Έρευνα-συγγραφή-επιμέλεια, Χρύσανθος Χρυσάνθου, Λευκωσία 2024
Για τον αείμνηστο ποιητή, υπό την περιεκτική έννοια του πολυσχιδούς βαρυσήμαντου έργου του, Μιχάλη Πασιαρδή έχουν γράψει πολλοί, εστιάζοντας κυρίως τις εντρυφήσεις των κριτικών αναλύσεων είτε τις γενικότερες αναφορές των αποτιμήσεών τους στην ποίησή του. Έλειπε επομένως μια ευσύνοπτη συγκεντρωτική κατάθεση, που να αποτυπώνει ενδεικτικούς κομβικούς σταθμούς της σύνολης δημιουργικής του πορείας. Το κενό ήλθε να συμπληρώσει ο Χρύσανθος Χρυσάνθου με την εκπόνηση τού ως άνω αγαπητικού αφιερώματος, που διανθίζεται με φωτογραφίες, χειρόγραφα ποιήματα και έντυπα αποσπάσματα. Φόρος τιμής στην αειθαλή μνήμη του πνευματικού ανθρώπου με την απαστράπτουσα πληθωρική προσωπικότητα και την ανεξίτηλη σφραγίδα της κεφαλαιώδους σημασίας πολλαπλής και πολύχρονης συνεισφοράς στα πολιτισμικά δρώμενα του τόπου μας.
Στον πρόλογό του, που ως συγκινησιακό προανάκρουσμα αναθήματος επιγράφεται «Ταπεινή ωδή στην εμβριθή του σκέψη», ο συγγραφέας-ερευνητής και επιμελητής του τόμου, μιλώντας για τον «δικό του» Πασιαρδή μέσα από τις μουσικοποιητικές ραδιοφωνικές του εκπομπές, που τον συντρόφευαν την εποχή της στρατιωτικής του θητείας και τα διαβάσματα των ποιημάτων του για την τραγωδία του 1974 έως τις συναντήσεις τους στα γραφεία της εφημερίδας και στο κυλικείο του ΡΙΚ, προεξαγγέλλει τον στόχο και τη δομή του λίαν ενδιαφέροντος διαφωτιστικού εγχειρήματος: «Η ανά χείρας έκδοση αποσκοπεί στο να σκιαγραφήσει μόνο σε αδρές γραμμές τον Μιχάλη Πασιαρδή ως στοχαστή, ποιητή, θεατρικό συγγραφέα, λειτουργό του ραδιοφώνου, πεζογράφο, πολιτιστικό ρεπόρτερ, σχολιογράφο, ακόμη και ως αγνό φίλαθλο, ποδοσφαιρόφιλο.». Στον χαιρετισμό του ο εκδότης του Δημοσιογραφικού Οργανισμού «Ο Φιλελεύθερος» Νίκος Χρ. Παττίχης αναφέρεται στη γόνιμη επί δεκαετίες συνεργασία με τον Πασιαρδή, εκφράζοντας συνάμα την περηφάνια και την ευγνωμοσύνη του «που επέλεξε τον “Φιλελεύθερο”, για να καταγράφει τους στοχασμούς του για επίκαιρα, αλλά και διαχρονικά θέματα.».
Στην εκτενή εργοβιογραφική εισαγωγή του, που ευστόχως τιτλοφορεί «Έσπερνε έργα στο διάβα της ζωής του», ο Χρυσάνθου με έμπειρο δημοσιογραφικό αισθητήριο αναδεικνύει σε ένα ζωντανό οδοιπορικό τις βιωματικές καταβολές του βιογραφούμενού του, τις πρώτες ευτυχείς συναντήσεις του με ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, όπως τον ζωγράφο Τάσο Στεφανίδη και τον ομοχώριό του λογοτέχνη Θοδόση Πιερίδη, καθώς και τις ευοίωνες συγγραφικές επιδόσεις των νεανικών του χρόνων, που προδιέγραφαν την καταξίωση της λογοτεχνικής του γραφίδας στην ποίηση και τη θεατρική ηθογραφία. Από πληροφορίες σε προγράμματα παραστάσεων των έργων του και συνεντεύξεις επισημαίνονται το οικογενειακό περιβάλλον και το αγροτοποιμενικό τοπίο της γενέτειράς του Τσέρι, το Κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα, καθώς και οι μετέπειτα φιλίες του με μεγάλους Έλληνες ποιητές, που άσκησαν καταλυτική επίδραση στο έργο του. Στη μακρά ραδιοφωνική του σταδιοδρομία στο ΡΙΚ καταγράφεται η μετάδοση για πρώτη φορά από τη δική του εκπομπή των απαγορευμένων τότε τραγουδιών του Θεοδωράκη σε στίχους του Καμπανέλλη και του Ρίτσου, οι τραυματικές του εμπειρίες κατά την κατάληψη του Ιδρύματος από τους πραξικοπηματίες και οι ανεπούλωτες πληγές στην ψυχή του ποιητή από την τουρκική εισβολή. Οι ακροθιγείς αναφορές στην αρθρογραφία, τις επιτυχίες στο ανέβασμα των πρώτων εμβληματικών θεατρικών του έργων και στην πρώτη συγκεντρωτική ποιητική του συλλογή προϊδεάζουν τα αντίστοιχα κεφάλαια. Καρπός της αναγνώρισης του έργου του στην Ελλάδα ήταν το ντοκιμαντέρ που του αφιέρωσε η ΕΡΤ-1 με τα περισσότερα γυρίσματα στη λεγόμενη «πράσινη γραμμή». Τέλος σημειώνεται η πολιτικοποιημένη πλην ακομμάτιστη στάση του και οι ευθύβολες θέσεις του στα κακώς έχοντα του πολιτικοκοινωνικού γίγνεσθαι, το ανθρωπιστικό ήθος, η φιλοσοφημένη εύγλωττη σιωπή αλλά και ο εύηχος στοχαστικός του λόγος, οι πολλές τιμητικές διακρίσεις και οι επάξιες κρατικές βραβεύσεις του.
