Του John Authers
Το μέλλον της ανεξαρτησίας της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ έχει μετατραπεί σε ένα ριάλιτι υψηλού ρίσκου. Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ κατακεραυνώνει τον επικεφαλής, Τζερόμ Πάουελ, ως “κουφιοκέφαλο” και “άκαμπτο” – η επίσημη ανακοίνωση από τον Λευκό Οίκο ότι ο Πάουελ θα απολυθεί ανακαλείται μια ώρα αργότερα – και ο κατάλογος των υποψηφίων για την αντικατάστασή του αυξάνεται, ενώ παράλληλα κάνουν τις δικές τους προτάσεις, δημοσίως.
Κάτω από αυτό το δυσάρεστο θέαμα, ωστόσο, είναι μόλις δυνατόν να διακρίνει κανείς ένα συνεκτικό όραμα για ένα νέο καθεστώς για την κεντρική τράπεζα, που περιλαμβάνει στενότερη συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών. Αυτό είναι εγγενές σε πολλά από όσα έχει πει ο πρόεδρος. Ο Κέβιν Γουόρς, πρώην διοικητής της Fed και επικρατέστερος υποψήφιος για την ανάληψη των καθηκόντων του, εξέθεσε την ιδέα σε συνέντευξή του στο CNBC:
Χρειαζόμαστε μια νέα συμφωνία μεταξύ του Υπουργείου Οικονομικών και της Fed, όπως έγινε το 1951, μετά από μια άλλη περίοδο κατά την οποία αυξήσαμε το χρέος του έθνους μας και είχαμε κολλήσει με μια κεντρική τράπεζα που δούλευε αντίθετα στο Υπουργείο Οικονομικών. Αυτή είναι η κατάσταση των πραγμάτων τώρα. Έτσι, αν έχουμε μια νέα συμφωνία, τότε ο… πρόεδρος της Fed και ο υπουργός Οικονομικών μπορούν να περιγράψουν στις αγορές με σαφήνεια: “Αυτός είναι ο στόχος μας για το μέγεθος του ισολογισμού της Fed”.
Αυτός είναι ένας ελαφρώς περίεργος τρόπος να χαρακτηρίσουμε τα γεγονότα πριν από 74 χρόνια, όταν μεγάλο μέρος της έκτακτης χρηματοπιστωτικής και κυβερνητικής αρχιτεκτονικής που οικοδομήθηκε για να πολεμήσουν οι ΗΠΑ στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο παρέμεινε άθικτο, αλλά είχε αρχίσει να φθείρεται. Σηματοδότησε τη μοναδική φορά που ένας πρόεδρος απέλυσε ουσιαστικά τον πρόεδρο της Fed.
Η Συμφωνία Υπουργείου Οικονομικών-Fed του 1951
Παρά τα λεγόμενα του Γουόρς, η συμφωνία που επιτεύχθηκε το 1951 έδωσε στη Fed περισσότερη ελευθερία, όχι λιγότερη. Είχε περάσει μια δεκαετία παρεμβαίνοντας για να κρατήσει χαμηλά τόσο τα βραχυπρόθεσμα όσο και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Το Υπουργείο Οικονομικών το απαιτούσε -μια πολιτική που οι οικονομολόγοι αποκαλούν “οικονομική καταστολή”- για να περιορίσει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους που προέκυψε για τη διεξαγωγή του πολέμου.
Μέχρι τον Φεβρουάριο, ο πληθωρισμός είχε φθάσει το 21%. Οι κυβερνήτες της Fed, που είχαν εντολή να διατηρούν την αύξηση των τιμών υπό έλεγχο, διαμαρτυρήθηκαν για το γεγονός ότι αναγκάστηκαν να νομισματοποιήσουν το χρέος που είχε εκδοθεί για τη χρηματοδότηση ενός νέου πολέμου στην Κορέα. Σε απάντηση, ο Χάρι Τρούμαν κάλεσε ολόκληρο το διοικητικό συμβούλιο στο Οβάλ Γραφείο, όπου, όπως ανακοίνωσε, “δεσμεύτηκε να υποστηρίξει τον πρόεδρο Τρούμαν για τη διατήρηση της σταθερότητας των κρατικών τίτλων για όσο διαρκεί η έκτακτη ανάγκη”.
