Η ανακοίνωση της Σαμαρκάνδης, μετά τη σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών της Κεντρικής Ασίας, αποτελεί ένα σημαντικό πλήγμα στους σχεδιασμούς της Άγκυρας, και στην προσπάθειά της να εκμεταλλευθεί τις χώρες αυτές προκειμένου να πετύχει την πολιτική αναβάθμιση του κατοχικού καθεστώτος στην Κύπρο. Ο στόχος της Τουρκίας ήταν, μέσω του Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών, να μετατρέψει τις χώρες αυτές σε δορυφόρους της προώθησης των δικών της καθαρά πολιτικών βλέψεων.
Ωστόσο ο παράγοντας Ευρωπαϊκή Ένωση ήρθε τη δεδομένη στιγμή να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στο να βάλει αναχώματα στις τουρκικές κινήσεις. Αναγκάζοντας τουλάχιστον τις χώρες της Κεντρικής Ασίας που είναι και μέλη του Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών να συμπλεύσουν μαζί της στηρίζοντας ισχυρά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών.
Οι αντιδράσεις που καταγράφονται έκτοτε στην Τουρκία αλλά κυρίως στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου δείχνουν από τη μια την ενόχληση τους ως προς το περιεχόμενο του ανακοινωθέντος της Σαμαρκάνδης, και από την άλλη το πόσο σημαντικό ήταν στους σχεδιασμούς της Άγκυρας να χρησιμοποιήσει τα μέλη του ΟΤΚ για προώθηση της επεκτατικών της σχεδιασμών στην Κύπρο.
Επενδύσεις για την αναγνώριση
Οι τοποθετήσεις σε τουρκικά μέσα ενημέρωσης, οι δηλώσεις, και γενικά όσα καταγράφονται το τελευταίο δεκαήμερο από τουρκικής πλευράς ανοίγει δημοσίως τη βεντάλια των ενεργειών και στόχων της της Άγκυρας ως την προσπάθεια αναγνώρισης του ψευδοκράτους μέσω των μελών του ΟΤΚ.
Σε ένα από τα αυτά τα δημοσιεύματα τουρκικού Τύπου αναφέρεται χαρακτηριστικά: «τα τουρκικά κράτη, τα οποία ελπίζουμε να αναγνωρίσουν την ‘ΤΔΒΚ’, μας πούλησαν για 12 δισεκατομμύρια ευρώ». Ενώ υποδεικνύεται πως εάν η Τουρκία χρησιμοποιούσε τα μισά από τα δισεκατομμύρια που χρησιμοποίησε για να συγκρατήσει την πτώση του δολαρίου μετά τη σύλληψη του Ιμάμογλου.
Τι δείχνουν αυτές οι τοποθετήσεις
Η Τουρκία ρίχνει λεφτά στις αγορές των κρατών μελών του Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών (όπως και σε άλλες περιπτώσεις) προκειμένου να δημιουργεί δορυφόρους προώθησης της εξωτερικής της πολιτικής. Πιο χαρακτηριστική η περίπτωση του Αζερμπαϊτζάν επί του οποίου, ο έλεγχος από την Τουρκία, είναι απόλυτος.
Αλλά και η Ουγγαρία, η οποία συμμετέχει ως παρατηρητής στον ΟΤΚ, είχε ωφεληθεί από τις τουρκικές οικονομικές παρεμβάσεις. Οι επενδύσεις σε έργα δισεκατομμυρίων στην Βουδαπέστη και αλλού είναι ένα δείγμα της στενής συνεργασίας Ερντογάν-Όρμπαν.
Η Τουρκία στόχευε ευθέως στην άσκηση επιρροής ή και τον έλεγχο των χωρών αυτών προκειμένου να τις χρησιμοποιεί εκεί και όπου την βόλευε την ίδια.
Ένα δύσκολο τοπίο δράσης
Η κεντρική Ασία ήταν για τη Λευκωσία διαχρονικά ένα δύσκολο πεδίο, πόσο δε με την εμπλοκή της Τουρκίας. Η απουσία απευθείας διπλωματικών σχέσεων σε συνδυασμό με την τουρκική παρεμβατικότητα εντός των χωρών αυτών δημιουργήσει ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες στην προσπάθεια αποτροπής των τουρκικών σχεδιασμών.
Η Άγκυρα, από το 2021 είχε ξεκινήσει συστηματικά να εργάζεται προς την κατεύθυνση της πολιτικής αναβάθμισης του κατοχικού καθεστώτος της Κύπρου. Γι’ αυτό και χρησιμοποιούσε κάθε δυνατό μέσο που είχε στη διάθεσή της για να φέρει το ψευδοκράτος στο προσκήνιο και να δημιουργήσει συνθήκες αναγνώρισής του. Μετατρέποντας ουσιαστικά τον ΟΤΚ σε όχημα αυτής της προσπάθειας.
