Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε αγώνα δρόμου για να καταρτίσει νέο σχέδιο μέχρι το τέλος του 2025 με στόχο τη διαφοροποίηση των προμηθειών κρίσιμων πρώτων υλών, όπως το λίθιο και ο χαλκός, και τη μείωση της εξάρτησής της από την Κίνα.
Η πρωτοβουλία, γνωστή ως RESourceEU, θα αποτελέσει τη συνέχεια του Νόμου για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (CRMA) και αναμένεται να ακολουθήσει το μοντέλο του REPowerEU, το οποίο είχε κινητοποιήσει 225 δισ. ευρώ για την ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική και το κινεζικό μονοπώλιο
Η Πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανέλαβε δράση μετά την απόφαση του Πεκίνου να εντείνει τους ελέγχους στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, επιτείνοντας τις εμπορικές εντάσεις με την Ουάσινγκτον.
Η Κίνα ελέγχει το 99% της προμήθειας της ΕΕ σε σπάνιες γαίες και το 98% των μόνιμων μαγνητών που χρησιμοποιούνται σε βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και άμυνας. Η Ευρώπη βρίσκεται εγκλωβισμένη σε μια σχέση οικονομικής συνεξάρτησης, που απειλεί την τεχνολογική και στρατηγική της αυτονομία.
«Η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να κάνει τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν, προσθέτοντας ότι «μάθαμε το μάθημα από την ενέργεια και δεν θα το επαναλάβουμε με τα κρίσιμα υλικά».
Η πρόκληση της χρηματοδότησης
Παρά τις φιλοδοξίες, το μεγάλο εμπόδιο παραμένει το χρηματοδοτικό κόστος. Ο αναλυτής Tobias Gehrke του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων προειδοποιεί ότι η έλλειψη κεφαλαίων μπορεί να υπονομεύσει ολόκληρη την προσπάθεια.
Ο στόχος του CRMA είναι η ΕΕ να εξορύσσει το 10% της ετήσιας κατανάλωσης κρίσιμων ορυκτών έως το 2030 και να περιορίσει στο 65% την εξάρτηση από μία μόνο χώρα. Όμως, χωρίς επαρκή επενδυτικά εργαλεία, οι προβλέψεις θεωρούνται ανέφικτες.
Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Ενεργειακή Ασφάλεια ζητά τη δημιουργία ενός μόνιμου «Ευρωπαϊκού Δικτύου Επενδύσεων σε Ορυκτά», με ειδικό ταμείο για τη χρηματοδότηση εξορυκτικών, μεταποιητικών και ανακυκλωτικών έργων.
Η ευρωβουλευτής Hildegard Bentele τονίζει ότι απαιτείται ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Πρώτων Υλών, βασισμένο σε επιτυχημένα παραδείγματα κρατών-μελών, «ώστε να υποστηριχθούν στρατηγικά έργα σε όλη την αλυσίδα αξίας, από την εξόρυξη έως την ανακύκλωση».
Κίνδυνος περιβαλλοντικής και κοινωνικής κόπωσης
Πέρα από τη χρηματοδότηση, η βιασύνη της Επιτροπής εγείρει ερωτήματα για το αν θα τηρηθούν οι περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Η αυξημένη εξόρυξη στην Ευρώπη συναντά έντονη κοινωνική αντίσταση, καθώς οι τοπικές κοινότητες εκφράζουν ανησυχία για οικολογικές επιπτώσεις και παραβιάσεις δικαιωμάτων.
«Η ΕΕ θυσιάζει τις κοινότητες της πρώτης γραμμής για μια στρατηγική που δεν είναι ούτε βιώσιμη ούτε δίκαιη», δήλωσε ο Ντιέγκο Μαρίν από το Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος, προειδοποιώντας ότι η Ένωση προτάσσει τη γεωπολιτική σκοπιμότητα έναντι της οικολογικής ακεραιότητας.
Νέες διεθνείς συμμαχίες για τα κρίσιμα ορυκτά
Στο Τορόντο, οι υπουργοί της G7 αναμένεται να εγκαινιάσουν τη Συμμαχία Παραγωγής Κρίσιμων Ορυκτών (CMPA), μια καναδική πρωτοβουλία για την προώθηση διαφανούς και βιώσιμης παραγωγής ορυκτών.
Η CMPA θα επιδιώξει τη δημιουργία αγορών “βασισμένων σε πρότυπα”, με κατώτατα όρια τιμών και περιβαλλοντικά υπεύθυνα πρότυπα παραγωγής. Ο στόχος είναι να περιοριστεί η επιρροή της Κίνας και να ενισχυθούν δημοκρατικές, αξιόπιστες αλυσίδες εφοδιασμού.
Η εξίσωση του κόστους
Το ζητούμενο για την ΕΕ δεν είναι μόνο η διαφοροποίηση, αλλά αν μπορεί να το αντέξει οικονομικά. Όπως προειδοποίησε ο Gehrke, «όσο οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες μπορούν να αγοράζουν φθηνότερα από την Κίνα, οι άλλοι παραγωγοί δεν έχουν καμία πιθανότητα».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στην οικονομική βιωσιμότητα και την στρατηγική αυτονομία – ένα δίλημμα που θα καθορίσει το μέλλον της βιομηχανικής της ισχύος σε μια εποχή εντεινόμενου γεωοικονομικού ανταγωνισμού.
