Την πολύχρονη προσπάθεια ενίσχυσης της ποιότητας ζωής των ατόμων τρίτης ηλικίας στο νησί, συνεχίζει ο μη κερδοσκοπικός, μη κυβερνητικός οργανισμός Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας Κύπρου, ανακοινώνοντας την έναρξη υλοποίησης του ευρωπαϊκού προγράμματος Age Friendly Cities (Ηλικιακά Φιλικές Πόλεις), που προωθεί την ιδέα της δημιουργίας φιλικών προς την ηλικία πόλεων και υποβάλλοντας στο υπουργείο Παιδείας, ολοκληρωμένη πολιτική πρόταση για την καταπολέμηση του ηλικιακού ρατσισμού και τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των γενεών, η οποία περιλαμβάνει δράσεις για την εκπαίδευση, τις κοινωνικές πρωτοβουλίες και τη νομοθεσία. Σε ό,τι αφορά την πολιτική πρόταση του οργανισμού στο υπουργείο Παιδείας, υπήρξε κατά το τρέχον σχολικό έτος, πιλοτική εφαρμογή κάποιων προτεινόμενων δράσεων, σε δύο σχολεία στη Λεμεσό και σε ένα στη Λευκωσία, αφού υπήρξε άμεση και θετική ανταπόκριση από την υπουργό Παιδείας Αθηνά Μιχαηλίδου.
Ο πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Δήμος Αντωνίου, ανέφερε στον «Φ» ότι η πρόταση του οργανισμού, περιλαμβάνεται σε γραπτό υπόμνημα που επέδωσε ο ίδιος στην υπουργό, σε συνάντησή τους στο υπουργείο Παιδείας τον Οκτώβρη 2024. «Καλούμε το υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, να εξετάσει αυτές τις προτάσεις και να λάβει αποφασιστικά μέτρα για την καταπολέμηση του ηλικιακού ρατσισμού και την προώθηση της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών», σημειώνεται στο υπόμνημα. «Δουλεύοντας μαζί, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία, όπου κάθε άτομο, ανεξαρτήτως ηλικίας, μπορεί να ευημερεί και να συμβάλλει σε ένα καλύτερο μέλλον για όλους» αναφέρεται καταληκτικά.
Ένας απαραίτητος αστικός σχεδιασμός
Όπως μας είπε ο Δήμος Αντωνίου, «το έργο Age Friendly Cities (AFC) στοχεύει στη δημιουργία αστικών περιβαλλόντων, φιλικών προς την τρίτη ηλικία, προς ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής, της προσβασιμότητας, της ανεξαρτησίας και της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων». Πρόσθεσε τα εξής: «Μέσα από έρευνα, εκπαιδευτικές δράσεις, οδηγούς πολιτικών και συνεργασία με τοπικές αρχές και κοινότητες, το έργο φιλοδοξεί να συμβάλει στη διαμόρφωση βιώσιμων και συμπεριληπτικών πόλεων, για όλους. Στο πλαίσιο αυτό, το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας Κύπρου, σε συνεργασία με τον οργανισμό Antama, από την Ελλάδα, πραγματοποίησαν με επιτυχία την εναρκτήρια συνάντηση του ευρωπαϊκού έργου στις 29 και 30 Σεπτεμβρίου 2025 στα γραφεία του Παρατηρητηρίου στη Λεμεσό. Κατά τη διάρκεια της διήμερης συνάντησης, οι εταίροι είχαν την ευκαιρία να σχεδιάσουν από κοινού τα επόμενα βήματα υλοποίησης και συζητήθηκαν οι στόχοι του έργου, οι μηχανισμοί διαχείρισης και συντονισμού, οι στρατηγικές επικοινωνίας και διάχυσης, καθώς και το χρονοδιάγραμμα των δραστηριοτήτων».
Περιγράφοντας το Age Friendly Cities, ο κ. Αντωνίου ανέφερε ότι «το έργο ευθυγραμμίζεται με βασικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα όσον αφορά την ένταξη και τη διαφορετικότητα, καθώς επικεντρώνεται στις φιλικές προς την ηλικία πόλεις και στην ενσωμάτωση των ηλικιωμένων. Σύμφωνα με την Eurostat (2023), το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65+ στην Ευρώπη, αναμένεται να αυξηθεί από 21% σε 30% έως το 2050, γεγονός που καθιστά τον φιλικό προς την ηλικία αστικό σχεδιασμό, απαραίτητο. Η Πράσινη Βίβλος για τη Γήρανση, υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη, να διασφαλιστεί ότι οι πόλεις είναι συμπεριληπτικές, προσβάσιμες και βιώσιμες, για έναν γηράσκοντα πληθυσμό. Το έργο μας, αντιμετωπίζει άμεσα αυτή την πρόκληση, αναπτύσσοντας τεκμηριωμένες στρατηγικές, για τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος».