Αυτό αποτέλεσε είδηση για την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ανοικτής Αγοράς. Ο Μάρινερ Έκλς (από τον οποίο πήρε το όνομά του το κτίριο της Fed και η αμφιλεγόμενη ανακαίνισή του), είχε παραιτηθεί από πρόεδρος τρία χρόνια νωρίτερα, αλλά παρέμεινε στο διοικητικό συμβούλιο (κάτι που ο σημερινός Λευκός Οίκος προσπαθεί να αποτρέψει τον Πάουελ από το να το κάνει). Ο ίδιος έδωσε στη δημοσιότητα την εκδοχή της Fed για τα γεγονότα. Τότε, έγραψε στα απομνημονεύματά του, “the fat was in the fire”.
Το Υπουργείο Οικονομικών αναγκάστηκε να συμμετάσχει στη συμφωνία, με τη μεσολάβηση του υφυπουργού του Ουίλιαμ ΜακΚίσνι Μάρτιν. Η Fed θα στήριζε το κρατικό χρέος για λίγο ακόμη, αλλά απέκτησε μακροπρόθεσμη ανεξαρτησία με τη σημερινή της μορφή.
Οι επιπτώσεις ήταν δραστικές. Ο Τόμας ΜακΚέιμπ, πρόεδρος της Fed από τότε που ανέλαβε τη θέση του Έκλς το 1948, παραιτήθηκε υπό την πίεση. Ο Τρούμαν τον αντικατέστησε με τον Μάρτιν. Αυτό έμοιαζε με εξαγορά της κεντρικής τράπεζας από το Υπουργείο Οικονομικών. Μια αρκετά δυσάρεστη κατάσταση σε μια εποχή που η Fed ήταν αδιαφανής και μόλις και μετά βίας επικοινωνούσε οτιδήποτε, θα ήταν πολύ πιο άσχημη υπό το φως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της τηλεόρασης του 2025.
Πώς η Fed χρησιμοποίησε την ανεξαρτησία της
Η περιγραφή του Μάρτιν για τη θέση αυτή ως “συνοδός που διέταξε να αφαιρεθεί το παντς ακριβώς όταν το πάρτι είχε αρχίσει να ξεκινά πραγματικά” πλαισίωσε έκτοτε τις αντιλήψεις για τον κατάλληλο ρόλο της κεντρικής τράπεζας. Οι ειρωνείες είναι προφανείς. Η Fed του Πάουελ απέτυχε ως συνοδός όταν ο πληθωρισμός αυξήθηκε το 2021 διατηρώντας τα επιτόκια στο κατώτατο όριο- αν απολυθεί, θα είναι επειδή αρνήθηκε να επιστρέψει το παντς στο πάρτι τους τελευταίους μήνες.
Ο Μάρτιν έγινε επίσης ένθερμος υποστηρικτής του να επιτραπεί στην αγορά να καθορίζει τις μεγαλύτερες αποδόσεις των ομολόγων. Ήταν αμετανόητος όταν οι άνθρωποι έπαιρναν απώλειες από τα ομόλογά τους. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του σε μια ομάδα επενδυτικών τραπεζιτών το 1955, είπε:
Ίσως υπάρχουν κάποιοι, ακόμη και σε αυτό το ακροατήριο, που αισθάνονται περιστασιακά νοσταλγία για τη συνδεδεμένη αγορά χρήματος, η οποία δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου και συνεχίστηκε μέχρι που η συμφωνία μεταξύ του Υπουργείου Οικονομικών και της Fed τον Μάρτιο του 1951 μας οδήγει πίσω προς την κατεύθυνση μιας πιο ελεύθερης αγοράς. Οι ελεύθερες αγορές, όπως και οι ελεύθερες οικονομίες, έχουν τον τρόπο να πέφτουν αλλά και να ανεβαίνουν, υπενθυμίζοντάς μας έτσι ότι το σύστημά μας είναι ένα σύστημα κέρδους και ζημίας, που συνεπάγεται ποινές αλλά και ανταμοιβές.
Όλοι οι διαδοχικοί πρόεδροι της Fed ακολούθησαν αυτή την κατεύθυνση, με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας. Η μετατροπή της Fed σε βραχίονα του Υπουργείου Οικονομικών ενδεχομένως να συγκρούεται με τους στόχους της για τον έλεγχο του πληθωρισμού και της ανεργίας. Η Τζάνετ Γέλεν, το μόνο άτομο που έχει υπηρετήσει πλήρεις τετραετείς θητείες ως επικεφαλής και των δύο θεσμών, έχει πει ότι η μείωση των επιτοκίων για τη μείωση του κόστους δανεισμού της κυβέρνησης θα οδηγούσε στη μετατροπή των ΗΠΑ σε μια μπανανία “που πρόκειται να αρχίσει να τυπώνει χρήματα για να χρηματοδοτήσει τα δημοσιονομικά ελλείμματα… Και τότε θα έχουμε πολύ υψηλό πληθωρισμό ή υπερπληθωρισμό”.
