Σημαίνει συντονισμό, σημαίνει να βασίζεσαι στον άλλο χωρίς καν να του το ζητήσεις. Σημαίνει ειλικρινής, εποικοδομητικός διάλογος με θετικότητα και παρότρυνση για βελτίωση, κι όχι μόνο κριτική. Από άλλες απόψεις, είχαν το δικό τους οικοσύστημα στο γραφείο και τον τρόπο που δούλευαν. Όταν αρχίζεις να αναλύεις τη μία ή την άλλη συμβολή, χάνεις λίγο από το πνεύμα της συνεργασίας και της αμοιβαίας υποστήριξης.
–Πώς θα ορίζατε την κληρονομιά των Charles και Ray Eames; Τι την κάνει τόσο διαχρονική και ξεχωριστή; Νομίζω ότι η κληρονομιά τους είναι η ανάδειξη των πτυχών του σχεδιασμού που δεν είναι στυλ, που δεν είναι επιφανειακό, αλλά βρίσκεται στην καρδιά των σχεδιαστικών προβλημάτων που ήθελαν να αντιμετωπίσουν. Υπάρχει μια φράση τους που ανέφερα στην Αθήνα: «Ο ρόλος του σχεδιαστή είναι ο ρόλος ενός καλού οικοδεσπότη που προβλέπει τις ανάγκες του επισκέπτη». Και νομίζω ότι όσες αλλαγές και αν έχουν συμβεί στον κόσμο, στα περισσότερα μέρη– πόλεις και χωριά- εξακολουθεί να υπάρχει η αίσθηση της ευθύνης του οικοδεσπότη απέναντι στον επισκέπτη. Είναι κάτι διαπολιτισμικό. Και ναι: ορισμένα πράγματα, όπως τα κοινωνικά μέσα, το έχουν διαβρώσει, αλλά δεν το έχουν εξαλείψει. Νομίζω αυτό έκαναν οι Eames: Έθεταν τον άνθρωπο στο επίκεντρο με πολλούς και ενδιαφέροντες τρόπους. Άνθρωποι μπορούσαν να απολαύσουν τις ταινίες που έκαναν, άνθρωποι όλων των σωματότυπων μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα έπιπλα που σχεδίαζαν, τα παιχνίδια που έφτιαχναν… Πάντα προσπαθούσαν να σκέφτονται τους «φιλοξενούμενους» τους. Πιστεύω λοιπόν ότι η κληρονομιά τους είναι πολύ ανθρώπινη. Είναι ενδιαφέρον ότι υπάρχουν σχεδιαστές όλων των ειδών, όλων των κατηγοριών, των οποίων το στυλ και το έργο είναι διαφορετικά, ΑΛΛΑ όλοι τους θεωρούν τον Charles και τη Ray βασική επιρροή. Και πιστεύω ότι ο Charles και η Ray θα προτιμούσαν αυτό το είδος επιρροής από το να προσπαθεί κάποιος να αντιγράψει το υποτιθέμενο στυλ τους.
-Αν ζούσαν σήμερα και αντιμετώπιζαν προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, πιστεύετε ότι η προσέγγισή τους στο σχεδιασμό θα είχε εξελιχθεί με άλλο τρόπο; Σίγουρα είχαν επίγνωση αυτών των προβλημάτων και εργάστηκαν πάνω σε αυτά. Για παράδειγμα, υπάρχει μια ισχυρή περιβαλλοντική εκπαιδευτική οπτική στο σχεδιασμό που πρότειναν για το Εθνικό Ενυδρείο (στις ΗΠΑ) και σε ορισμένες οραματικές προτάσεις που έκαναν για τις κοινότητες του Πουέρτο Ρίκο. Ήδη ασχολούνταν με τη βελτίωση της βιωσιμότητας πολλών από τα σχέδιά τους. Ποτέ δεν φοβήθηκαν να επανεξετάσουν τα σχέδιά τους και να δουν αν μπορούσαν να γίνουν καλύτερα και πιο βιώσιμα.