Από την άλλη η Λευκωσία ξεκίνησε μια συστηματική προσπάθεια ανατροπής των τουρκικών σχεδιασμών. Ιδιαίτερα όμως τα τελευταία δύο χρόνια εργάστηκε συστηματικά ώστε να αναβαθμίσει τις διπλωματικές σχέσεις της με τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, κάτι που θα λειτουργούσε και αποτρεπτικά στους τουρκικούς σχεδιασμούς.
Ο ισχυρός παράγοντας της ΕΕ
Έχοντας όμως απέναντί της μια Τουρκία η οποία έριχνε δισεκατομμύρια μέσα στις αγορές των χωρών αυτών, με επενδύσεις, κατασκευές και αποστολή στρατιωτικού υλικού, η Κύπρος ουσιαστικά δεν είχε απάντηση.
Το μόνο, ενδεχομένως, δυνατό χαρτί που έχει η Κύπρος για ανάλογες περιπτώσεις είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Προ της ανάπτυξης διπλωματικών σχέσεων με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, ήταν μέσω της ΕΕ που έφταναν τα μηνύματα προς την κατεύθυνση των χωρών αυτών.
Στην προκειμένη περίπτωση όμως η ΕΕ αποδείχθηκε ένας ισχυρός παράγοντας αποτροπής των τουρκικών σχεδιασμών σε βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας με την προώθηση της αναγνώρισης του ψευδοκράτους.
Η παράγραφος που ενόχλησε
Στο ανακοινωθέν της τελικής διακήρυξης της Σαμαρκάνδης, η ΕΕ από τη μια και από την άλλη Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργισία και Τατζικιστάν αναφέρουν στην παράγραφο 4:
«Οι συμμετέχοντες επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να συνεργαστούν για την ειρήνη, την ασφάλεια, την προώθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Επιβεβαίωσαν τη σταθερή και ισχυρή δέσμευσή τους να τηρούν τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων 541(1983) και 550(1984) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, στις οποίες βασίζεται η ενίσχυση των σχέσεων ΕΕ-Κεντρικής Ασίας, ιδίως του σεβασμού της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας όλων των κρατών, εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων τους, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο όλων των διεθνών και περιφερειακών φόρουμ, και συμφώνησαν να απέχουν από τη λήψη μέτρων που αντιβαίνουν σε αυτά».
Γιατί είναι σημαντικά τα δύο ψηφίσματα
Το ψήφισμα 541 υιοθετήθηκε αμέσως μετά την ανακήρυξη τους ψευδοκράτους το Νοέμβριο του 1983. Καταδικάζει την ανακήρυξη της «ΤΔΒΚ», την κηρύσσει νομικά άκυρη και καλεί τα υπόλοιπο κράτη να μην την αναγνωρίσουν και να αναγνωρίσουν μόνο τη Κυπριακή Δημοκρατία.
Το ψήφισμα 550 που υιοθετήθηκε το 1984 καλεί εκ νέου όλες τις χώρες να μην αναγνωρίσουν, να μην υποστηρίξουν και να μην βοηθήσουν την αποσχιστική οντότητα, καλεί να νέου όλους να σεβαστούν την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της ΚΔ. Ιδιαίτερα σημαντική και η έκκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας να μην ανοίξουν τα Βαρώσια για εποικισμό και να επιστραφούν στους νόμιμους κατοίκους τους.
Τι σημαίνει για τη συνέχεια
Μέσα από την υιοθέτηση κοινής διακήρυξης με την ΕΕ τα πέντε αυτά κεντροασιατικά κράτη: από τη μια καταδικάζουν τις τουρκικές ενέργειες σε βάρος της Κύπρου και από την άλλη θεωρούν με τη σειρά τους (αυτό λένε και τα δύο ψηφίσματα του ΣΑ ΟΗΕ) νομικά άκυρη την ύπαρξη της λεγόμενης «ΤΔΒΚ», δεν αναγνωρίζουν την αποσχιστική οντότητα στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου και αναγνωρίζουν μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία.
Η πράξη αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας ήρθε να επιβεβαιωθεί με τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων με τις τρεις από αυτές τις πέντε χώρες. Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν έχουν προχωρήσει σε σύναψη διπλωματικών σχέσεων και άνοιγμα πρεσβειών στη Λευκωσία.
Αντιδράσεις μετά το αρχικό σοκ
Η τουρκική πλευρά φαίνεται πως δεν ανάμενε μια ανάλογη εξέλιξη με ρητή αναφορά σε ψηφίσματα και αποφάσεις του ΟΗΕ κατά τρόπο που θα δέσμευε τα κράτη της Κεντρικής Ασίας. Ενδεχομένως να ανέμεναν ότι θα υπήρχε μια γενική και κάπως αόριστη αναφορά που θα επέτρεπε στην Άγκυρα να την ερμηνεύει κατά το δικό της τρόπο και κυρίως θα τις άφηνε περιθώριο κινήσεων.
