Στις μέρες μας απαιτείται πολύ θάρρος για να παραμείνει κανείς ελεύθερος, να βλέπει και να κρίνει ελεύθερα ό,τι συμβαίνει γύρω του, ότι συμβαίνει σε τοπικό ή πλανητικό επίπεδο. Χρειάζεται και η σωστή πληροφόρηση φυσικά, κάτι που δεν είναι εύκολο με τους επικοινωνιακούς μηχανισμούς των δρώντων, ειδικά των μεγάλων συμφερόντων, που προωθούν τη δική του αλήθεια, μέσα από μια ανελέητη μερικές φορές τοξική προπαγάνδα.
Υπάρχει φυσικά και η ιδεολογικά φορτισμένη πληροφόρηση αλλά προπάντων η ιδεολογικά φορτισμένη κρίση. Η ιδεολογική φόρτιση θολώνει το τοπίο. Όμως ο νηφάλιος παρατηρητής, είναι ικανός να διακρίνει ακόμη και τη δική του ιδεολογική παραχάραξη της πληροφόρησης και της κρίσης. Ακόμη, πέρα από την ιδεολογική φόρτιση υπάρχει και η ηθική πρόσληψη και αντίληψη των γεγονότων, η ηθική αντιμετώπιση και η κρίση αυτών που συμβαίνουν γύρω μας. Είναι κάτι πολύ βασικό σε μια εποχή που ο κυνισμός περισσεύει.
Όσο και να το θέλουμε, ούτε οι έννοιες είναι ουδέτερες, ούτε τα γεγονότα έχουν μόνο μια θέαση. Υπάρχει πάντα η διαφορετική οπτική γωνία θέασης των γεγονότων και η διαφορετική οπτική γωνία της ερμηνείας τους. Η πραγματικότηα είναι πολυδιάστατη.
Ένα παράδειγμα που στις μέρες μας επανέρχεται τόσο συχνά, είναι αυτό της τρομοκρατίας. Πώς την προσδιορίζουμε; Τί είναι τρομοκρατία; Τί είναι τρομοκρατική οργάνωση και τί είναι απελευθερωτικό κίνημα; Αν δούμε ιστορικά το φαινόμενο αυτό, δεν υπήρξε ποτέ επανάσταση, δεν υπήρξε ποτέ απελευθερωτικό κίνημα που να μην συνοδευόταν και από μιας μορφής τρομοκρατία. Αυτή η ιστορική θεώρηση μας υποχρεώνει να σχετικοποιούμε και τη χρήση της έννοιας αυτής στις μέρες μας. Όμως το πρόβλημα τίθεται στην καθημερινότητά του πολύ πιο πέρα από την ιστορική ή την ηθική θεώρησή του σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό των συμφερόντων και του ηθικού αξιακού κώδικα που υιοθετεί κάποιος.
Στη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση για παράδειγμα, υπάρχει ένα μεγάλο κεφάλαιο, επονομαζόμενο Τρομοκρατία. Κάποιοι ιστορικοί, κοινωνιολόγοι φιλόσοφοι και πολιτικοί στοχαστές την είδαν ως το αναγκαίο κακό για να επικρατήσουν οι αρχές της επανάστασης. Άλλοι την έκριναν περισσότερο με ηθικά ή ηθικολογικά κριτήρια και την είδαν αρνητικά. Όμως παραμένει αναπόσπαστο κομμάτι μιας από τις πιο σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές επαναστάσεις της Ιστορίας, που καθιέρωσε την δημοκρατία, τη λαϊκή κυριαρχία,την κοινωνική ισότητα, την ελευθερία, τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ο δε Μαξιμιλιανόε Ροβεσπιέρος, πρωτεργάτης αυτής της εποχής, μπορεί να ιδωθεί και ως μεγάλη μορφή της Ιστορίας αλλά και αρνητικά για τον ρόλο του στην τρομοκρατία, ανάλογα με την οπτική γωνία θέασης που υιοθετεί κάποιος. Πάντως ο δικός μας ποιητής, ο Νίκος Εγγονόπουλος, τον κατατάσσει στη χορεία των μεγάλων της Ιστορίας. Γιατί υπερασπίστηκε τους φτωχούς και τους αποκλεισμένους, ήταν ηθικά ακέραιος, ζούσε λιτά, χωρίς διαφθορά και πριν την Τρομοκρατία πάλεψε ακόμη και για την κατάργηση της θανατικής ποινής! Οραματίστηκε γενικά μια κοινωνία ενάρετων πολιτών, βασισμένη στη λογική και στην αρετή.
Στην περίοδο των αντιαποικιακών κινημάτων, υπήρχαν μόνιμα δύο στρατόπεδα: οι αποικιακές δυνάμεις μιλούσαν πάντα για τρομοκρατία και τρομοκράτες.Το γνωρίζουμε και από τους Εγγλέζους εδώ στην Κύπρο. Οι επαναστάτες, αυτοί που αγωνίζονταν για την ελευθερία τους, μιλούσαν φυσικά για απελευθερωτικά κινήματα. Αυτό δεν εμπόδιζε την δημιουργία ρωγμών και στα δύο στρατόπεδα. Στις κοινωνίες της Δύσης, που κατά κανόνα συντάσσονταν με την αποικιοκρατική πολιτική των κρατών τους, υπήρχαν έντονες διαφοροποιήσεις, κυρίως διανοουμένων αλλά και κοινωνικών ομάδων που συντάσσονταν με τους καταπιεζόμενους των αποικιών. Αλλά και στις ίδιες τις αποικίες υπήρχαν οι συνεργαζόμενοι με τον κατακτητή, έστω και αν κατά κανόνα ανήκαν σε μια άρχουσα τάξη μειοψηφίας που συνέδεε τα συμφέροντα της με την συνέχιση του αποικισμού. Είναι ακριβώς εδώ που συγκρούονται πολλές φορές συμφέροντα, ηθικές αξίες και αξιακοί κώδικες.