–Πέρα από την εγγενή αξία του έργου τους, η διατήρηση της κληρονομιάς τους στη δημοσιότητα απαιτεί συνεχή προσπάθεια. Πώς καταφέρατε να διατηρήσετε τα σχέδια και τη φιλοσοφία τους επίκαιρα για δεκαετίες; Αυτό ήταν μια ομαδική προσπάθεια. Υπάρχουν πέντε αδέλφια στη γενιά μου (Carla, Byron, Lucia, εγώ και η Llisa) και ο καθένας μας συνεισφέρει με το δικό του τρόπο. Είναι επίσης συναρπαστικό το γεγονός ότι ορισμένα μέλη της 4ης γενιάς συμμετέχουν ήδη στις ομάδες που φροντίζουν το έργο των Eames. Με τη λέξη «επίκαιρο» είμαι λίγο επιφυλακτικός. Θα χρησιμοποιούσα το «θεμελιωδώς σύγχρονο». Πάντα ξεκινάμε με την παραδοχή ότι, όσο όμορφα και αν είναι τα αντικείμενα, οι ιδέες πίσω από αυτά είναι εξίσου όμορφες. Κι όταν μιλάς για αυτές, προσκαλείς τους ανθρώπους να βιώσουν το έργο τους με έναν πιο σύνθετο τρόπο.
-Έχετε κάποιο προσωπικό αγαπημένο σχέδιο από αυτά που έχουν δημιουργήσει; Νομίζω ότι κάθε μέρα μπορώ να επιλέξω ένα νέο αγαπημένο! Επομένως, δεν θα έδινα μεγάλη έμφαση στις επιλογές μου. Υπάρχουν τόσα πολλά υποψήφια! Η LCW, η καρέκλα από μορφοποιημένο κόντρα πλακέ, είναι μια σχεδόν τέλεια καρέκλα και μια εξαιρετική έκφραση αυτού που προσπαθούσαν να κατανοήσουν για το ίδιο το υλικό. Έχει αυτό που οι Eames αποκαλούσαν «way-it-should-be-ness», που σημαίνει ότι πρέπει να φαίνεται αναπόφευκτο κατά μία έννοια. Ομοίως, θα θεωρούσα το Eames House ένα από τα αγαπημένα μου σχέδια. Και η ζωή που έζησαν εκεί και τη συσσώρευση του περιεχομένου του και ο σεβασμός στο τοπίο. Επίσης, οι ταινίες τους, όπως το Tocatta for Toy Trains (1957) και το Powers of Ten (1977) είναι πραγματικά εξαιρετικά επιτεύγματα. Αν είχαν κάνει μόνο εκθέσεις, θα ήταν διάσημοι για το Mathematica (1961)· αν είχαν κάνει μόνο έπιπλα, θα ήταν διάσημοι για τις καρέκλες τους· αν είχαν κάνει μόνο το Powers of Ten, θα ήταν διάσημοι για τις ταινίες τους· μόνο το Eames House, θα ήταν διάσημοι για την αρχιτεκτονική τους… Και θα μπορούσα να συνεχίσω.
–Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια μελλοντικά έργα– εκθέσεις, βιβλία, ταινίες ή νέες σχεδιαστικές πρωτοβουλίες; Υπάρχουν αρκετές πρωτοβουλίες. Είναι η φροντίδα του Eames House και αποκατάστασης του από τις πυρκαγιές. Σχεδιάζουμε επίσης να κάνουμε του χρόνου μια έκθεση για ένα ευρύτερο φάσμα της αρχιτεκτονικής των Eames. Ακόμα, το ίδρυμα θα συμβάλει στη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ όλων των διάφορων φορέων και συλλογών που ασχολούνται με το έργο των Eames σε όλο τον κόσμο. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται επίσης η κυκλοφορία νέων προϊόντων σε πολλές κλίμακες.
–Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στο σχεδιασμό σήμερα είναι οι μη εξουσιοδοτημένες αντιγραφές. Πιστεύετε ότι αυτές οι αντιγραφές βλάπτουν την κληρονομιά των πρωτότυπων ή θα μπορούσαν, κατά κάποιον τρόπο, να λειτουργήσουν ως μια μορφή ακούσιας προώθησης; Χμμμ. Νομίζω ότι η ιδέα ότι οι απομιμήσεις αποτελούν προώθηση ή μια μορφή κολακείας είναι ίσως υπερβολικά έξυπνη. Οι καρέκλες, τα έργα των Eames για τα οποία είμαστε υπεύθυνοι, διαρκούν πολύ καιρό. Στην πραγματικότητα, από πολλές απόψεις, είμαστε οι ίδιοι ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής μας, με την έννοια ότι μια καρέκλα Eames μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και αυτό είναι υπέροχο, κι έτσι πρέπει να είναι. Είναι η καλύτερη περιβαλλοντική δήλωση. Με τις απομιμήσεις και τα πλαστά, είναι εύκολο να φτιάξεις κάτι που μοιάζει λίγο πολύ με μια καρέκλα Eames, αλλά είναι πολύ δύσκολο να φτιάξεις κάτι που να έχει την απόδοση μιας αυθεντικής καρέκλας Eames και να είναι μια καρέκλα Eames. Η ποιότητα αυτή καθαυτή ήταν μέρος του σχεδιασμού για τον Charles και τη Ray. Και ένα πράγμα για το οποίο δουλεύουμε πολύ σκληρά είναι να είμαστε ενήμεροι για τις δυνατότητες γύρω από τη βιωσιμότητα. Εξάλλου, κανείς δεν αισθάνεται κολακευμένος όταν του κλέβουν το ποδήλατο.
–Όπως και οι παππούδες σας, έχετε πολλές ιδιότητες: καλλιτέχνης, σκηνοθέτης, αφηγητής. Ένα από τα πιο ξεχωριστά σας έργα είναι το Kcymaerxthaere. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα; Το Kcymaerxthaere είναι ένα έργο στο οποίο εργάζομαι πάνω από 20 χρόνια. Είναι ένα παγκόσμιο έργο τέχνης και, κατά κάποιον τρόπο, είναι σαν ένα μυθιστόρημα με κάθε σελίδα σε διαφορετικό μέρος. Πιστεύω ότι, εκτός από το ότι είναι πολύ διασκεδαστικό, έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει νέους τύπους συνδέσεων μεταξύ των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Είναι μια πρόσκληση να ξαναφανταστεί κάποιος το μέρος όπου βρίσκεται. Μπορεί να επιστρέψει ακριβώς στο όπως ήταν τα πράγματα, αλλά, ακόμα και τότε, θα έχει προβληματιστεί. Είναι ένα έργο φαντασίας, αλλά οι ιστορίες δεν βασίζονται σε τοπικές ιστορίες, αφού παρά τη σύνδεσή μου –για παράδειγμα- με την Ελλάδα και την Κύπρο, τι μπορώ να πω μετά από μερικές εβδομάδες παραμονής που να είναι τόσο βαθύ και ουσιαστικό όσο η τοπική γνώση; Μπορώ όμως να προσφέρω ένα νέο είδος σύνδεσης: Είναι λοιπόν ένα παγκόσμιο γλυπτό φτιαγμένο από αφήγηση. Επίσης, το παράλληλο σύμπαν που δημιούργησα είναι αρκετά διαφορετικό από το πραγματικό – έχει διαφορετικούς νόμους φυσικής, διαφορετικά πλάσματα, διαφορετικά πράγματα. Ο ανθρώπινος νους είναι τόσο εκπληκτικός που μπορεί να φανταστεί αδύνατα πράγματα. Μέχρι στιγμής, έχουμε εγκαταστήσει περίπου 160 τοποθεσίες σε 30 χώρες και ελπίζουμε να έχουμε ακόμα περισσότερες σύντομα. Ελπίζω και στην Κύπρο.
Ελεύθερα, 14.9.2025
