Μια πρωτοποριακή επιστημονική μελέτη του Πανεπιστημίου Κύπρου ανατρέπει την κοινή αντίληψη για τα λατομεία, παρουσιάζοντάς τα όχι μόνο ως βιομηχανικές ζώνες, αλλά και ως σημαντικούς, ενίοτε μοναδικούς, βιότοπους πλούσιους σε βιοποικιλότητα. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Οικολογίας και Βιοποικιλότητας του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών, υπό την επιστημονική ευθύνη του Καθηγητή Σπύρου Σφενδουράκη, και θα παρουσιαστεί επίσημα στις 19 Ιουνίου 2025, στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Η έρευνα, που χρηματοδοτήθηκε από τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Σκυροποιών, είχε στόχο την καταγραφή και αξιολόγηση της βιοποικιλότητας σε 10 αντιπροσωπευτικά λατομεία αδρανών υλικών σε όλες τις λατομικές ζώνες των ελεύθερων περιοχών της Κύπρου. Τα λατομεία που μελετήθηκαν ήταν: • Α/φοι Ιακώβου (Ξυλοφάγου) • Λατομείο Πυργών (Πυργά) • Λατομεία Μοσφιλωτής (Μοσφιλωτή) • ΕΛΜΕΝΙ (Άγιος Σωζόμενος) • Ελευθέριος Παναγή & Υιοί (Σιά) • Κ. Κυθραιώτης & Υιός (Παρεκκλησιά) • Σκυρά Βασάς (Βάσα) • Λατομείο Φαρμακά (Φαρμακάς) • EME (Μιτσερό) • Γεννάδιος Θεολόγου & Υιοί (Ανδρολύκου).
Παρά τη βιομηχανική φύση των λατομείων, η μελέτη κατέδειξε ότι τα συγκεκριμένα περιβάλλοντα συχνά φιλοξενούν σπάνια ή και ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας, τα οποία απουσιάζουν από τις γειτονικές φυσικές περιοχές. Η ύπαρξη παροδικών υγροτόπων και κάθετων βράχων εντός των λατομείων φαίνεται να δημιουργεί μικρο-ενδιαιτήματα ιδανικά για αρκετά ευαίσθητα είδη.
Μεταξύ των ευρημάτων ξεχωρίζουν: • Ο οικότοπος Ziziphus lotus (παλλούρα) στο Μιτσερό, προτεραιότητας για την ΕΕ. • Το ενδημικό είδος Onobrychis venosa και ο υγρότοπος στον Άγιο Σωζόμενο, με υψηλή οικολογική αξία. • Το ενδημικό είδος φρύνου Bufotes cypriensis και ο οικότοπος προτεραιότητας μεσογειακών εποχιακών λιμνίων στην Ανδρολύκου. • Το παρυδάτιο είδος Gallinula chloropus (Αρκοπετείναρο) στην Ξυλοφάγου. • Το σπάνιο ισόποδο Armadillidium marmoratum και πολλά ενδημικά είδη πεταλούδων.
Τα ευρήματα της μελέτης αποτελούν πολύτιμο οδηγό για τη χάραξη στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης στη λατομική βιομηχανία και αναδεικνύουν τη δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης παραγωγικής δραστηριότητας και προστασίας της φύσης. Σε μια εποχή απώλειας της βιοποικιλότητας παγκοσμίως, η Κύπρος δείχνει τον δρόμο για επιστημονικά τεκμηριωμένη, περιβαλλοντικά υπεύθυνη ανάπτυξη.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι παρά τη βιομηχανική δραστηριότητα, οι ιδιαίτεροι βιότοποι που δημιουργούνται μέσα στα λατομεία, όπως οι υγροβιότοποι και τα κάθετα βράχια, φιλοξενούν σπάνια είδη, τα οποία δεν βρίσκονται στις γύρω φυσικές περιοχές. Η μελέτη προσφέρει πολύτιμα δεδομένα για την προστασία και διατήρηση αυτών των περιοχών και την προώθηση βιώσιμων πρακτικών στη λατομική βιομηχανία.
