Μια κοινωνική κρίση διαβίωσης που πλέον «χτυπάει» όχι μόνο τα χαμηλά εισοδήματα, αλλά και ολοένα περισσότερα νοικοκυριά μεσαίου εισοδήματος. Εργαζόμενοι σε βασικές υπηρεσίες, όπως εκπαιδευτικοί, νοσηλευτές, πυροσβέστες και αστυνομικοί, αδυνατούν να ζήσουν στις κοινότητες που υπηρετούν. Νέοι αναγκάζονται να αναβάλουν σπουδές, εργασία ή οικογένεια, ενώ αυξάνονται οι κίνδυνοι αστεγίας.
Τα νούμερα της στεγαστικής κρίσης στην Ευρώπη «ζαλίζουν». Από το 2013, οι τιμές των κατοικιών στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 60 %, ξεπερνώντας την αύξηση του εισοδήματος και αφήνοντας πολλές οικογένειες πίσω, ενώ τα πραγματικά ενοίκια αυξήθηκαν κατά περίπου 20 %, με τα νέα ενοίκια να αυξάνονται ακόμη περισσότερο στις αγορές.
Η ζήτηση κατοικιών αναμένεται να αυξηθεί κατά περισσότερο από δύο εκατομμύρια μονάδες ετησίως, κυρίως σε αστικές περιοχές, αλλά οι οικοδομικές άδειες έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 20 % από το 2021.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να έχει αντιληφθεί ότι η στεγαστική κρίση είναι ένα ευρωπαϊκό ζήτημα που απαιτεί ευρωπαϊκές απαντήσεις. Την εβδομάδα που πέρασε, η Κομισιόν παρουσίασε την πρώτη δέσμη μέτρων για τη στέγαση, αναλαμβάνοντας δράση για την αντιμετώπιση μιας από τις πλέον πιεστικές ανάγκες των πολιτών της.
Στόχος των προτάσεων της Κομισιόν είναι η οικονομικά προσιτή στέγαση και ο τρόπος να δρομολογηθεί αυτό είναι η ΕΕ να επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της στεγαστικής κρίσης, στη στήριξη της ασφαλούς, οικονομικά προσιτής και αξιοπρεπούς στέγασης για όλους τους Ευρωπαίους.
«Η εξασφάλιση επαρκούς διαθέσιμης στέγασης απαιτεί μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Όσον αφορά την πολιτική ανταγωνισμού, η αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις διευκολύνει τις δημόσιες αρχές να επενδύουν σε κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση», δήλωσε η εκτελεστική αντιπρόεδρος της Επιτροπής και αρμόδια για μια καθαρή, δίκαιη και ανταγωνιστική μετάβαση Τερέσα Ριμπέρα.
Η Ριμπέρα, όπως και ο Δανός Επίτροπος Ενέργειας και Στέγασης Νταν Γιέρενσεν, ο πρώτος με το συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την πρόταση που ανοίγει ένα τεράστιο κεφάλαιο στην κοινωνική προσέγγιση της Κομισιόν. Προερχόμενοι από σοσιαλιστικές κυβερνήσεις και οι δύο τους, στήριξαν την πολιτική προτεραιότητα της πολιτικής τους ομάδας κατά τις διαπραγματεύσεις για την συγκρότηση της Κομισιόν.
Τι προτείνει η Κομισιόν
Κανονικά, η στέγαση είναι μια πολύ αποκεντρωμένη πολιτική -η πρωταρχική αρμοδιότητα ανήκει στα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τις πόλεις. Ωστόσο, σύμφωνα με την Κομισιόν, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, «η ΕΕ μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει ισχυρότερο ρόλο στη στήριξη, τον συντονισμό και την ενίσχυση των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών προσπαθειών, ενισχύοντας τους μηχανισμούς χρηματοδότησης, ρυθμίζοντας τις βραχυχρόνιες μισθώσεις και απλουστεύοντας τους κανόνες που περιορίζουν την προσφορά στέγασης, προωθώντας παράλληλα την ανταλλαγή ορθών πρακτικών».