Το ίδιο θέμα τίθεται και στις μέρες μας, όταν μια οργάνωση χαρακτηρίζεται από τους μεν ως τρομοκρατική και από τους άλλους ως απελευθερωτική. Είναι φανερό ότι τα κριτήρια είναι πολιτικά για τον χαρακτηρισμό αυτό και όχι ηθικο-αξιακά. Φυσικά και υπάρχουν πράξεις των οργανώσεων αυτών που παραβαίνουν κάποιους αξιακούς ή και ηθικούς κώδικες που πρέπει όλοι να σέβονται. Την ίδια ώρα όμως τίθεται και το ερώτημα, γιατί οι άνθρωποι αυτοί υποχρεώνονται να καταλήγουν σε αυτού του είδους τις πράξεις. Όπως τίθεται και το ερώτημα, αν το απέναντι συντεταγμένο κράτος έχει το δικαίωμα άσκησης τρομοκρατίας ως συλλογικής τιμωρίας, περίπτωση της Γάζας για παράδειγμα, παραβιάζοντας ακόμη και το λεγόμενο ανθρωπιστικό δίκαιο.
Τα ερωτήματα αυτά και πολλά άλλα θα υπάρχουν και θα τίθενται συνεχώς. Όμως θα υπάρχει πάντοτε και μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον καταπιεστή και τον καταπιεζόμενο. Και είναι στον σκεπτόμενο άνθρωπο να διακρίνει αυτή την διαχωριστική γραμμή και να τοποθετηθεί. Και είναι εδώ που διακρίνεται αυτός που διαθέτει την κριτική σκέψη για να τοποθετηθεί με την πλευρά του καταπιεζόμενου, ή και να τοποθετηθεί με κριτική διάθεση απέναντι σε πράξεις και των δύο πλευρών, ακόμη και όταν στο μείζον στηρίζει την πλευρά του καταπιεζόμενου.
Από τη στήλη αυτή ασκήθηκε και ασκείται κριτική στον ισχυρό, γιατί κατά κανόνα είναι αυτός που καταπατεί το δίκαιο του αδύνατου. Κατ’επέκταση, η κριτική αυτή ασκείται στη Δύση και την πολιτική της, τους άδικους αποικιοκρατικούς πολέμους της στο παρελθόν, όπως και τους άδικους σημερινούς πολέμους της, τους οποίους βεβαίως προσπαθεί πάντοτε να ηθικοποιεί.
Πολλοί δεν ανέχονται αυτή την κριτική επειδή θεωρούν ότι οι αξίες της Δύσης είναι πολύ πιο σημαντικές από αυτές του υπόλοιπου κόσμου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Δύση, με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό προσέφερε σημαντικά στον ανθρώπινο πολιτισμό και την ορθολογική σκέψη. Αλλά δεν απέφυγε και την βαρβαρότητα. Εξάλλου, ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι ο μόνος, ούτε κατ΄ανάγκη και ο μοναδικός σε αυτό τον πλανήτη, ενώ και η ίδια η Δύση παραβίασε και παραβιάζει συνεχώς τις ηθικές αξίες, τους αξιακούς κώδικες αυτού του πολιτισμού. Αν υπάρχει κάτι που πρέπει να κρατήσει κανείς από τον δυτικό πολιτισμό, είναι η κριτική σκέψη όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα από τους αιώνες, από την αρχαία Ελλάδα ως την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Και με το όπλο αυτό της κριτικής σκέψης θα πρέπει να κρίνουμε και την ίδια τη Δύση και τις αμαρτίες της, αλλά φυσικά και τον υπόλοιπο κόσμο.
Είναι με αυτές τις σκέψεις που η στήλη αυτή αναλύει και ερμηνεύει τον κόσμο, είτε σε τοπικό είτε σε πλανητικό επίπεδο. Και που εκτίθενται εδώ με όσα πλανητικά βιώνουμε, είτε πρόκειται για τον πόλεμο στην Ουκρανία, είτε γι΄αυτό στη Γάζα, είτε για όσα βιώνουμε καθημερινά σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Και είναι αυτή την κριτική σκέψη που χρειαζόμαστε και ως ελληνισμός αλλά και ως κοινωνία, αν θέλουμε να ζήσουμε σε ένα καλύτερο κόσμο δικαιοσύνης και ειρήνης που να σέβεται τον άνθρωπο αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει.
Καλό Πάσχα, Καλή Ανάσταση, ευχές για ένα καλύτερο και δίκαιο κόσμο.
*Πανεπιστημιακός, ποιητής, συγγραφέας [email protected]