Ωστόσο η σαφής διατύπωση που έγινε στην παράγραφο 4 προκάλεσε αρκετό σοκ κάτι που φάνηκε στον τρόπο αντίδρασης σε Τουρκία και κατεχόμενα. Πέρασε σχετικά αρκετό διάστημα μέχρι να ξεκινήσουν να διατυπώνονται τοποθετήσεις και αντιδράσεις με αφορμή την απόφαση.
Επιβεβαίωση ενότητας στόχων
Στην Τουρκία οι κεμαλιστές και στα κατεχόμενα οι αντιπολιτευόμενοι τον Τατάρ βγήκαν πρώτοι να αντιδράσουν για την απόφαση της Σαμαρκάνδης. Οι τοποθετήσεις αμφοτέρων έδειξαν πως κάθε άλλο παρά διαφωνούν με τις ενέργειες και τα όσα έπραξε ο ισλαμιστής Ερντογάν προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης τους ψευδοκράτους.
Έρχονται ουσιαστικά να επιβεβαιώσουν την ενότητα στόχων σε ζητήματα όπως είναι το ψευδοκράτος και η πολιτική του αναβάθμιση. Εξάλλου ήταν επί κεμαλιστών που έγινε η εισβολή και προχώρησε και η ανακήρυξη του ψευδοκράτους και δεν έχουν κανένα λόγο οι επίδοξοι διάδοχοι του Ερντογάν να τον αντιπολιτευτούν σ’ αυτό το θέμα.
Ο Τατάρ τα έβαλε με ΕΕ και προσπαθεί να αντεπιτεθεί
Ο Ερσίν Τατάρ αφού έσπευσε στην Αττάλεια της Τουρκίας για να φωτογραφηθεί με τον Ιλχάν Αλίεφ, τον ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν, για να δείξει ότι κάνει διεθνείς επαφές, επέστρεψε στα κατεχόμενα και άρχισε να τα βάζει με την ΕΕ ότι εμποδίζει την αναγνώριση του ψευδοκράτους. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος φρόντισε να κυκλοφορήσει την φωτογραφία με τον Αλίεφ για να δείξει ότι παρά το πρόβλημα με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας ο ίδιος αναγνωρίζεται, δεν έδωσε καμιά δικαιολογία ή εξήγηση γιατί και ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν απέφυγε να φωτογραφηθεί μπροστά σε σημαίες και σύμβολα.
Μπορεί το Αζερμπαϊτζάν να είναι η μόνη χώρα στον ΟΤΚ (πέραν της Τουρκίας) που δεν έχει ακόμα διπλωματικές σχέσεις με την Κυπριακή Δημοκρατία, πλην όμως ούτε και το Μπακού είναι διατεθειμένο να προχωρήσει σε κινήσεις προς την κατεύθυνση του ψευδοκράτους, πέραν εκείνων που διατηρεί και σήμερα και οι οποίες είναι το μάξιμουμ δυνατό.
Ο Τατάρ, όπως και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι που τοποθετήθηκαν, προσπάθησαν εν μέρει να δικαιολογήσουν την προσέγγιση των πέντε κεντροασιατικών κρατών υποστηρίζοντας πως το έπραξαν λόγω της ανάγκης για καλές σχέσεις με την ΕΕ: «Αυτό είναι φυσιολογικό, σε τελική ανάλυση αυτές οι χώρες έχουν κάθε είδους δικά τους συμφέροντα στον ιδιωτικό και κρατικό τομέα με διάφορα έργα της ΕΕ. Όπως λέχθηκε, υπάρχουν υλικά έργα, υλική βοήθεια, εμπορικές δυνατότητες που μπορεί να τούς προσφέρει η ΕΕ σε διάφορες εμπορικές διαστάσεις».
Η τοποθέτηση του Τατάρ αλλά και άλλων πολιτικών στα κατεχόμενα όπως του Ογουζχάν Χασίπογλου (ΓΓ του Κόμματος Εθνικής Εθνότητας) που επίσης δείχνει κατανόηση ως προς το ότι οι χώρες αυτές πρέπει να δουν τα δικά τους συμφέροντα, δείχνει και κάτι σε σχέση με την Άγκυρα. Επέλεξε τακτική χαμηλών τόνων και απέφυγε ρητορικές οι οποίες θα την έφερναν σε μια πιθανή αντιπαράθεση με την ΕΕ. Θεωρείται δεδομένο ότι έστειλε τα δικά της μηνύματα προς τις πέντε χώρες, αλλά απ’ εκεί και πέρα προσπαθεί να το κρατήσει χαμηλά αποφεύγοντας τις όποιες άλλες πιθανές παρενέργειες.
