Γρίπη, κορωνοϊός, πολιοϊοι, RSV, ακόμα και ο ιός της ευλογίας των πιθήκων μπορεί να ανιχνευθεί στα αστικά λύματα τα οποία, αποτελούν, μεταξύ άλλων, και δείκτη επιτήρησης της μικροβιακής αντοχής. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων εξέδωσε και δημοσίευσε τις προηγούμενες ημέρες Οδηγό, προς τα κράτη μέλη τα οποία καλούνται να εφαρμόσουν τη νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία που τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του έτους.
Η παρακολούθηση και ανάλυση των αστικών λυμάτων αποτέλεσε ισχυρό εργαλείο στα χέρια των εθνικών Αρχών, αρμοδίων για τη δημόσια υγεία, κατά τη διάρκεια της πανδημίας και πλέον επεκτείνεται με στόχο την έγκαιρη ανίχνευση κινδύνων και την χωρίς καθυστέρηση λήψη των απαραίτητων μέτρων προστασίας των πολιτών..
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την Επεξεργασία Αστικών Λυμάτων, εισήγαγε, για πρώτη φορά, την υποχρέωση των κρατών μελών να παρακολουθούν συγκεκριμένα παθογόνα, (ιούς/μικρόβια), μέσω της επιτήρησης λυμάτων.
Συγκεκριμένα, τα κράτη μέλη οφείλουν να δημιουργήσουν εθνικά συστήματα συντονισμού μεταξύ των αρχών δημόσιας υγείας και των φορέων διαχείρισης λυμάτων, και να παρακολουθούν μια σειρά από παθογόνους μικροοργανισμούς που θεωρούνται επικίνδυνοι για τη δημόσια υγεία. Ανάμεσά τους ο SARS-CoV-2, οι πολιοϊοί, οι ιοί της γρίπης, καθώς και δείκτες μικροβιακής αντοχής (AMR).
Πέραν από αυτά τα υποχρεωτικά πεδία, τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να διευρύνουν προαιρετικά, το φάσμα των λοιμωδών νοσημάτων που κρίνουν σκόπιμο να παρακολουθούν μέσω των λυμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες δημόσιας υγείας και τις ιδιαιτερότητες του δικού τους πληθυσμού. Έτσι, η επιλογή πρόσθετων μικροοργανισμών, ιών, όπως οι αναπνευστικοί ιοί μπορούν να ενταχθούν στα εθνικά προγράμματα, εφόσον κριθεί ότι αποτελούν εθνικές προτεραιότητες επιτήρησης.
Σε διεθνές επίπεδο έχει πάντως αποδειχθεί ότι τεχνικά, μπορούν να ανιχνευθούν στα λύματα, μεταξύ άλλων, ιοί, όπως ο RSV, παραϊνφλουέντζα, ρινοϊοϊ, ακόμη και ο ιό της ευλογιάς των πιθήκων (MPXV).
Κάποια κράτη άλλωστε, έχουν ήδη υιοθετήσει σχετικές τεχνικές. Για παράδειγμα, η Ολλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εφαρμόσει συστήματα για τον εντοπισμό του του ιού της ευλογιάς των πιθήκων ο οποίος έχει εντοπιστεί και λύματα του αεροδρομίου της Ρώμης καταγράφεται επίσης ως παράδειγμα έγκαιρης ανίχνευσης.
Παράλληλα, διεθνείς μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η επιτήρηση των λυμάτων μπορεί να αξιοποιηθεί για ανίχνευση νέων στελεχών ή μεταλλάξεων του ιού της γρίπης και της γρίπης των πτηνών.
Σε ό,τι αφορά την υποχρεωτική πλέον παρακολούθηση της μικροβιακής αντοχής (AMR) μέσω των αστικών λυμάτων, η ευρωπαϊκή κατευθυντήρια οδηγία προβλέπει ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να συλλέγουν δεδομένα με στόχο τη διαμόρφωση μιας ενιαίας εικόνας για τη διάσταση της μικροβιακής αντοχής σε όλο το περιβάλλον και όχι μόνο στον άνθρωπο ή στην ενδονοσοκομειακή περίθαλψη.
Η ανάλυση των λυμάτων, επισημαίνει το ECDC, «μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης, όσο και ως εργαλείο παρακολούθησης επιδημιολογικών τάσεων, καλύπτοντας κενά που οι κλινικές εξετάσεις δεν μπορούν πάντα να καλύψουν».
Τι πρέπει να κάνει κάθε κράτος μέλος από εδώ και πέρα για την επιτήρηση λυμάτων – Ο πλήρης οδικός χάρτης
Οι κατευθυντήριες Οδηγίες που εξέδωσε το ECDC καθορίζουν τις ενέργειες στις οποίες οφείλουν να προβούν τα κράτη μέλη προκειμένου να εξασφαλίσουν σωστή επιτήρηση των λυμάτων.
Συγκεκριμένα, η κάθε χώρα πρέπει να δημιουργήσει ένα επίσημο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων Υπηρεσιών και εθνικών αρχών. Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει την επιλογή των λοιμωδών νοσημάτων που θα παρακολουθούνται, πέραν των υποχρεωτικών.
Η υποχρέωση αφορά τον SARS-CoV-2, τον Πολιοϊός, τη γρίπη Α και Β και τους δείκτες μικροβιακής αντοχής. Προαιρετικά, το κάθε κράτος μέλος μπορεί να εντάξει στο δικό του σύστημα τον RSV, τον μεταπνευμονοϊό καθώς και ρινοϊους.
Μέχρι αυτή τη στιγμή σε Ολλανδία και Ιταλία παρακολουθούνται ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων και νέες παραλλαγές του SARS-CoV-2.
Η παρακολούθηση μπορεί να γίνεται σε συγκεκριμένα σημεία, τα οποία ονομάζονται «εθνικά σημεία δειγματοληψίας», για παράδειγμα στις πόλεις ή μεσαίου μεγέθους πληθυσμού κοινότητες αλλά και σε «στοχευμένα σημεία», όπως γηροκομεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, σχολεία, δομές φιλοξενίας, φυλακές κλπ. Ως άλλα πιθανά σημεία δειγματοληψίας προτείνονται τα αεροδρόμια, τα λιμάνια αλλά και η επιτήρηση λυμάτων από αεροπλάνα και πλοία.
Τα δεδομένα που θα συλλέγει κάθε κράτος-μέλος, πρέπει να είναι διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή καθώς το ECDC ενεργοποιεί την πλατφόρμα «EpiPulse» ως κεντρικό κόμβο υποβολής των στοιχείων επιτήρησης των λυμάτων.
