Ο Κύπριος κινηματογραφιστής παρουσιάζει ένα ποιητικό χρονικό μνήμης που κουβαλά μέσα του όχι μόνο την αίσθηση του τόπου, αλλά και τη συναισθηματική γεωγραφία της απουσίας
Το συγκινητικό, πειραματικό ντοκιμαντέρ του Ιωάννη Παπαλοΐζου «Waves Won’t Stop» κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λεμεσού. Δηλαδή, στη γενέτειρα του σκηνοθέτη, ο οποίος ζει πλέον μόνιμα στη Νέα Υόρκη. Επιστρέφει στην Κύπρο κάθε χρόνο, όχι σαν επισκέπτης ή σαν επιστρέφων νοσταλγός, αλλά σαν παρατηρητής, με βλέμμα που εστιάζει σε λεπτομέρειες που οι ντόπιοι ίσως πια δεν προσέχουν. Η κάμερά του καταγράφει την παλίρροια του χρόνου: χωριά που αλλάζουν, βλέμματα που αιωρούνται, σχέσεις που αντιστέκονται. Ως λυρικός στοχασμός κι ως νήμα με άκρες του την παιδική ηλικία και το αίσθημα του ανήκειν, καταθέτει μια κινηματογραφική εξομολόγηση που μοιάζει με ερωτικό γράμμα στον τόπο και τον άνθρωπο. Ένα έργο που μοιάζει να μεστώνει μέσα από την απόσταση, στον χώρο και τον χρόνο. Και μέσα σ’ ένα ευαίσθητο πλέγμα εικόνων και συναισθημάτων που συλλέχθηκαν με επιμονή και δουλεύτηκαν επί εφτά χρόνια.
–Ο τίτλος της ταινίας φέρει μια αίσθηση συνέχειας, επανάληψης, ακόμα και επιμονής. Τι ακριβώς συμβολίζουν τα κύματα για σένα; Η αναφορά κυμάτων στον τίτλο όντως προκαλεί την αίσθηση μιας επανάληψης και επιμονής. Πρόκειται δηλαδή για μια ταξιδευτική κίνηση, σαν ένα κύμα συναισθημάτων στη θύμηση του τόπου όπου μεγάλωσα.
–Μπορεί μια ταινία να λειτουργήσει ως γέφυρα επιστροφής; Σίγουρα έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως γέφυρα επιστροφής ή ως αρχή ενός διάλογου. Απλά, επιπρόσθετα, για μένα η ταινία αντιπροσωπεύει και μια αρχειοθέτηση συναισθημάτων, σαν ένα άλμπουμ φωτογραφιών.
–Η ταινία συνυφαίνει προσωπικό αρχειακό υλικό με σύγχρονες εικόνες της Κύπρου. Πώς αυτός ο διάλογος παρελθόντος-παρόντος σε βοήθησε να κατανοήσεις καλύτερα τον εαυτό σου; Λόγω του ότι απουσιάζω χρόνια από την Κύπρο, κάθε φορά που επιστρέφω σ’ αυτή, ακόμη και τα πιο απλά πράγματα που παρατηρώ μού προκαλούν μια ανάμνηση: μια μέρα στην παραλία, μια βόλτα με το αυτοκίνητο στα βουνά, ένας βραδινός περίπατος στις γειτονιές. Κι αν δεν είναι οι σκηνές καθημερινότητας, θα είναι η γνωστή μυρωδιά γιασεμιού που βρίσκεται στον αέρα, ή η αίσθηση της αλμυρής θάλασσας. Μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας χρειάστηκε να κοιτάξω πολλά προσωπικά αρχεία κι ως αποτέλεσμα ανακάλυπτα κομμάτια του εαυτού μου σκορπισμένα παντού. Κάποιες φωτογραφίες που είχα ξεχάσει εντελώς, ενώ άλλες δεν τις είχα ξαναδεί. Και σε πολλά από το ντοκουμέντα αυτά παρατηρούσα πολλές ομοιότητες στις κινήσεις και στους μορφασμούς μου μ’ αυτές των γονιών μου όταν ήταν νέοι. Σαν μια ιστορία που συνεχίζεται.