Γιος ενός προέδρου της Fed του Σεντ Λούις, ο Μάρτιν έμεινε στη θέση περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Επέζησε ακόμη και από την πιο βίαιη επίθεση που δέχτηκε επικεφαλής της Fed από πρόεδρο, αφού η απόφασή του να αυξήσει τα επιτόκια την ώρα που ο πόλεμος του Βιετνάμ κορυφωνόταν το 1965 προκάλεσε την οργή του Λίντον Τζόνσον. Ο Μάρτιν προσκλήθηκε στο ράντσο του LBJ στο Τέξας, όπου ο πρόεδρος -το ίδιο νταής με τον Τραμπ, με τον δικό του τρόπο- τον έσπρωξε μέσα στο δωμάτιο, φωνάζοντας: “Μάρτιν, τα αγόρια μου πεθαίνουν στο Βιετνάμ και εσύ δεν θες να τυπώσεις τα χρήματα που χρειάζομαι”.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ προκάλεσε σαφώς κινδύνους πληθωρισμού, τους οποίους, εκ των υστέρων, η Fed δεν έκανε αρκετά για να αντιμετωπίσει. Ο Μάρτιν θα έλεγε ότι τελικά ενέδωσε “προς αιώνια ντροπή μου”. Τότε όπως και τώρα, ο πρόεδρος ζήτησε νομική συμβουλή για το αν μπορούσε να τον απολύσει (δεν μπορούσε). Όλα αυτά έγιναν κατ’ ιδίαν, ενώ η λεκτική επιθετικότητα του Τραμπ έγινε σε κοινή θέα και το θέμα ήταν οι δαπάνες για έναν πόλεμο και όχι το ποιος επωφελείται από τις γενναιοδωρίες και τις περικοπές – αλλά οι παραλληλισμοί είναι σαφείς. Οι κυβερνήτες της Fed από τον Μάρτιν και μετά θεωρούν ότι η ανεξαρτησία τους κατά καιρούς σημαίνει να τα βάζουν με τον πρόεδρο.
Η βασανισμένη κληρονομιά της ποσοτικής χαλάρωσης
Ο ισχυρισμός του Γουόρς είναι ότι η Fed έχει στηρίξει απροκάλυπτα το Δημόσιο από το 2008 μέσω του τεράστιου χαρτοφυλακίου ομολόγων της, αξίας σήμερα 6,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, κατείχε λιγότερο από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Αυτός ο διογκωμένος ισολογισμός είναι κληρονομιά της ποσοτικής χαλάρωσης που υιοθέτησε η Fed -με τον Γουόρς ως έναν από τους κυβερνήτες της- κατά τη διάρκεια της κρίσης. Στην πραγματικότητα, τύπωνε χρήμα. Με τα επιτόκια τεχνητά χαμηλά, τα κανονικά σήματα της καπιταλιστικής οικονομίας αμβλύνθηκαν και οι εταιρείες-“ζόμπι” απέφυγαν τη δημιουργική καταστροφή.
Ο Γουόρς παραδέχεται ότι δεν υπάρχει προφανής ανάγκη μείωσης των επιτοκίων όταν η οικονομία αναπτύσσεται, η ανεργία είναι χαμηλή, οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες είναι χαλαρές και ο πληθωρισμός παραμένει ελαφρώς πάνω από τον στόχο. Ο ίδιος τετραγωνίζει τον κύκλο υποστηρίζοντας ότι η μείωση των επιτοκίων θα επιτρέψει στη Fed να αρχίσει να πουλάει τα ομόλογά της (μια κίνηση που, εφόσον παραµένουν ίδιες οι υπόλοιπες µεταβλητές, θα ωθήσει τις αποδόσεις προς τα πάνω).
Ο Γουόρς, μιλώντας στο Ινστιτούτο Brookings το 2015, είπε ότι στο πλαίσιο της ποσοτικής χαλάρωσης, η δημιουργία πλούτου στις χρηματοπιστωτικές αγορές ήταν “σημαντικά υψηλότερη από ό,τι προέβλεπαν οι πρώην συνάδελφοί μου”, ενώ η οικονομική ανάπτυξη ήταν “αισθητά χειρότερη”.
