Το είπε και το έκανε. Μετά τις προεδρικές εκλογές είχε γράψει: «αν υπάρξει προοπτική επανένωσης, θα ξαναβγώ από το bubble μου». Δεν έμεινε όμως σε αυτό, ανέδειξε και την πεποίθησή του πως «δεν έχουν μέλλον τα παιδιά μας σε διχοτομημένη πατρίδα». Ο λόγος για τον πολιτικό επιστήμονα, Βασίλη Πρωτοπαπά, ο οποίος υπηρέτησε στο εκλογικό επιτελείο του Ανδρέα Μαυρογιάννη και σε αυτή τη φάση αποδέχτηκε την πρόσκληση του Προέδρου Χριστοδουλίδη και μετέχει στην Ομάδα Κυπριακού, χωρίς να αποποιείται τις θέσεις του. Ανταποκρίθηκε θετικά, όπως εξηγεί στο «Φ», για να βάλει ένα λιθαράκι στην προσπάθεια που γίνεται. Ο Βασίλης Πρωτοπαπάς δεν μασά τα λόγια του. Ξεκαθαρίζει ότι μετέχει με τις θέσεις που πάντα εξέφραζε και οι οποίες είναι εναρμονισμένες με τον επιδιωκόμενο στόχο όλων των προέδρων της Δημοκρατίας από το 1977, δηλαδή την αναζήτηση μέσω διαπραγματεύσεων λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Σημειώνει ότι η χώρα μας χρειάζεται ενότητα και σύνθεση απόψεων. Να μην ακούμε μόνο τη φωνή μας. Να έχουμε νηφάλιο διάλογο, στη βάση ειλικρινών τοποθετήσεων από μέρους των πολιτικών δυνάμεων και των προσώπων. Τονίζει ότι ο τόπος χρειάζεται αποφασιστική ηγεσία, ικανή να πάρει και δύσκολες αποφάσεις. Μιλά για τη θετική συνεισφορά προς αυτή την κατεύθυνση του Υπουργού Εξωτερικών Κ. Κόμπου όπως και της Υφυπουργού Ευρωπαïκών Θεμάτων Μαριλένας Ραουνά και τους εξαίρει που με σοβαρότητα και υψηλή επάρκεια, χωρίς φλυαρίες και χωρίς τοξικότητα υπηρετούν το κυπριακό κράτος. Θετικά αποτιμά και τη συμβολή του διαπραγματευτή Μενέλαου Μενελάου. Αξιολογεί θετικά την άτυπη πενταμερή, σημειώνοντας ότι κράτησε ανοιχτό το παράθυρο ελπίδας. Εκτιμά ότι ένα νέο ναυάγιο θα ήταν καταστροφικό. Θέση του είναι πως η ΔΔΟ εντός της ΕΕ είναι ό,τι πιο λειτουργικό και βιώσιμο μπορεί να προκύψει ως λύση στο Κυπριακό.
-Ξάφνιασε πολλούς η παρουσία σας στην ομάδα των συμβούλων του Προέδρου Χριστοδουλίδη για το Κυπριακό. Άλλοι την είδαν θετικά κι άλλοι που σας θεωρούσαν πιο κοντά στη δική τους σχολή σκέψης, σας αναθεματίζουν. Πώς πήρατε τη μεγάλη απόφαση να μετέχετε στην όλη προσπάθεια όταν προεκλογικά βρισκόσαστε σε επιτελείο που ήταν απέναντι από τον Νίκο Χριστοδουλίδη;
-Νομίζω δεν θα έπρεπε να ξαφνιαστεί κανένας. Πολιτικά και ιδεολογικά παραμένω εκεί που ήμουν πάντα. Στον χώρο της σοσιαλδημοκρατίας και της κεντροαριστεράς. Είμαι περήφανος για την προσπάθεια που κάναμε δίπλα στον Ανδρέα Μαυρογιάννη. Φτάσαμε πολύ κοντά στην εκλογή, δυστυχώς δεν τα καταφέραμε. Από την επομένη των εκλογών, αφού έδωσα συγχαρητήρια στους νικητές, έγραψα επί λέξη ότι «αν υπάρξει προοπτική επανένωσης, θα ξαναβγώ από το bubble μου». Διότι είναι η πεποίθησή μου, «δεν έχουν μέλλον τα παιδιά μας σε διχοτομημένη πατρίδα». Με απλά λόγια, το ενδιαφέρον μου για την πολιτική ήταν πάντοτε συνδεδεμένο με το Κυπριακό, όχι με την άσκηση εξουσίας. Ενόψει της κινητικότητας που δημιούργησε η άτυπη πολυμερής διάσκεψη στη Γενεύη, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με κάλεσε να συμμετάσχω στην ομάδα Κυπριακού μαζί με άλλα αξιόλογα μη κομματικά πρόσωπα. Να βάλω ένα λιθαράκι στη συλλογική προσπάθεια που γίνεται. Δεν θα μπορούσα να αρνηθώ, το θεωρώ και τιμή και υποχρέωση. Δεν έγινα μέλος της κυβέρνησης. Συνεπώς, δεν νιώθω ότι πήρα κάποια μεγάλη ή δύσκολη απόφαση.
