Μια ανάλυση για τις προκλήσεις, τις πολιτικές και τις διεθνείς συγκρίσεις στον δρόμο προς την ισότητα των φύλων και την γυναικεία επιχειρηματικότητα
Η συζήτηση για την ισότητα των φύλων στην Κύπρο παραμένει πιο επίκαιρη από ποτέ. Παρά τη σταθερή πρόοδο που έχει σημειωθεί την τελευταία εικοσαετία, η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους δείκτες ισότητας. Με βάση τον Δείκτη Ισότητας Φύλων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ισότητας (EIGE), η Κύπρος κατατάσσεται στην 20ή θέση με 60,9 μονάδες, έναντι 71 μονάδων του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Η απόσταση αυτή αποτυπώνει το μέγεθος της πρόκλησης: η πλήρης ισότητα δεν αποτελεί μόνο ηθική και κοινωνική επιταγή, αλλά και κρίσιμο παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής.
Παράλληλα η έκθεση του World Economic Forum, που έχει αναβαθμίσει την Κύπρο στην 86η θέση (2024) από 106 (2023) και η έκθεση του ΟΗΕ για τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης 2030, η οποία κατατάσσει την Κύπρο 39η από 139 χώρες. Όπως αναφέρεται, σύμφωνα με τους σχετικούς δείκτες, η Κύπρος έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο στους τομείς της εργασίας (work), δηλαδή την ισότιμη πρόσβαση στην απασχόληση και σε καλές συνθήκες εργασίας, και των χρημάτων (money), δηλαδή την πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους και την οικονομική κατάσταση.
Αντίθετα, ο χαμηλότερος βαθμός ισότητας καταγράφεται στον τομέα της εξουσίας (power), ο οποίος καλύπτει τη συμμετοχή ανδρών και γυναικών σε διαδικασίες λήψης πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αποφάσεων. Στα τρία αυτά επίπεδα, η υψηλότερη επίδοση καταγράφεται στη συμμετοχή γυναικών στο Υπουργικό Συμβούλιο, ενώ η εκπροσώπηση τους στη Βουλή των Αντιπρόσωπων, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στα Διοικητικά Συμβούλια (Δ.Σ.) των μεγαλύτερων, εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου εταιρειών και στα Δ.Σ. της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης και αθλητικών οργανισμών είναι σημαντικά χαμηλή.
Η πρόοδος και οι ανισότητες στην Κύπρο
Ημερίδα με επίκεντρο την ισότητα των φύλων και τις τάσεις στην απασχόληση πραγματοποιήθηκε στις 5 Μαΐου 2025 από το Υπουργείο Εργασίας σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Εγκεκριμένων Λογιστών Κύπρου. Στο πλαίσιο της ημερίδας καταγράφηκαν σημαντικά ευρήματα που αφορούν τη θέση της Κύπρου στην ΕΕ, τη μισθολογική ανισότητα, τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και την εκπαίδευση, καθώς και την εκπροσώπησή τους στη λήψη αποφάσεων, όπως τα παρουσίασε η Νίκη Χριστοφή, μέλος της Επιτροπής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του Συνδέσμου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, η Κύπρος κατατάσσεται 20ή στην ΕΕ στον Δείκτη Ισότητας Φύλων (Gender Equality Index) του 2024, με βαθμολογία 60,9 μονάδες, έναντι 71 μονάδων του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Παρά τη σημαντική πρόοδο από το 2005 (38,5 μονάδες), η χώρα εξακολουθεί να υπολείπεται του κοινοτικού μέσου όρου.
Το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών ανέρχεται στο 12,2%, ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (12%). Στον ιδιωτικό τομέα, μόλις το 9% των μελών διοικητικών συμβουλίων είναι γυναίκες, ενώ στη Βουλή και στην Κεντρική Τράπεζα εκπροσωπούνται κατά 14%. Αντίθετα, στον τομέα της εκπαίδευσης, οι γυναίκες υπερισχύουν αριθμητικά, με 229% περισσότερες θέσεις από τους άνδρες
Παρότι οι γυναίκες υπερτερούν σε επαγγέλματα ειδικευμένων προσόντων, παραμένουν υποεκπροσωπούμενες στη διοίκηση και τις θέσεις ευθύνης. Οι άνδρες καταλαμβάνουν 289% περισσότερες θέσεις ως αυτοαπασχολούμενοι διευθυντές και 190% περισσότερες ως υπάλληλοι. Ωστόσο, παρατηρείται πρόοδος: οι γυναίκες συμμετέχουν πλέον ισότιμα (17%) σε εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ το μισθολογικό χάσμα μειώνεται σε ορισμένους κλάδους.