Ο Δήμος Αντωνίου, μας παρέθεσε συνοπτικά τους στόχους του έργου, που είναι «η διενέργεια ολοκληρωμένων αξιολογήσεων των υφιστάμενων αστικών υποδομών, υπηρεσιών και πολιτικών για τον εντοπισμό τομέων που χρειάζονται βελτίωση, ως προς τη φιλικότητα προς την ηλικία, η ενθάρρυνση της συμμετοχής και της συνεργασίας, μεταξύ ηλικιωμένων, τοπικών αρχών και άλλων ενδιαφερόμενων φορέων, για τη συνδημιουργία πρωτοβουλιών, φιλικών προς την ηλικία και η δημιουργία προγραμμάτων και πρωτοβουλιών, για την καταπολέμηση της κοινωνικής απομόνωσης των ηλικιωμένων, μέσω κοινοτικών κέντρων, διαγενεακών δραστηριοτήτων και ευκαιριών δικτύωσης. Το έργο στοχεύει επίσης στην καθιέρωση κατευθυντήριων γραμμών και συστάσεων για τον αστικό σχεδιασμό, με έμφαση στην προσβασιμότητα, τη δυνατότητα μετακίνησης με τα πόδια και την ασφάλεια των ηλικιωμένων, όπως και στην οργάνωση εκπαιδευτικού προγράμματος για τη διάδοση εμπειριών, ερευνητικών ευρημάτων και ιστοριών επιτυχίας, σχετικών με τις φιλικές προς την ηλικία, πόλεις».
Προσχολική και δημοτική εκπαίδευση
Όπως ανέφερε στον «Φ» ο πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας Κύπρου, το υπόμνημα για την καταπολέμηση του ηλικιακού ρατσισμού και της γεφύρωσης του χάσματος των γενεών, που επέδωσε στην υπουργό Παιδείας, «περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις και στρατηγικές, που μπορούν να εφαρμοστούν στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος, ξεκινώντας από την προσχολική εκπαίδευση, αλλά επεκτείνεται σε ευρύτερες κοινωνικές πρωτοβουλίες. Οι πολιτικές που περιγράφονται στην πρότασή μας – πρόσθεσε – αποσκοπούν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά, σχετικά με την αξία και τη συμβολή όλων των ηλικιακών ομάδων, να καταπολεμήσουν τον ηλικιακό ρατσισμό στη ρίζα του, αντιμετωπίζοντας τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις και να προωθήσουν την κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των γενεών, για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής». Τονίζεται μεταξύ άλλων στο υπόμνημα, ότι «η δημοτική εκπαίδευση, παρέχει μια κρίσιμη ευκαιρία να αμφισβητηθούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις, που συμβάλλουν στον ηλικιακό ρατσισμό. Με την εμπέδωση αξιών σεβασμού, ενσυναίσθησης και κατανόησης από νεαρή ηλικία, μπορούμε να θέσουμε τα θεμέλια για μια κοινωνία που εκτιμά όλα τα μέλη της, ανεξαρτήτως ηλικίας.
Ένα κρίσιμο πρώτο βήμα, είναι η ενσωμάτωση της ευαισθητοποίησης για τον ηλικιακό ρατσισμό, στο σχολικό πρόγραμμα. Αυτό περιλαμβάνει τη διδασκαλία των παιδιών, σχετικά με την ποικιλομορφία των ηλικιακών εμπειριών, την αξία όλων των ηλικιακών ομάδων και τις αρνητικές επιπτώσεις, του ηλικιακού ρατσισμού». Τονίζεται στο υπόμνημα, ότι «είναι απαραίτητη η συνεργασία με εκπαιδευτικούς, εμπειρογνώμονες και εμπλεκόμενους φορείς, για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού προγράμματος, που θα περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση σε θέματα «ηλικιακής ευαισθησίας», ως βασικό συστατικό. Το εν λόγω πρόγραμμα, θα πρέπει να καλύπτει θέματα, όπως οι βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές πτυχές της γήρανσης, η συμβολή των ηλικιωμένων στην κοινωνία και οι βλαβερές συνέπειες των στερεοτύπων και των διακρίσεων, που βασίζονται στην ηλικία».
Εκπαίδευση και ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών
Όπως υπογραμμίζεται στο υπόμνημα του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας Κύπρου, προς το υπουργείο Παιδείας, «οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της καταπολέμησης του ηλικιακού ρατσισμού, στην τάξη – και η παροχή σε αυτούς, της απαιτούμενης κατάρτισης και πόρων, είναι απαραίτητη, για να διασφαλιστεί ότι μπορούν να διδάσκουν αποτελεσματικά και να διαμορφώνουν συμπεριφορές, χωρίς αποκλεισμούς της ηλικίας. Προτείνουμε την εφαρμογή προγραμμάτων επαγγελματικής ανάπτυξης, που να επικεντρώνονται στην ευαισθητοποίηση, σε θέματα ηλικιακής συμπεριφοράς και ευαισθησίας μεταξύ των γενεών. Τα προγράμματα αυτά, θα πρέπει να εφοδιάζουν τους εκπαιδευτικούς, με τις γνώσεις και τα εργαλεία, για να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν τον ηλικιακό ρατσισμό, στις διδακτικές τους πρακτικές.