– Πώς αντιμετωπίζετε όσους σας «λιθοβολούν» λεκτικά και άλλως πως, ενώ λίγο καιρό πριν προσπαθούσαν να σας εντάξουν στη δική τους ευρεία συμμαχία;
-Δεν έχω εντοπίσει κάποιο «λιθοβολισμό», δεν εισέπραξα οποιαδήποτε επικριτικά σχόλια. Ειλικρινά δεν με πήρε κάποιος τηλέφωνο να μου κάνει παράπονο. Θα ήταν παράδοξο οποιοδήποτε παράπονο, όταν στη Γενεύη οι ηγέτες των αντιπολιτευόμενων κομμάτων ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ βρέθηκαν δίπλα στον Πρόεδρο – και πολύ καλά έπραξαν. Όλα τα κόμματα συμμετέχουν με στελέχη τους στη λεγόμενη πολιτική ομάδα Κυπριακού. Γνωστά στελέχη αντιπολιτευόμενων κομμάτων διετέλεσαν μέλη διαπραγματευτικών ομάδων επί σειρά ετών, μην αναφέρω ονόματα, είναι γνωστά. Πώς είναι δυνατόν να δημιουργεί οποιοδήποτε ζήτημα η δική μου παρουσία σε μια συμβουλευτική τεχνοκρατική ομάδα;
Από εκεί και πέρα, οι πολιτικές απόψεις μου στο Κυπριακό είναι δημόσια κατατεθειμένες από χρόνια. Πήρα δημόσια θέση σε όλα τα μεγάλα διλήμματα τα τελευταία 25 χρόνια. Δεν κρύφτηκα ποτέ. Συμμετέχω τώρα, για πρώτη φορά, στην ομάδα Κυπριακού με τις απόψεις που έχω εδώ και πολλά χρόνια. Οι οποίες είναι πλήρως εναρμονισμένες με τον επιδιωκόμενο στόχο όλων των προέδρων της Δημοκρατίας από το 1977, δηλαδή την αναζήτηση μέσω διαπραγματεύσεων λύσης διζωνικής δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Αυτή είναι και η διακηρυγμένη θέση του νυν Προέδρου.
