Η δωδεκαήμερη σύγκρουση Ιράν–Ισραήλ αφήνει βαθιά σημάδια στη δομή της ιρανικής εξουσίας. Οι ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές δεν έπληξαν μόνο στρατιωτικές βάσεις και διοικητές, αλλά επιτάχυναν έναν εσωτερικό μετασχηματισμό που ενισχύει τον ρόλο των Φρουρών της Επανάστασης.
Οι αεροπορικές επιδρομές της Ιερουσαλήμ δεν στοχεύουν απλώς στρατιωτικούς στόχους· έχουν πλήξει καίρια το σώμα που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του ιρανικού καθεστώτος: τους Φρουρούς της Επανάστασης.
Αντί να αποσταθεροποιήσει το Ιράν, το σοκ φαίνεται να έχει πυροδοτήσει μια διαδικασία συγκέντρωσης εξουσίας στους στρατιωτικούς – και ίσως να σηματοδοτεί την αρχή του τέλους για την απόλυτη κυριαρχία των κληρικών.
Η ανατολή ενός στρατοκρατούμενου Ιράν
Για πρώτη φορά από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, η πολιτική κυριαρχία των αγιατολάδων φαίνεται να υποσκελίζεται από ένα στρατιωτικό-βιομηχανικό συγκρότημα: το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC). Με δικά του επίγεια, ναυτικά, αεροπορικά και ειδικά σώματα, δίκτυα πληροφοριών και παραστρατιωτικές δυνάμεις όπως η Basij, με 125.000 ενεργούς άνδρες και δεκάδες χιλιάδες επιπλέον μέλη μέσω παρακρατικών σχηματισμών, οι Φρουροί διαθέτουν πλέον και το μονοπώλιο ισχύος.
Η σταδιακή αλλά αμείλικτη άνοδος τους οφείλεται εν μέρει στη βίαιη φθορά της θεοκρατικής ηγεσίας. Ο 86χρονος Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ εξαφανίστηκε από το προσκήνιο τις πρώτες ημέρες του πολέμου, απομονωμένος για λόγους ασφαλείας. Εσωτερικές πηγές αναφέρουν ότι μεταβίβασε την εξουσία σε ένα άτυπο «σούρα» που ελέγχεται από υψηλόβαθμους αξιωματικούς των Φρουρών. «Η χώρα τελεί ουσιαστικά υπό στρατιωτικό νόμο», λέει Ιρανός αναλυτής στην εξορία.
Το τέλος της στρατηγικής υπομονής
Οι παλαιότεροι διοικητές που διαχειρίζονταν τις κρίσεις με «στρατηγική υπομονή» – όπως ο Κασέμ Σουλεϊμανί, που δολοφονήθηκε από τις ΗΠΑ το 2020 – έχουν πλέον αντικατασταθεί από μια νέα γενιά στρατηγών. Αυτοί οι νέοι επικεφαλής, λιγότερο ιδεολόγοι και περισσότερο εθνικιστές, δεν δείχνουν διατεθειμένοι να περιοριστούν στην άμυνα. Το δόγμα τους φαίνεται να είναι: αποκατάσταση του εθνικού κύρους μέσω αντιπαράθεσης, όχι μέσω συμβιβασμού.
Στο εσωτερικό του Ιράν, το σοκ του πολέμου συνέβαλε και σε μια άνευ προηγουμένου στρατιωτική συσπείρωση. Οι συγκρούσεις μεταξύ σκληροπυρηνικών και πραγματιστών που διέλυσαν την κρατική συνοχή πέρυσι μετά το θάνατο του προέδρου σε μυστηριώδες δυστύχημα, τώρα έχουν δώσει τη θέση τους σε μια ομοψυχία έναντι του εξωτερικού εχθρού.
Εθνικιστική ανάταξη – προσωρινή ή οριστική;
Η επίθεση του Ισραήλ, που στόχευε σε στρατιωτικές υποδομές αλλά και στην υποκίνηση λαϊκής εξέγερσης, φαίνεται να έχει φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Οι Ιρανοί που κάποτε αμφισβητούσαν την αποτελεσματικότητα ή τη νομιμοποίηση των Φρουρών, τώρα συσπειρώνονται γύρω από το καθεστώς. Η εθνική υπερηφάνεια υπερισχύει προσωρινά του κοινωνικού θυμού.