Προς τούτο, είναι αναγκαία η παροχή στους εκπαιδευτικούς, ειδικά σχεδιασμένου διδακτικού υλικού, κατάλληλου για κάθε ηλικία, συμπεριλαμβανομένων σχεδίων μαθημάτων, βιβλίων και πηγών πολυμέσων, που προάγουν θετικές στάσεις απέναντι στη γήρανση και στη συνεργασία μεταξύ των γενεών. Ενισχυτική, θα είναι και η καθιέρωση προγραμμάτων καθοδήγησης, όπου έμπειροι εκπαιδευτικοί, θα μπορούν να καθοδηγούν και να υποστηρίζουν τους συναδέλφους τους, στην εφαρμογή δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης για την ηλικία, εντός της τάξης, αλλά και σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Προτείνουμε επίσης, τη δημιουργία προγραμμάτων διαγενεακής καθοδήγησης, όπου οι μεγαλύτεροι ενήλικες, θα είναι μέντορες μαθητών, σε διάφορα μαθήματα, όπως π.χ. η ιστορία, οι τέχνες, τα μαθηματικά κλπ. Αυτά τα προγράμματα, μπορούν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά, σε θέματα όπου η εμπειρία ζωής, είτε αυτή είναι επαγγελματική ή προσωπική, προσθέτει πολύτιμη προοπτική. Θα βοηθήσει επίσης, η ανάπτυξη σχολικών προγραμμάτων, που απαιτούν συνεργασία μεταξύ μαθητών και ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν προφορικές συνεντεύξεις, δραστηριότητες κοινωνικής προσφοράς, ή κοινές δημιουργικές προσπάθειες, όπως καλλιτεχνικές ή θεατρικές παραγωγές. Προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι και η οργάνωση εκδηλώσεων που φέρνουν κοντά μαθητές, γονείς και παππούδες/γιαγιάδες, για κοινές δραστηριότητες, όπως π.χ. πολιτιστικά φεστιβάλ, συνεδρίες αφήγησης παραμυθιών και αθλητικές ημερίδες ή συναντήσεις, μεταξύ των γενεών».
Ο ρόλος της τεχνολογίας
«Η τεχνολογία προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των γενεών, διευκολύνοντας την επικοινωνία, τη μάθηση και τη συνεργασία μεταξύ των ηλικιακών ομάδων, οπότε, αξιοποιώντας τις ψηφιακές πλατφόρμες, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέους δρόμους για τη σύνδεση μεταξύ των γενεών», αναφέρεται στο υπόμνημα του Παρατηρητηρίου, προς το υπουργείο Παιδείας. Και προστίθεται, μεταξύ άλλων: «Είναι σημαντική η εφαρμογή προγραμμάτων ψηφιακού αλφαβητισμού, ειδικά σχεδιασμένων για ηλικιωμένους, που να καλύπτουν τα βασικά, για τη χρήση υπολογιστών, έξυπνων κινητών και του διαδικτύου, καθώς και άλλα θέματα, όπως π.χ. η ηλεκτρονική επικοινωνία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η κυβερνοασφάλεια. Προτείνουμε τη διαγενεακή τεχνολογική διδασκαλία, με εφαρμογή προγραμμάτων απόκτησης ψηφιακών δεξιοτήτων σε ηλικιωμένους, από φοιτητές με τεχνολογικές γνώσεις, με τη μέθοδο της κατ’ ιδίαν διδασκαλίας, προάγοντας με αυτό τον τρόπο, τις θετικές σχέσεις μεταξύ των γενεών. Θα πρέπει να εξασφαλισθεί ότι οι ηλικιωμένοι, έχουν πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές υπηρεσίες τεχνολογίας και διαδικτύου. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει κρατικά επιδοτούμενα προγράμματα ή/και συνεργασίες με εταιρείες τεχνολογίας, για την παροχή συσκευών, με έκπτωση».
Διαγενεακές, διαδικτυακές κοινότητες
Δράσεις που μπορούν να αναληφθούν από το υπουργείο Παιδείας, σε συνεργασία με το υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, προτείνει επίσης το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας. Αυτές περιλαμβάνουν τη «δημιουργία και προώθηση διαδικτυακών πλατφορμών, που διευκολύνουν τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ ηλικιωμένων και νέων όπως είναι τα φόρουμ συζητήσεων και ομάδες κοινωνικής δικτύωσης, όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών, μπορούν να συνδεθούν και να εργαστούν μαζί. Μπορούν επίσης να αναπτυχθούν ψηφιακά προγράμματα, που φέρνουν σε επαφή, νέους και ηλικιωμένους για κοινές δραστηριότητες, όπως π. χ. εικονικές λέσχες βιβλίου, διαδικτυακά μαθήματα τέχνης, ή συνεργατικά έργα. Θετική επίσης, είναι η επένδυση στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών εργαλείων και εφαρμογών, που προωθούν τη μάθηση μεταξύ των γενεών. Για παράδειγμα, οι εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας, θα μπορούσαν να επιτρέψουν στους μαθητές, να «βιώσουν» τη ζωή ως ηλικιωμένοι, προωθώντας την ενσυναίσθηση και την κατανόηση».