-Όντως ο τόπος χρειάζεται ενότητα δράσεων και λόγων σε μια ιδιαίτερα δύσκολη συγκυρία, διεθνώς. Ωρίμασε το πολιτικό και τεχνοκρατικό προσωπικό προκειμένου να έχουμε εθνικές δράσεις εκεί και όπου χρειάζεται, χωρίς να εκδηλώνονται άκρως τοξικές αντιδράσεις που ποσώς δεν βοηθούν την όλη διαχείριση;
-Ο τόπος χρειάζεται ενότητα και σύνθεση απόψεων. Να μην ακούμε μόνο τη φωνή μας. Να έχουμε νηφάλιο διάλογο, στη βάση όμως ειλικρινών τοποθετήσεων από μέρους των πολιτικών δυνάμεων και των προσώπων. Δεν βοηθούμε τον τόπο αν άλλα λέμε, άλλα εννοούμε και άλλα πράττουμε. Ο τόπος χρειάζεται αποφασιστική ηγεσία, ικανή να πάρει και δύσκολες αποφάσεις. Ναι, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν μεγαλύτερη ωριμότητα και αποτελεσματικότητα, ιδιαίτερο στο πεδίο της διεθνούς διπλωματίας και της δράσης μας εντός της ΕΕ. Σε αυτή την κατεύθυνση έχουν σημαντική θετική συνεισφορά ο νυν υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κόμπος και η υφυπουργός για θέματα ΕΕ Μαριλένα Ραουνά.Θεωρώ επίσης ευλογία για την πλευρά μας την παρουσία και τη δουλειά του διαπραγματευτή μας Μενέλαου Μενελάου. Πρόσωπα με τεχνοκρατική και πολιτική ποιότητα ευρωπαϊκού επιπέδου, που αν και εκπροσωπούν ένα μικρό κράτος, υπό κατοχή και διαρκή αμφισβήτηση από την πανίσχυρη Τουρκία, το κάνουν με σοβαρότητα και υψηλή επάρκεια. Χωρίς φλυαρίες, χωρίς τοξικότητα, αποφεύγοντας τις πατριωτικές κορώνες που εξυπηρετούν μόνο την εσωτερική κατανάλωση.
-Πρώτη συμμετοχή στην άτυπη πενταμερή της Γενεύης. Ποιά είναι η δική σας ανάγνωση;
-Η άτυπη πενταμερής πέτυχε να κρατήσει ανοικτό ένα μικρό παράθυρο ελπίδας. Ένα νέο ναυάγιο, όπως είχαμε το 2017 στο Κραν Μοντανά και το 2021 στην προηγούμενη Γενεύη, θα ήταν καταστροφικό για το Κυπριακό. Το αποτέλεσμα της Γενεύης μοιάζει και είναι μικρό, ωστόσο είναι ένα βήμα εμπρός. Ο ορισμός προσωπικού απεσταλμένου που θα προετοιμάσει τα επόμενα βήματα και ο ορισμός νέας άτυπης πολυμερούς διάσκεψης σε λίγους μήνες δημιουργούν ξανά κάποια κινητικότητα. Είναι και τα ΜΟΕ, που όσο κι αν δεν μοιάζουν ρηξικέλευθα, έχουν την αξία τους.
Καταλαβαίνω ότι πολλοί συμπατριώτες μας είναι δικαιολογημένα δύσπιστοι και επιφυλακτικοί, μετά από τόσες δεκαετίες αποτυχιών. Πρέπει όμως να καταλάβουμε ότι, μετά και την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ, μπήκαμε σε μια νέα εποχή. Ο κόσμος που ξέραμε αλλάζει, γίνεται πιο ασταθής. Το Κυπριακό, ένα πρόβλημα της ΕΕ που επηρεάζει τις σχέσεις της με την Τουρκία, δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστο. Εκτιμώ ότι ανοίγει ξανά ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας εξαιτίας της αναζήτησης νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας και άμυνας που φέρνει την Άγκυρα πιο κοντά στις Βρυξέλες. Η συγκυρία προσφέρεται ώστε να επιδιώξουμε ένα νέο Ελσίνκι (1999), να βρούμε τρόπο τα δικά μας συμφέροντα, δηλαδή η επανένωση της πατρίδας μας, να διασταυρωθούν με εκείνα της Τουρκίας.