Ο ποιητής, ο θεατρικός συγγραφέας, ο λειτουργός ραδιοφώνου, ο πεζογράφος, ο «φιλότεχνος» ρεπόρτερ και ο σχολιογράφος στα ομώνυμα κεφάλαια συγκροτούν με επαρκείς επισημάνσεις σφαιρικής επισκόπησης τις συνιστώσες της συγγραφικής του δημιουργίας, οι εποικοδομητικές απόψεις και οι αφυπνιστικές παραινέσεις των πολιτισμικών του παρεμβάσεων. Στα προλεγόμενα της ανθολόγησης, δηλωτικής του αισθαντικού νοήμονος λόγου και των εύληπτων μηνυμάτων από την πλειάδα των επίτομων ή συμπεριληπτικών συλλογών και από γνωστά μελοποιημένα ποιήματά του τονίζεται ο πηγαίος λυρισμός, η λεπταίσθητη ερωτική φωνή, αλλά και η οργή και ο σπαραγμός για τα δεινά της τραγικής πολύπαθης πατρίδας. Ως προς τα σημαινόμενα της ποίησης και τα μορφολογικά σημαίνοντα της ποιητικής του Πασιαρδή στη νεοελληνική κοινή είτε στην αυθεντική Κυπριακή ντοπιολαλιά παρατίθενται αποσπάσματα αξιολογικών προσεγγίσεων από έγκριτους μελετητές. Στην επίσης πολυσέλιδη παρουσίαση της δημοφιλούς θεατρικής του συγκομιδής ο συγγραφέας μάς υπενθυμίζει τις ραδιοφωνικές παραγωγές των Κυπριώτικων σκετς και τις σκηνικές παραστάσεις των έργων του, που έγραψαν ιστορία στα πρώτα βήματα του Κυπριακού θεάτρου και που, πλην ορισμένων επιφυλάξεων για την εντοπιότητα του εκφραστικού τους ιδιώματος, συγκέντρωσαν εγκωμιαστικές κριτικές: από τη «Γιαλλουρού», «Το νερόν του Δρόπη» και «Στα χώματα της Μεσαρκάς» έως «Το γατάνιν», «Τα πεζούνια της Παρασευκούς» και το επικό δράμα «Τ’ αλώνια μας στους πάνω μαχαλλάες», που ζωντανεύει τον μόχθο του αγρότη στις αντίξοες καιρικές συνθήκες της επιβίωσής του, απηχώντας συγχρόνως την τραγικότητα των γεγονότων της Εισβολής. Επί πλέον, ενεργή υπήρξε η συμμετοχή του στο τότε καφεθέατρο «Εναλλάξ» με δικούς του στίχους και πολιτική σάτιρα. Αφηγηματική ποιητικότητα επίσης αποπνέουν οι άγνωστες σελίδες της διηγηματογραφίας του, δείγμα της οποίας διαβάζουμε στο διήγημά του «Στη Σαλαμίνα».
Στον ραδιοθάλαμο δεν υπήρξε απλώς λειτουργός, αλλά με ζήλο ιεροτελεστίας επιτελούσε το χρέος του για την πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου μέσα από τις μορφωτικές-ψυχαγωγικές εκπομπές του, όπως εξ ίσου επικοινωνούσε με τους αναγνώστες του «Φιλελευθέρου» από τις στήλες του πολιτισμού και της επίκαιρης επιγραμματικής του σχολιογραφίας. Καθότι ο Μιχάλης Πασιαρδής ανήκε στους ποιητές, που όπως έγραψε ο ίδιος, «πρωτίστως πάντα αγρυπνούν».
Αξιέπαινη η αφιερωματική έκδοση του Χρύσανθου Χρυσάνθου με όσα πολύτιμα αποθησαυρίζει για έναν από τους κορυφαίους ποιητές μας.
Φιλελεύθερος 14.4.2025