Ανησυχώ ότι δημιουργήσαμε κάτι που μπορεί να αποδειχθεί ή να μην αποδειχθεί αντιπαραγωγικό. Τα κέρδη έχουν εξαχθεί από τους πιο εύπορους και εκλεπτυσμένους που βλέπουν ότι οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να ανεβάσουν τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων για να συμπαρασύρουν την πραγματική οικονομία.
Ένας σημαντικός παρατηρητής με παρόμοια άποψη ήταν ο μελλοντικός πρόεδρος Τραμπ. Ερωτηθείς σχετικά με τις πιθανές αυξήσεις της Fed τον Σεπτέμβριο του 2016, δήλωσε:
Κρατούν τα επιτόκια χαμηλά για να μην πέσουν όλα τα υπόλοιπα. Έχουμε μια πολύ ψεύτικη οικονομία. Κάποια στιγμή, τα επιτόκια θα πρέπει να αλλάξουν… Το μόνο πράγμα που είναι ισχυρό είναι το τεχνητό χρηματιστήριο.
Αυτό ακούγεται υποκριτικό από έναν πρόεδρο που σήμερα θέλει τα επιτόκια χαμηλά, αλλά τότε, το επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων ήταν πολύ κάτω από το ποσοστό του πληθωρισμού. Τώρα, βρίσκεται πολύ πιο πάνω από ένα σημαντικά υψηλότερο επίπεδο πληθωρισμού και η συζήτηση για περικοπές είναι εντονότερη. Ο Τραμπ και ο Γουόρς φαίνεται να συμφωνούν ότι η ποσοτική χαλάρωση έχει ευνοήσει άδικα τους πλούσιους που κατέχουν μετοχές.
Είναι πραγματικά τόσο παράξενο;
Ο Γουόρς υποστηρίζει ότι η Fed μπορεί να απομακρυνθεί από την ποσοτική χαλάρωση και να απαλύνει το πλήγμα μειώνοντας τα επιτόκια – κάτι που βοηθά επίσης την κυβέρνηση να καλύψει το έλλειμμά της. Παράλληλα, λέει ότι η κεντρική τράπεζα θα πρέπει να εξετάσει τις διανεμητικές συνέπειες των ενεργειών της. Με τον πληθυσμό να ταλανίζεται από σοβαρές ανισότητες, αυτό έχει προφανή πολιτική λογική.
Ο Πίτερ Τσιρ της Academy Securities προτείνει ότι η ευθυγράμμιση της Fed και του Υπουργείου Οικονομικών δεν είναι “πραγματικά τόσο τρελή” και ότι οι ΗΠΑ και άλλες κεντρικές τράπεζες έχουν ήδη θέσει σε κίνδυνο την “καθαρότητά” τους.
Γιατί να μην “ορίσουμε απλά την καμπύλη”; Η Fed έχει προχωρήσει σε ποσοτική χαλάρωση (αγόρασε κρατικά ομόλογα). Η Fed έχει κάνει Operation Twist (αγόρασε και πούλησε ομόλογα του Δημοσίου για να επηρεάσει το σχήμα της καμπύλης). Εάν η Fed πρόκειται να καθορίσει τα επιτόκια σε έναν κόσμο όπου τα μακροπρόθεσμα επιτόκια είναι πιθανώς πιο σημαντικά από τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια, γιατί να μην καθορίσει και αυτά;
Όμως, οι υποστηρικτές μιας νέας συμφωνίας πρέπει ακόμη να απαντήσουν στο επιχείρημα ότι για να λειτουργεί καλά ο καπιταλισμός, τα μεγαλύτερα επιτόκια θα πρέπει να καθορίζονται από την αγορά, όπου οι λεγόμενοι “bond vigilantes” μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο ελέγχου για τις ανεύθυνες πολιτικές – ρωτήστε τη Λις Τρας.
Το μεγαλύτερο επιχείρημα κατά μιας νέας συμφωνίας μπορεί να είναι “Μεγάλο Όμορφο Νομοσχέδιο”, μέσω του οποίου το Κογκρέσο και ο πρόεδρος αυξάνουν το έλλειμμα με φορολογικές περικοπές κλείνοντας το μάτι στις μεγάλες περιουσίες. Η Fed κέρδισε και στη συνέχεια διατήρησε την ανεξαρτησία της αρνούμενη να τυπώσει χρήματα για να βοηθήσει στη χρηματοδότηση πολέμων. Τώρα της ζητείται να χρηματοδοτήσει μια Μεγάλη Όμορφη Μπανανία. Γιατί να πρέπει να θέσει σε κίνδυνο τη μάχη της κατά του πληθωρισμού μόνο και μόνο για να επιτρέψει περικοπές φόρων;
BloombergOpinion