– Πώς εισπράττετε το παιγνίδι Φιντάν- Τατάρ με τον καλό και τον κακό σε αυτή τη συνάντηση;
-Δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι ήταν ένα σκηνοθετημένο παιχνίδι. Επί της ουσίας, μεταξύ Άγκυρας και Τατάρ δεν υπάρχει διαφωνία. Μιλούν δημόσια και ευθέως για δύο χωριστά κράτη, παραπέμπουν σε λύση συνομοσπονδίας εντός ΕΕ. Διευθέτηση που φυσικά δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ούτε από εμάς ούτε από την ΕΕ. Ο Τατάρ είναι υπό τον πλήρη έλεγχο της Τουρκίας. Δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην επιδίωξη της Τουρκίας να αποκτήσει ειδική σχέση με την ΕΕ και να συνδεθεί στρατηγικά με την υπό σχεδιασμό ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική άμυνας και ασφάλειας. Είναι όμως γεγονός ότι ο Τουρκοκύπριος ηγέτης δεν ήθελε να μεταβεί στη Γενεύη, δεν ήθελε να οριστεί απεσταλμένος του ΓΓ, ούτε να οριστεί νέα άτυπη πολυμερής. Αν ήταν στο χέρι του θα τορπίλιζε τη διάσκεψη από το δείπνο. Αντίθετα, ο Τούρκος ΥΠΕΞ κατανοούσε ότι η προσέγγιση Τατάρ άφηνε εκτεθειμένη την τουρκική πλευρά έναντι του ΓΓ του ΟΗΕ αλλά και της ΕΕ. Στη Γενεύη υπήρξε αποτέλεσμα όχι επειδή ο Φιντάν είναι «καλός» αλλά διότι οι ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Τουρκία επέβαλλαν στη δεδομένη χρονική συγκυρία να κρατηθεί ζωντανή η διαδικασία. Σε αυτό συνέβαλαν η δική μας καλή προετοιμασία και σοβαρότητα, καθώς και τα μηνύματα που έστειλε με διάφορους τρόπους η ΕΕ.
-Δικαιολογείται η δική μας πλευρά να δηλώνει ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα;
-Υπό τις περιστάσεις, ναι. Αυστηρά μιλώντας, μόνο αν υπάρξει συμφωνία επίλυσης του Κυπριακού θα είμαστε ικανοποιημένοι. Ή έστω αν αρχίσουν ξανά επίσημες συνομιλίες. Τίποτε από τα δύο δεν συνέβη. Η ελληνοκυπριακή πλευρά ένιωσε ανακούφιση που αποφεύχθηκε ένα νέο ναυάγιο. Το σενάριο μιας νέας αποτυχίας ήταν υπαρκτό. Ο κίνδυνος να στραβώσει και να καταρρεύσει η διάσκεψη λόγω της χαοτικής προσέγγισης της άλλης πλευράς ήταν βάσιμος. Αντικειμενικά, η πλευρά μας μπορεί να νιώθει σχετική ικανοποίηση διότι το μικρό παράθυρο ελπίδας διατηρήθηκε ανοικτό. Νομίζω ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων αλλά και οι ανεξάρτητοι αναλυτές έχουν την ίδια θετική ανάγνωση.
Η ΔΔΟ εντός της ΕΕ είναι ό,τι πιο λειτουργικό και βιώσιμο μπορεί να προκύψει
-Το αυτομαστίγωμα στην δική μας πλευρά σε ότι αφορά τη διαχείριση του Κυπριακού συνεχίζεται. Πενήντα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή και τη συνεχιζόμενη κατοχή, έχει εξήγηση αυτό το φαινόμενο που ουσιαστικά αποενοχοποιεί για όλα την τουρκική πλευρά;
-Είμαστε ένα δημοκρατικό κράτος, η άσκηση κριτικής είναι ελεύθερη για κάθε θέμα δημόσιου ενδιαφέροντος. Τα εθνικά θέματα δεν εξαιρούνται. Καταλαβαίνω τι λέτε και συμφωνώ ότι μερικές φορές χάνεται το μέτρο. Το Κυπριακό δεν ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1974. Η δική μας πλευρά έχει μερίδιο ευθύνης για την υπονόμευση της Κυπριακής Δημοκρατίας τη δεκαετία του ’60 και για όλα όσα οδήγησαν στο 1974. Η ηγεσία μας μπορούσε κάνει περισσότερα για να αποτρέψει την τραγωδία. Λάθη χειρισμών και επιλογών υπήρξαν και μετά το 1974, περιλαμβανομένης των συγκυριών που υπήρξαν πρώτα και κύρια το 2004, αλλά και το 2010 και πιο πρόσφατα το 2017. Όμως, όποια και όσα λάθη κι αν προσάψει κανείς στη δική μας πλευρά, αυτά δεν μπορούν να μπουν στο ζύγι με το βίαιο διαχωρισμό, την καταστροφή και το ξεριζωμό των ανθρώπων που επιβλήθηκε από την Τουρκία με την εισβολή του 1974. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των ελληνοκυπρίων απέρριψε το σχέδιο Ανάν ή το γεγονός ότι στο Κραν Μοντανά φτάσαμε κοντά αλλά δεν πετύχαμε συμφωνία, δεν νομιμοποιεί την απαίτηση της Τουρκίας για κυριαρχική ισότητα και δύο κράτη. Οι πρόσφυγες έχασαν τα σπίτια και τις περιουσίες του και εμποδίζονται μέχρι σήμερα να ζήσουν στον τόπο τους εξαιτίας της τουρκικής κατοχής, όχι επειδή ο τάδε ή ο δείνα ελληνοκύπριος ηγέτης έκανε πολιτικούς χειρισμούς με τους οποίους μπορεί να διαφωνούμε. Η Τουρκία ήταν και παραμένει κατοχική δύναμη. Από την άλλη, δεν είναι προδοσία ούτε αυτομαστίγωμα να αναγνωρίζουμε ότι και η άλλη πλευρά έχει τις δικές τις αλήθειες, τα δικά της τραύματα, που προηγήθηκαν της τραγωδίας του 1974.
-Η διζωνική δικοινοτική Ομοσπονδία παραμένει ζωντανή ως επιδίωξη; Αμφισβητείται ένθεν και ένθεν. Μπορεί να αντιμετωπίσει ανησυχίες και προβληματισμούς και πρωτίστως να είναι λειτουργική και βιώσιμη;
-Υπάρχει άλλο πλαίσιο που να μπορεί σήμερα ή στο προβλεπτό μέλλον να γίνει αποδεκτό από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη; Είναι αφέλεια να νομίζουμε ότι αν καταγγείλουμε τη ΔΔΟ τότε ανοίγει ο δρόμος για ενιαίο κράτος, με τους Ελληνοκύπριους κυρίαρχους και τους Τουρκοκύπριους σε ρόλο μειονότητας. Είναι αφέλεια να νομίζουμε ότι τα δύο ανεξάρτητα κράτη, εντός ή εκτός ΕΕ, μπορούν να γίνουν αποδεκτά είτε από τη διεθνή κοινότητα είτε ακόμη από την Τουρκία. Δεν υπάρχει σενάριο λύσης χωρίς κινδύνους και ρίσκα. Συμφωνώ ότι ζητούμενο πρέπει να είναι η λειτουργικότητα και η βιωσιμότητα, μαζί με την διατήρηση της πληθυσμιακής και πολιτισμικής ταυτότητας του νησιού. Η ΔΔΟ εντός της ΕΕ, είναι ό,τι πιο λειτουργικό και βιώσιμο μπορεί να προκύψει υπό τις περιστάσεις, Κάθε κοινότητα θα έχει την ευθύνη να διοικεί μία συνιστώσα πολιτεία, οι βασικές ελευθερίες θα διασφαλίζονται σε όλη την επικράτεια (διακίνηση, ιδιοκτησία, εγκατάσταση, εργασία, κ.ά), θα έχουμε ένα κεντρικό κράτος με λίγες αλλά ουσιαστικές αρμοδιότητες, που δια διασφαλίζει μία κυριαρχία, μία διεθνή προσωπικότητα και μία ιθαγένεια. Η ιδιότητα του μέλους της ΕΕ είναι τεράστια υπόθεση, καθώς το ευρωπαϊκό κεκτημένο προσφέρει μια ομπρέλα προστασίας. Το ζούμε 20 χρόνια, βλέπουμε πόσο καταλυτική είναι η παρουσία της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στο νησί. Πρέπει να υπάρξει μεταβατική περίοδος και χρόνος προσαρμογής, να μην ανατραπεί η καθημερινότητα των ανθρώπων απότομα. Βεβαίως, είναι σημαντικό να διευθετηθούν με τρόπο που να ικανοποιούνται οι ανησυχίες και των δύο κοινοτήτων τα ζητήματα ξένων εγγυήσεων, ασφάλειας και στρατευμάτων. Σε αυτά μπορούμε και πρέπει να επιμείνουμε και θα έχουμε πιστεύω στήριξη.