–Η Κύπρος εμφανίζεται ως τόπος μνήμης αλλά και ως σώμα γεωγραφικό, πολιτικό, συναισθηματικό. Πώς άλλαξε η εικόνα της για σένα, επιστρέφοντας σ’ αυτή ως ενήλικας και ως δημιουργός; Θα έλεγα ότι η εικόνα του νησιού δεν άλλαξε τόσο, όσο διευρύνθηκε. Μέχρις στιγμής, η Κύπρος για εμένα είχε τρία στάδια: η Κύπρος για την οποία μαθαίναμε στο σχολείο και στα βιβλία, η Κύπρος την οποία έζησα και που με διαμόρφωσε και η Κύπρος την οποία κουβαλώ όπου και να βρίσκομαι στο εξωτερικό. Μου πήρε χρόνια να την αντιληφθώ σαν μια δημιουργική πηγή κι αυτό έγινε πιο φανερό όταν ήμουν πια ενήλικας Κύπριος που ζει στο εξωτερικό.
–Μπορεί ένας ξενιτεμένος να αποκτήσει μια «ενήλικη» εικόνα για τη χώρα στην οποία μεγάλωσε;Πιστεύω ότι η απουσία από τη χώρα που σε μεγάλωσε, σού επιτρέπει να την εκτιμήσεις με διαφορετικό μάτι σε σχέση με όταν βρίσκεσαι συνεχώς παρών. Ξαφνικά, παρατηρείς με ανανεωμένο ενδιαφέρον το κάστρο στην πλατεία, ή το παλιό λιμάνι, ή το εγκαταλελειμμένο παλιό αρχοντικό- όλα σε σχέση με το παρελθόν του τόπου. Ίσως αυτό πάει να πει ότι αποκτάς μια «ενήλικη» εικόνα της χώρας σου, δηλαδή το ενδιαφέρον σου να τη βιώσεις μέσα από το πλαίσιο της ιστορίας της, της γεωπολιτικής της και της οικονομίας της. Από την άλλη, θα έλεγα ότι η «παιδική» εικόνα που έχεις για τη χώρα σου είναι κάτι που παραμένει, είτε είσαι παρών είτε απών απ’ αυτή, διότι αργά ή γρήγορα κάποιος θα πει: «τον καιρό μου αυτό δεν υπήρχε», «θυμάμαι τότε που αυτή ήταν μια φτωχογειτονιά» κ.λπ.. Άρα η «παιδική» εικόνα παραμένει σαν μέτρο σύγκρισης, μνήμης και κατατόπισης του τόπου.
–Πώς ξέρεις πότε μια ιστορία, όσο προσωπική κι αν είναι, αγγίζει και τους άλλους; Η σχέση του δημιουργού μ’ ένα πιθανό κοινό είναι μια σχέση που συμβαίνει οργανικά. Το πώς θα αντιδράσει ένα κοινό, στο οποίο και απευθύνεται ο δημιουργός, δεν είναι κάτι που μπορεί να προκαθοριστεί. Κάτι που παρατήρησα από δίκη μου εμπειρία είναι ότι όσο πιο ειλικρινής είναι ο δημιουργός ή όσο πιο προσωπικός κι αν γίνει στην ιστορία του, τόσο πιο πολύ ανταποκρίνεται το κοινό. Διότι αυτό είναι κάτι που προκαλεί το ενδιαφέρον και την προσοχή του.
