«Δωδέκατη Νύχτα ή Ό,τι Προτιμάτε» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Αθηνάς Κάσιου.
Ο καιρός στην Κύπρο είναι ύπουλος τον Μάιο κι αν την πατήσεις και αποτολμήσεις να πας σε μια υπαίθρια κινητή παράσταση χωρίς πανωφόρι, ίσως η εμπειρία να σου μείνει για τους λάθος λόγους. Καταρχάς, λοιπόν, ευχαριστώ την Αθηνά Κάσιου που φρόντισε να καλύψει την απερισκεψία μου.
Κατά κύριο λόγο, όμως, την ευχαριστώ για την όλη εμπειρία, που έμοιαζε με ανακουφιστική ριπή δροσιάς. Στο περιβόλι της οδού Κρόνου, στον Στρόβολο, τα δέντρα αγκαλιάζουν τις λέξεις και οι σκιές των ηθοποιών ριζώνουν ανάμεσά τους. Εκεί συναντά το κοινό της μια απελευθερωτική, άκρως τερπνή και στοχαστική, σαιξπηρική γιορτή.
Η επιλογή να ανεβάσει το έργο στον κήπο του πατρικού της δεν είναι μια απλή πρακτική απόφαση ή ένας ρομαντικός συμβολισμός, αλλά εγχείρημα σύνδεσης του ιδιωτικού με το δημόσιο. Φορτισμένο με τις παιδικές εμπειρίες και μνήμες της σκηνοθέτριας, μετατρέπεται σε ζωντανή σκηνή και συναντά την κοινή και συμμετοχική εμπειρία του θεάτρου. Η χωρική επιλογή προσδίδει στο ανέβασμα έναν χαρακτήρα μυσταγωγίας· εξελίσσεται σε τελετουργικό ένταξης του θεατή σε μια αφήγηση που εκκινεί από τη μνήμη και οδηγεί στη φαντασία.
«Αν η μουσική είναι η τροφή του έρωτα, παίξτε!» λοιπόν, όπως, αναφωνεί ο Δούκας Ορσίνο στη διασημότερη εναρκτήρια ατάκα του σαιξπηρικού ρεπερτορίου. Με γκολ από τα «αποδυτήρια», η γη «ανοίγει» και βυθιζόμαστε άμεσα στον λυρικό κόσμο του έρωτα, της επιθυμίας και της αυταπάτης, μαγεμένοι και αφοπλισμένοι από το κάλεσμα να αφεθούμε στον αέναο χορό των αισθήσεων και των συναισθημάτων. Ο Γιάννης Καραούλης ανοίγει μια πύλη προς τον ψυχισμό των ηρώων– προς μια Ιλλυρία όπου η μουσική, η μεταμφίεση και ο έρωτας αλληλεπικαλύπτονται. Αυτό το θεατρικό έναυσμα είναι ένα μοτίβο, μια υπαρξιακή πρόσκληση προς τον θεατή να παραδοθεί στο παιχνίδι των επιθυμιών και των παρεξηγήσεων.
Ο Σαίξπηρ είθισται να προσεγγίζεται είτε μέσα από υπερτονισμένες φαρσικές συνιστώσες είτε μέσω υπαρξιακής εσωστρέφειας. Αυτή η… κηποκομική εκδοχή είναι μια σύνθεση που απελευθερώνει τόσο τον διονυσιακό χαρακτήρα όσο και την τρυφερότητα της μελαγχολίας του βάρδου. Πέρα από ένα καλοστημένο συμβάν, είναι μια δήλωση πίστης και αφοσίωσης στη μούσα του θεάτρου. Η νύχτα είναι ο χρόνος της αποκάλυψης και της απελευθέρωσης. Η σκηνοθέτρια αξιοποιεί αυτή τη συμβολική διάσταση, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα που επιτρέπει στους θεατές να εισέλθουν σ’ ένα σύμπαν όπου τα όρια απαλείφονται και η λογική των πραγμάτων αποκτά ονειρικές διαστάσεις.
Το υπαίθριο περιβάλλον δεν λειτουργεί απλώς ως αόριστο σκηνικό, αλλά είναι οργανικό στοιχείο της σύλληψης. Η Ιλλυρία της Κάσιου δεν είναι ένας εξωτικός, αφηρημένος χώρος, αλλά μια μεταιχμιακή κατάσταση, μια ρωγμή στο πραγματικό όπου η ταυτότητα αποσταθεροποιείται, οι νόρμες αναστέλλονται και η επιθυμία ενσαρκώνεται. Στον σαιξπηρικό κώδικα, η Ιλλυρία είναι το ενδιάμεσο μεταξύ ζωής και θανάτου, μεταξύ εαυτού και ρόλου, μεταξύ πόθου και παρεξήγησης. Πέρα από μια σκηνοθετική «ιδιορρυθμία», η ένταξη των φυσικών αισθήσεων στον σαιξπηρικό κανόνα γίνεται μια βαθιά υπερβατική πράξη.
Η «Δωδέκατη Νύχτα» είναι κατεξοχήν έργο του παρόντος: με τη μεταμφίεση, τις πολλαπλές επιθυμίες, την αμφισημία φύλου και ταυτότητας, τη λεπτή ειρωνεία απέναντι και ανάμεσα στους κώδικες ηθικής και κοινωνικών δομών. Η γραμμή θέτει αυτά τα ζητήματα στο επίκεντρο, όχι κραυγαλέα αλλά μέσα από τη συνύφανση φόρμας και περιεχομένου.