Ένα από τα βασικά ζητήματα που εντοπίζει η Κομισιόν είναι ότι η προσφορά κατοικιών δεν συμβαδίζει με τη ζήτηση, ιδίως σε αστικές περιοχές υψηλής πίεσης. Για να γεφυρωθεί το χάσμα προσφοράς-ζήτησης κατά την επόμενη δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι στην ΕΕ θα χρειαστεί να προστεθούν περίπου 650.000 κατοικίες ετησίως στα σημερινά επίπεδα νέας προσφοράς (περίπου 1,6 εκατομμύρια ετησίως). Η παράδοση αυτών των επιπλέον μονάδων στέγασης θα κοστίσει περίπου 150 δισ. ευρώ ετησίως.
Οι ειδικοί της Επιτροπής εξηγούν ότι η προσφορά κατοικιών μπορεί να λάβει τη μορφή κατασκευής νέων κατοικιών, αναπροσαρμογής της χρήσης υφιστάμενων κτιρίων σε κατοικίες και οικονομικά προσιτές κατοικίες και ανακαίνισης του υφιστάμενου αποθέματος κατοικιών για τη δημιουργία πιο βιώσιμων και ποιοτικών κατοικιών.
Η Επιτροπή εξετάζει επίσης τη μείωση της γραφειοκρατίας, τόσο σε επίπεδο ΕΕ μέσω μιας νέας δέσμης μέτρων για την απλούστευση της στέγασης όσο και σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τις πόλεις, ώστε να τα βοηθήσει να απλουστεύσουν τους οικοδομικούς κώδικες, τις διοικητικές διαδικασίες για τη διαίρεση σε ζώνες, τον σχεδιασμό, την αδειοδότηση και να αυξήσουν τη διοικητική τους ικανότητα.
Ένα ακόμα βασικό πρόβλημα που επιβαρύνει τη στέγαση είναι ο αντίκτυπος της κερδοσκοπικής συμπεριφοράς στην αγορά κατοικίας. Οι επίσημες κυβερνητικές και στατιστικές πηγές γενικά δεν κάνουν διάκριση μεταξύ διαφορετικών τύπων επενδύσεων ή μεταξύ διαφορετικών τύπων επενδυτών, και υπάρχει περιορισμένη διαφάνεια όσον αφορά την ιδιοκτησία και τις βασικές συναλλαγές ακινήτων.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή θα υποβάλει το 2026 ανάλυση της δυναμικής των τιμών των κατοικιών, συμπεριλαμβανομένων των διαθέσιμων αποδεικτικών στοιχείων για τα πρότυπα κερδοσκοπίας, τα κενά δεδομένων και τις οικονομικές συνέπειες, καθώς και προτάσεις για επακόλουθες δράσεις, όπου απαιτείται. Θα συνεργαστεί επίσης με τις δημόσιες αρχές για την αύξηση της διαφάνειας στη στεγαστική αγορά.
Στο στόχαστρο και οι βραχυχρόνιες μισθώσεις
Ένα επιπλέον πρόβλημα που εντοπίζει η Επιτροπή αφορά στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, οι οποίες έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά 93 % μεταξύ 2018 και 2024! Παρόλο που Επιτροπή δεν προχωρά σε νομοθετική ρύθμιση του ζητήματος ακόμα, δίνει κατευθυντήριες γραμμές στα κράτη-μέλη και «υπόσχεται» ένα νομοθέτημα τον Μάιο του 2026.
«Η ταχεία ανάπτυξή των βραχυχρόνιων μισθώσεων συνέβαλε στον περιορισμό της παροχής οικονομικά προσιτής στέγασης για τους κατοίκους των περιοχών, ιδίως σε ιδιαίτερα δημοφιλείς προορισμούς όπου μπορούν να αντιπροσωπεύουν έως και το 20 % του αποθέματος κατοικιών», σημειώνουν οι ειδικοί, σημειώνοντας πάντως ότι γενικά υπάρχουν και οφέλη για τους πολίτες.