Τα ευρήματα αναδεικνύουν την ανάγκη για ουσιαστική ενσωμάτωση πολιτικών ισότητας, καθώς η Κύπρος συνεχίζει να παρουσιάζει σημαντικές ανισότητες, ιδιαίτερα στην πρόσβαση σε ηγετικές θέσεις και στις αμοιβές εργασίας.
Η επιχειρηματικότητα με γυναικείο πρόσημο
Παρά τις σημαντικές προόδους, η επίτευξη ουσιαστικής ισότητας εξακολουθεί να συναντά εμπόδια, ιδιαίτερα στον τομέα της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Στην Κύπρο, το 59% των αυτοαπασχολούμενων είναι άνδρες, έναντι 41% γυναικών, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη ενίσχυσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι έρευνες δείχνουν δυναμική ανάκαμψη και φιλοδοξία από πλευράς γυναικών επιχειρηματιών. Το 87% θεωρεί την προσαρμοστικότητα καθοριστικό παράγοντα ανθεκτικότητας, το 84% αναμένει ανάπτυξη της εταιρείας του στην επόμενη τριετία, το 74% δίνει προτεραιότητα στη διατήρηση και εκπαίδευση προσωπικού, ενώ το 77% εκτιμά ότι η ισότητα φύλων στα διοικητικά συμβούλια μπορεί να επιτευχθεί εντός 15 ετών.
Παράλληλα, οι γυναίκες επιχειρηματίες εντοπίζουν προκλήσεις που δυσχεραίνουν την πορεία τους, όπως ο πληθωρισμός, η οικονομική ύφεση, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και η πολιτική αστάθεια. Ωστόσο, το 90% αναγνωρίζει την αυξανόμενη πολυπλοκότητα των εργασιακών απαιτήσεων, ενώ το 74% διαβλέπει νέες ευκαιρίες καριέρας, ακόμη και σε περίοδο κρίσης.
Στον τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού, το 59% των γυναικών δεν στοχεύει να είναι «πρωτοπόρο», ωστόσο το 76% αναγνωρίζει την ανάγκη για ταχύτερες αποφάσεις και επενδύσεις σε τεχνολογίες και ψηφιοποίηση. Επιπλέον, σχεδόν οι μισές (47%) εκτιμούν ότι οι παράγοντες ESG (Environmental, Social, Governance) θα έχουν θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη των επιχειρήσεών τους.
Στην Κύπρο, κεντρικό εργαλείο πολιτικής για την ισότητα αποτελεί η Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων, η οποία περιλαμβάνει 14 θεματικές ενότητες και 64 στοχευμένες δράσεις. Το σχέδιο καλύπτει κρίσιμα πεδία, όπως η εργασία, η υγεία, η δικαιοσύνη, η εκπαίδευση, η εξωτερική πολιτική, ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η ενέργεια, η κλιματική αλλαγή, η άμυνα, ο αθλητισμός, η ναυτιλία και η συμμετοχή σε θέσεις λήψης αποφάσεων.
Το μισθολογικό χάσμα και οι νέες υποχρεώσεις εργοδοτών
Η ισότητα στην αμοιβή μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελεί θεμελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη από τη Συνθήκη της Ρώμης του 1957 (Άρθρο 157 ΣΛΕΕ). Η πορεία εναρμόνισης ενισχύθηκε με σειρά Οδηγιών, όπως η 75/117/ΕΟΚ για την ισότητα αμοιβών, η 97/80/ΕΚ για το βάρος απόδειξης, η 2006/54/ΕΚ για ίσες ευκαιρίες και μεταχείριση και πιο πρόσφατα η 2023/970/ΕΕ για τη μισθολογική διαφάνεια.
Παρά τα θεσμικά βήματα, το μισθολογικό χάσμα εξακολουθεί να αντικατοπτρίζει βαθύτερες κοινωνικές και επαγγελματικές ανισότητες. Οι βασικές αιτίες περιλαμβάνουν τον οριζόντιο και κάθετο επαγγελματικό διαχωρισμό, την ανισομερή κατανομή ευθυνών φροντίδας, τη μεγάλη παρουσία γυναικών σε προσωρινή ή μερική απασχόληση και την επιρροή στερεοτύπων και έμφυλων προκαταλήψεων. Οι επιπτώσεις είναι σημαντικές: μειωμένα εισοδήματα, περιορισμένη οικονομική ανεξαρτησία, χαμηλότερες συντάξεις και αυξημένος κίνδυνος φτώχειας.