–Πώς αντιμετώπισες το ζήτημα της μνήμης, ειδικά σε σχέση με το 1974; Η μνήμη υπάρχει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε συλλογικό. Κι ο τρόπος που αντιμετώπισα το θέμα αυτό ήταν περισσότερο ανάλογο με την εμπειρία μου. Εγώ, προσωπικά, το 1974 δεν το έζησα αλλά όντως μεγάλωσα στον απόηχο της εισβολής. Άρα αυτή ακριβώς είναι και η προσέγγιση μου στο πολιτικό θέμα που δεν μπορεί να αποφευχθεί, κυρίως όταν μιλάμε για μνήμη. Μάλιστα σε κάποια φάση του μοντάζ, θεωρούσαμε σημαντικό να γίνει κάποια οπτικοακουστική αναφορά στα συμβάντα του ’74 και μελετούσαμε αρχειακό υλικό/ στιγμιότυπα για χρήση. Αλλά τελικά το προσεγγίσαμε όπως το έζησα εγώ προσωπικά: οπτικά σημάδια και ήχοι που προκαλούν το συναίσθημα της έντονης απώλειας.
–Υπάρχουν πράγματα που συνειδητοποίησες για την Κύπρο μόνο επειδή λείπεις; Τι μπορεί να δει ο επισκέπτης που ο μόνιμος κάτοικος αγνοεί; Η σχέση μου με την Κύπρο είναι αναδρομική και σε συνεχή εξέλιξη, άρα τα πράγματα που συνειδητοποιώ γι’ αυτήν εμφανίζονται και στην απουσία μου, όπως και στην παρουσία μου. Με ανανεωμένο ενδιαφέρον λοιπόν, αναγνωρίζω μια χώρα που βρίσκεται στην διασταύρωση τριών ηπείρων και πολλαπλών επιρροών, μια Κύπρο που πάντα θα παραμένει σημείο συνάντησης και σμίξης διαφόρων πολιτισμών. Αυτό το νησί το βλέπω σαν έναν μικρόκοσμο, σαν ένα πρίσμα πολυμορφίας.
–Υπάρχει κάτι που νιώθεις πως χάνεται ή μεταμορφώνεται ανεπιστρεπτί σε σύγκριση με τις παιδικές σου μνήμες; Μα, γενικά, θα έλεγα ότι η ζωή είναι σε συνεχή μεταβολή και δεν υπάρχει κάποιο κουμπί για παύση. Τα πάντα μεταβάλλονται και είναι ακριβώς αυτός ο λόγος που μ’ ενδιαφέρει το θέμα της μνήμης σε σχέση με τα αρχεία που αφήνουμε πίσω μας. Γραφόμενά μας, ή ένα αλμπουμ με φωτογραφίες, ή οικογενειακά home movies- όλα τους συλλαμβάνουν και προβάλλουν μια στιγμιαία πραγματικότητα, μια γερή δόση της εποχής που καταγράφηκαν. Αν δεν υπάρχουν ντοκουμέντα, τότε πάντα κάτι χάνεται με την πάροδο του χρόνου.
-Τι είναι αυτό που σε ανησυχεί περισσότερο βλέποντας την Κύπρο να αλλάζει; Το μόνο που με ανησυχεί όταν παρατηρώ την Κύπρο του σήμερα θα έλεγα είναι η ακρίβεια της ζωής και η οικονομική ανισότητα που κατ’ επέκταση δημιουργεί κοινωνικά χάσματα. Πριν 2-3 χρόνια είδα για πρώτη φορά άστεγα άτομα στη Λεμεσό κι αυτό με προβλημάτισε πολύ. Η μη οργανική οικονομική ανέλιξη ενός τόπου και το απότομο χρήμα δημιουργεί μια κοινωνική φρενίτιδα του «καλύτερου», του «μεγαλύτερου», του «ακριβότερου» και πιστεύω ότι κάπου εκεί χάνει κανείς την όψη ενός οικείου και φιλόξενου νησιού.
–Και τι σου δίνει ελπίδα; Κάτι που εκτιμώ όταν επιστρέφω στην Κύπρο είναι ακριβώς αυτή η φιλοξενία που χαρακτηρίζει το νησί. Ο λαός της γενικότερα εξακολουθεί να διατηρεί τη φιλοτιμία του κι αυτό δεν είναι κάτι που παραμερίζεται εύκολα.
Ελεύθερα, 27.7.2025