«Υπάρχουν ανησυχίες ότι οι βραχυχρόνιες μισθώσεις, ιδίως εκείνες που διαχειρίζονται επαγγελματίες εκμισθωτές, ανταγωνίζονται τους παραδοσιακούς παρόχους καταλυμάτων, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ, οι οποίοι πρέπει να συμμορφώνονται με αυστηρότερες εθνικές απαιτήσεις, όπως οι κανόνες για την ασφάλεια, την ευθύνη και την προστασία των καταναλωτών», παραδέχεται η Κομισιόν.
«Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα προτείνει το επόμενο έτος μια νέα νομοθετική πρωτοβουλία για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, η οποία θα θεσπίσει ένα συνεκτικό, βασισμένο σε δεδομένα, σαφές και προβλέψιμο νομικό πλαίσιο της ΕΕ που θα επιτρέπει στις τοπικές αρχές να λαμβάνουν στοχευμένα και αναλογικά μέτρα για την αντιμετώπιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, ιδίως σε τομείς που αντιμετωπίζουν προβλήματα στέγασης».
Από πού θα βρεθούν τα χρήματα
Στο πλαίσιο του τρέχοντος προϋπολογισμού για την περίοδο 2021-2027, η ΕΕ κινητοποιεί ήδη σημαντική χρηματοδότηση για την ανακαίνιση και την κατασκευή κατοικιών, για ερευνητικά έργα στον τομέα της στέγασης και για την ανάπτυξη τοπικών έργων. Μέχρι στιγμής έχει κινητοποιήσει επενδύσεις που σχετίζονται με τη στέγαση ύψους τουλάχιστον 43 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και άλλες πηγές.
Ωστόσο, νέες δυνατότητες χρηματοδότησης θα αξιοποιηθούν στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2028-2034. Ειδικότερα, τα μελλοντικά εθνικά και περιφερειακά σχέδια εταιρικής σχέσης περιλαμβάνουν την κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση ως έναν από τους ειδικούς στόχους τους, επιτρέποντας στα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις ειδικές προκλήσεις τους με επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με τη στέγαση. Ο μηχανισμός της ΕΕ συμβάλλει επίσης στην κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση, ενώ το Erasmus+ μπορεί να παρέχει στεγαστική στήριξη για τη διευκόλυνση και την αύξηση της πρόσβασης στην κινητικότητα, τον εθελοντισμό και τη μάθηση.
Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας περιλαμβάνει στους γενικούς στόχους του κοινωνικές υποδομές όπως η «οικονομικά προσιτή κοινωνική στέγαση» και στηρίζει την απαλλαγή των κτιρίων από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Επιπλέον, με την αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, η Επιτροπή ανταποκρίνεται στα αιτήματα των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών αρχών και των ενδιαφερόμενων μερών για επανεξέταση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις με σκοπό τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης οικονομικά προσιτής στέγασης.
Τέλος, η Επιτροπή δημιουργεί μια πανευρωπαϊκή επενδυτική πλατφόρμα για την κινητοποίηση πόρων από έναν ευρύ συνασπισμό χρηματοπιστωτικών και την αύξηση των επενδύσεων στον τομέα της προσφοράς κατοικιών σε ολόκληρη την ΕΕ. Η Επιτροπή τονίζει ότι οι αναπτυξιακές περιφερειακές τράπεζες σκοπεύουν να επενδύσουν 375 δισ. ευρώ σε πόρους έως το 2029 σε κοινωνική, οικονομικά προσιτή και βιώσιμη στέγαση, μεταξύ άλλων μέσω του προγράμματος InvestEU. Ομοίως, ο Όμιλος ΕΤΕπ έχει αυξήσει σημαντικά – και σκοπεύει να επεκτείνει περαιτέρω – τη στήριξή του.