Επιστρέφουν στην Τεχεράνη ακόμη και οικογένειες που είχαν φύγει, ενώ κρατούμενες πολιτικοί, καλλιτέχνες και ακτιβίστριες καλούν τον λαό σε αντίσταση κατά των επιθέσεων. Όμως το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: θα επιβιώσει αυτή η ενότητα μόλις σταματήσουν οι πύραυλοι;
Το τέλος του θεοκρατικού μοντέλου;
Οι θεμελιώδεις γραμμές της Ισλαμικής Δημοκρατίας έχουν ήδη αρχίσει να μετατοπίζονται. Η νομοθετική υποχρέωση της μαντήλας χαλαρώνει. Η κρατική τηλεόραση δείχνει πλέον γυναίκες με μαλλιά εκτεθειμένα. Το καθεστώς δείχνει πρόθυμο να προσφέρει παραχωρήσεις που πριν λίγες εβδομάδες ήταν αδιανόητες – αν όχι για ιδεολογικούς, τουλάχιστον για πρακτικούς λόγους.
Εάν ο Χαμενεΐ πεθάνει ή καθαιρεθεί, η μετάβαση δεν θα αφορά μόνο πρόσωπα αλλά και καθεστωτική ταυτότητα. Ο γιος του, Μοτζταμπά Χαμενεΐ, ήταν κάποτε φαβορί. Πλέον, φήμες θέλουν την ελίτ των Φρουρών να προτιμά μια νέα μορφή ηγεσίας, ίσως με έναν απόστρατο στρατηγό από τον πόλεμο Ιράν–Ιράκ, που διατηρεί εθνική αποδοχή χωρίς να κουβαλά το βάρος της θεοκρατίας.
Η οικονομική αυτοκρατορία των Φρουρών
Η ισχύς των Φρουρών δεν είναι μόνο στρατιωτική. Ελέγχουν τεράστια τμήματα της ιρανικής οικονομίας — από το πετρέλαιο και τις τηλεπικοινωνίες έως τις κατασκευές και το εμπόριο. Μέσω δικτύων παρακρατικών φιλανθρωπικών οργανισμών, έχουν επεκταθεί σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής. Το παρακράτος τους, η Basij, δεν είναι μόνο κατασταλτικός μηχανισμός αλλά και εργαλείο κοινωνικής ένταξης και παροχών. Αυτό το πλέγμα εξουσίας καθιστά κάθε αλλαγή δύσκολη και επώδυνη.
Πυρηνικό πρόγραμμα και απομόνωση: το δίλημμα της επόμενης μέρας
Το Ιράν πιθανότατα δεν θα αλλάξει κατεύθυνση στο πυρηνικό του πρόγραμμα. Ήδη έχουν κατατεθεί νομοσχέδια στη Βουλή για αποχώρηση από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων. Κάποια αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου έχουν πιθανόν μεταφερθεί σε άγνωστες τοποθεσίες. Οι στρατηγοί θεωρούν ότι η πυρηνική ισχύς αποτελεί την υπέρτατη ασφάλιση απέναντι σε νέο πόλεμο.
Αναλυτές επισημαίνουν πως η αναβίωση του αφηγήματος της προδοσίας – είτε για τον Καντάφι, είτε για τον Σαντάμ – θα ενισχύσει τη δυσπιστία προς τις διαπραγματεύσεις με τη Δύση. Ακόμη και οι μετριοπαθείς έχουν πλέον καεί από τις συνομιλίες που είχαν οριστεί για τις 15 Ιουνίου και κατέληξαν σε μονομερή επίθεση.
Η επόμενη κρίση;
Το αν η Ισλαμική Δημοκρατία οδηγηθεί σε κατάρρευση ή μετασχηματισμό εξαρτάται από δύο κρίσιμους παράγοντες: την ικανότητα των Φρουρών να κρατήσουν τη συνοχή τους και την αντίδραση της κοινωνίας μετά τη λήξη των συγκρούσεων. Αν ο στρατός επικρατήσει ως νέα πολιτική αρχή, η Ισλαμική Δημοκρατία ίσως επιβιώσει κατ’ όνομα – όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Κίνα – αλλά στην ουσία θα είναι κάτι ριζικά διαφορετικό.
«Τα καθεστώτα δεν καταρρέουν, εξελίσσονται», λέει η Σάναμ Βακίλ του Chatham House. «Αυτό πρόκειται να συμβεί στο Ιράν. Απλώς θα γίνει πιο γρήγορα απ’ ό,τι περιμέναμε».
naftemporiki.gr