Το σώμα του ηθοποιού γίνεται ταυτοχρόνως μάσκα και αποκάλυψη, εργαλείο κωμικό και όργανο εξομολόγησης. Ο δραματουργικός χειρισμός μετατρέπει το κείμενο από κωμωδία παρεξηγήσεων σε υπαρξιακό πανηγύρι. Η μεταμόρφωση του Σεζάριο, η πλάνη της Ολίβιας, η διπλή απουσία/ παρουσία του Σεμπάστιαν, δεν αναπαρίστανται ως φάρσες, αλλά ως φανερώματα ενός κόσμου όπου το εφήμερο παίρνει διαστάσεις αέναου. Το παιχνίδι των ερωτικών μετατοπίσεων, η θολούρα της επιθυμίας, η παγίδα του χωρίς ανταπόκριση πόθου, καταδεικνύονται με λεπτότητα και περισυλλογή.
Το καλλιτεχνικό σάλτο φτάνει μέχρι το κουκούτσι του έργου, όπου ο Σαίξπηρ θέτει εν αμφιβόλω το τι είναι αγάπη, εαυτός, αλήθεια. Και προσκαλεί το κοινό να παλέψει ξανά με αυτά τα αιώνια ερωτήματα. Η γεφυροποιός μετάφραση του Νίκου Χατζόπουλου συγκρατεί τη μουσικότητα του πρωτοτύπου, ενώ συγχρόνως «αναπνέει» στη σύγχρονη ελληνική, χωρίς να εξομαλύνει το κείμενο και αναδεικνύοντας την πολυσημία και τον ρυθμό του.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στη σκηνική ενορχήστρωση, όπως στήθηκε εικαστικά από τη Λυδία Μανδρίδου και φωτιστικά, ανάμεσα σε ξέφωτα, δενδροστοιχίες και θάμνους, από τον Βασίλη Πετεινάρη. Δεν υπάρχει τίποτε το περιττό. Τα πάντα εξυπηρετούν το όραμα μιας καλειδοσκοπικής πρότασης. Η κίνηση που επιμελήθηκε ο Φώτης Νικολάου, πειθαρχεί τους σωμάτινους- χωμάτινους διαλόγους ως μέρη ενός συνεκτικού γλωσσικού συστήματος.
Η ανάσα της φύσης προκύπτει από τις μουσικές των νεαρών κοριτσιών Della & Αlex, οι οποίες μοιάζουν να φύονται ανάμεσα στα δέντρα, να αναδύονται από το ίδιο το έδαφος του Περιβολιού. Παίζουν ζωντανά τις μουσικές τους, ένα κράμα ηλεκτρονικών ψιθύρων και τροβαδούρικης νοσταλγίας, με κάθε νότα να μοιάζει με θρόισμα ή μυστικό που μεταφέρει ο άνεμος στους μυημένους. Παρούσες και αθέατες, όπως οι ανοιξιάτικες αύρες, δεν ντύνουν απλώς τις σκηνές, τις μετατρέπουν σε αιωρούμενα τοπία φαντασίας.
Η παλλόμενη συλλογική εργασία του θιάσου δεν επιτρέπει διαχωρισμούς και ιεραρχίες. Όλοι οι ηθοποιοί είναι ενταγμένοι ομοιογενικά σ’ έναν μηχανισμό που λειτουργεί ταυτόχρονα σαν καλοκουρδισμένο ρολόι και σαν αυτοσχεδιαστικό πανηγύρι. Πώς γίνεται αυτό; Δεν ξέρω, δείτε την παράσταση και πείτε μου.
Πάντως, η Αθηνά Κάσιου μοιάζει να έχει ενσταλάξει σε κάθε μέλος της ομάδας τη βαθιά πεποίθηση ότι η σπουδαιότητα εντοπίζεται στην ουτοπία της κοινότητας. Οι ηθοποιοί αποδίδουν τους χαρακτήρες με πάθος, ευαισθησία και βαθιά κατανόηση. Το κοινό επίτευγμα εκτοξεύεται από τη δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφορετικών γενιών.
Χωρίς να θέλω να αποδυναμώσω τις εκπλήξεις, να σταθώ στο γεγονός ότι η δράση μετακινείται ανάμεσα στα δέντρα και τους κήπους και οι θεατές δεν ακολουθούν απλώς την παράσταση, άλλοτε όρθιοι, άλλοτε καθιστοί, αλλά γίνονται κομμάτι της. Κυριολεκτικά. Η εγγύτητα και η κινητικότητα σπάνε τα στεγανά, δημιουργώντας ένα ενιαίο πλαίσιο. Στο φινάλε βρέθηκα «περικυκλωμένος» από ηθοποιούς, εμπειρία που με έκανε να αισθανθώ για λίγο ενεργό κομμάτι της σκηνικής μαγείας.
Αυτή η «Δωδέκατη Νύχτα» είναι ένα θριαμβευτικό παράδειγμα για το πώς η πρόθεση, το ταλέντο και η τόλμη οδηγούν σ’ ένα αποτέλεσμα που αναδεικνύει τους λόγους για τους οποίους χρειαζόμαστε ακόμη τον Σαίξπηρ και γενικά το θέατρο ως πράξη συνεύρεσης και επανεύρεσης, ως φαινόμενο που ενοποιεί και απελευθερώνει συνειδήσεις.
Ελεύθερα, 25.5.2025