Εξαιρετικά ρευστή, ευμετάβλητη, απρόβλεπτη η εκλογική συμπεριφορά
– Διακρίνεστε για την ελεύθερη έκφραση άποψης έστω κι αν ενοχλεί. Τι θα λέγατε στις ηγεσίες των κομμάτων όλων των αποχρώσεων, που πάνω- κάτω έχετε την ίδια ηλικία, προκειμένου να ανακτήσουν αξιοπιστία για να μπορούν να πείσουν την κοινή γνώμη;
-Δεν υπάρχουν μαγικές συμβουλές και λύσεις. Τα κόμματα είναι πρώτα και κύρια άνθρωποι. Είναι άνθρωποι που λειτουργούν ως φορείς ιδεών, ενδιαφερόντων και κυρίως συμφερόντων. Που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν ευρύτερη υποστήριξη, στη βάση ενός αφηγήματος, με στόχο την πολιτική εξουσία. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Οι κοινωνίες είναι σε αναβρασμό, οι ανισότητες έχουν διευρυνθεί, οι σταθερές έχουν ανατραπεί. Τα κομματικά συστήματα παντού στα κράτη του λεγόμενου δυτικού κόσμου κλονίζονται. Η εκλογική συμπεριφορά έχει γίνει εξαιρετικά ρευστή, ευμετάβλητη, απρόβλεπτη. Η αξιοπιστία είναι πάντοτε σημαντική στην πολιτική, στις μέρες μας δεν είμαι βέβαιος αν αρκεί. Για να πείσεις σήμερα τα πλατιά στρώματα του εκλογικού σώματος να σε εμπιστευτούν πρέπει πρώτον, να μπορείς να διατυπώσεις ένα αφήγημα μαζικής απήχησης και δεύτερον, να καταφέρεις να προκαλέσεις θόρυβο. Να γυρίσει ο πολύς κόσμος, που ζει στην καθημερινότητα και στον μικρόκοσμό του, να σε προσέξει. Να ανοίξει τα αυτιά του, να σε ακούσει. Δεν είναι καθόλου εύκολο, ιδίως αν το αφήγημά σου είναι αντιδημοφιλές, όπως δυστυχώς συμβαίνει με ορισμένες σωστές ιδέες της αριστεράς και της κεντροαριστεράς. Γίνεται ακόμη δυσκολότερο αν τα πρόσωπα που μεταφέρουν το μήνυμα είναι φθαρμένα και κορεσμένα. Αν το μήνυμα, ακόμη κι αν έχει ισχυρό περιεχόμενο, εκφράζεται με ξύλινη γλώσσα. Οι αδυναμίες αυτές των παραδοσιακών κομμάτων, όχι μόνο στην Κύπρο, δυστυχώς έχουν δημιουργήσει πολύ χώρο για να καλπάζουν οι ιδέες και οι φορείς του λαϊκισμού, του εθνικισμού, της μισαλλοδοξίας και γενικότερα της ακροδεξιάς.
Εκτιμώ ότι για τα ιστορικά πολιτικά κόμματα του τόπου, δηλαδή ΑΚΕΛ-ΕΔΕΚ-ΔΗΣΥ-ΔΗΚΟ, που υπήρξαν οι πυλώνες του κομματικού μας συστήματος τα τελευταία 50 χρόνια, η πορεία περαιτέρω συρρίκνωσης δύσκολα θα ανατραπεί. Οι ηγεσίες τους είχαν κάποιες ευκαιρίες, δεν τις αξιοποίησαν. Βεβαίως, υπάρχουν χρονικά περιθώρια για διορθωτικά μέτρα. Υπάρχει αρκετός χρόνος μέχρι τις βουλευτικές του 2026. Ωστόσο μοιάζει πιο πιθανόν να έχουμε ένα νέο κομματικό σύστημα με αποδυναμωμένα τα παραδοσιακά κόμματα, ενισχυμένη την ακροδεξιά και κάποια νέα σχήματα με μεγάλο ή μικρότερο εκτόπισμα.