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως δεν υπάρχει σημαντική διαφορά στη βιοποικιλότητα εντός και εκτός λατομείων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι ιδιαίτεροι βιότοποι που δημιουργούνται εντός των λατομείων, όπως οι υγρότοποι και τα κάθετα βράχια, φιλοξενούν σημαντικά είδη που δεν εμφανίζονται στις γύρω θέσεις. Αντιθέτως, οι θέσεις αποκατάστασης τείνουν να φιλοξενούν περισσότερα εισβλητικά και ανθρωπόφιλα είδη, η μείωση των οποίων πρέπει να αποτελέσει στόχο της διαχείρισης των αποκαταστάσεων. Η μελέτη προσέφερε, επίσης, συμβουλές για τη βελτιστοποίηση των αποκαταστάσεων και επεσήμανε τη σημασία της μακροπρόθεσμης διατήρησης των υγροτοπικών οικοσυστημάτων εντός των λατομείων.
Αξιολόγηση της βιοποικιλότητας – Η Ερευνητική Ομάδα επισκέφθηκε πολλά λατομεία
Η επίδραση των λατομείων αδρανών στο περιβάλλον απασχολεί έντονα το ευρύ κοινό αλλά και την κοινότητα των λατόμων, καθώς ζούμε σε μια εποχή μεγάλης μείωσης της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Όλο και περισσότερα δεδομένα από τη διεθνή βιβλιογραφία δείχνουν πως η επίδραση των λατομικών δραστηριοτήτων στη βιοποικιλότητα είναι ζήτημα πολυσύνθετο, και η αναδυόμενη εικόνα δείχνει πως τα λατομεία παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση νέας σύνθεσης των τοπικών βιοκοινοτήτων, συχνά με ιδιαίτερα θετικό πρόσημο. Η σχετική κατάσταση στην Κύπρο παραμένει εν πολλοίς άγνωστη καθώς δεν είχε γίνει μέχρι σήμερα συγκριτική αξιολόγηση δεδομένων από μεγάλο αριθμό λατομείων που να λαμβάνουν υπόψη πολλές συνιστώσες της βιοποικιλότητας.
Η μελέτη ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2024 και ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2025. Η Ερευνητική Ομάδα επισκέφθηκε πολλά λατομεία αδρανών υλικών σε όλη την Κύπρο και εντέλει επέλεξε 10 ως αντιπροσωπευτικά. Τα λατομεία αυτά βρίσκονται σε όλες τις λατομικές ζώνες των ελεύθερων περιοχών του νησιού, και σε όλο το εύρος των βιοτόπων όπου έχουν αναπτυχθεί λατομεία.
Σε κάθε ένα επιλέχθηκαν δύο κύριες θέσεις καταγραφής, μία στις θέσεις αποκατάστασης και μία έξω από τα όρια του λατομείου, σε θέση αντιπροσωπευτική των βιοτόπων της περιοχής. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν καταγραφές και στις εποχικές υδατοσυλλογές που δημιουργούνται εντός των λατομείων. Σε κάθε θέση καταγράφηκαν οι τύποι οικοτόπου, τα φυτά, τα πτηνά, τα ερπετά, τα αμφίβια, τα σκαθάρια τριών οικογενειών, οι πεταλούδες και τα χερσόβια ισόποδα. Επίσης, καταγράφηκαν και ενδείξεις παρουσίας των μη ιπτάμενων θηλαστικών.
Διαπιστώθηκε η παρουσία επτά τύπων οικοτόπου, τρεις από τους οποίους είναι προτεραιότητας για την Ε.Ε. Επίσης, εφόσον οι μικροί υγρότοποι που σχηματίζονται στα λατομεία διατηρηθούν και μετά το πέρας της λειτουργίας σε αρκετές θέσεις θα προσθέσουν έναν ακόμα σημαντικό τύπο οικοτόπου.