Η κυπριακή νομοθεσία κατοχυρώνει την έννοια της «εργασίας ίσης αξίας» με βάση αντικειμενικά κριτήρια, ορίζει την «αμοιβή» ως κάθε άμεση ή έμμεση παροχή και απαγορεύει άμεσες και έμμεσες διακρίσεις λόγω φύλου. Σε περίπτωση καταγγελίας, ο εργοδότης φέρει το βάρος απόδειξης της μη διάκρισης. Το σύστημα περιλαμβάνει ελεγκτικούς μηχανισμούς, με διορισμό Επιθεωρητών από τον Υπουργό Εργασίας, Τριμελή Επιτροπή Έρευνας και Αξιολόγησης Εργασίας και μεσολαβητική διαδικασία πριν από τυχόν δικαστική προσφυγή.
Οι κυρώσεις για παραβάσεις είναι αυστηρές: πρόστιμα έως €6.834, ποινές φυλάκισης έως 6 μήνες, πρόστιμα για παρεμπόδιση ελέγχων και ποινική ευθύνη διευθυντών σε περίπτωση παραβιάσεων από οργανισμούς.
Η νέα Οδηγία 2023/970 εισάγει σημαντικές υποχρεώσεις για τους εργοδότες:
θέσπιση ουδέτερων μισθολογικών συστημάτων,
δημοσίευση πληροφοριών για το εύρος αρχικής αμοιβής,
απαγόρευση ερωτήσεων για μισθολογικό ιστορικό,
αποφυγή περιοριστικών ρητρών σε συμβάσεις.
Προβλέπεται επίσης η υποβολή δεικτών μισθολογικού χάσματος σε ετήσια ή τριετή βάση, η λήψη διορθωτικών μέτρων σε περίπτωση διαφορών ίσων ή άνω του 5%, καθώς και κοινή αξιολόγηση με εκπροσώπους εργαζομένων. Παράλληλα, ενισχύονται τα ψηφιακά εργαλεία και οι δράσεις επιμόρφωσης, με το Υπουργείο Εργασίας να υλοποιεί έργα μέσω των προγραμμάτων CERV και ΘΑλΕΙΑ, όπως εργαλεία σύγκρισης και αξιολόγησης θέσεων, εκπαίδευση εργοδοτών και οδηγούς μισθολογικής διαφάνειας.
Η εφαρμογή της ισότητας στην αμοιβή δεν αποτελεί μόνο νομική υποχρέωση, αλλά και προϋπόθεση για κοινωνική συνοχή, οικονομική ανθεκτικότητα και βιώσιμη ανάπτυξη, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη μείωση ανισοτήτων και στην ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Κοινωνικές διαστάσεις: Οικογένεια, καριέρα και ισορροπία
Η σύγχρονη γυναίκα στην Κύπρο καλείται να ανταποκριθεί σε πολλαπλούς ρόλους – μητέρας, επαγγελματία, φροντιστή. Η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής παραμένει ζητούμενο. Πολιτικές όπως η γονική άδεια, η ποιοτική παιδική φροντίδα και η ευελιξία στην εργασία αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας χωρίς συμβιβασμούς.
Το θεσμικό πλαίσιο και η Εθνική Στρατηγική
Η Κύπρος εφαρμόζει την Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων, που περιλαμβάνει 14 θεματικές ενότητες και 64 στοχευμένες δράσεις. Οι δράσεις αυτές καλύπτουν ευρύ φάσμα, από την εργασία και την εκπαίδευση έως την υγεία, το περιβάλλον και την άμυνα. Η στρατηγική στοχεύει όχι μόνο στη διασφάλιση ίσων ευκαιριών αλλά και στην αλλαγή κουλτούρας σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.
Πιστοποίηση επιχειρήσεων και καλές πρακτικές
Από το 2014 λειτουργεί στην Κύπρο ο Εθνικός Φορέας Πιστοποίησης για την Ισότητα των Φύλων στο Εργασιακό Περιβάλλον. Μέχρι το 2024, 87 εργοδότες έχουν ήδη πιστοποιηθεί. Οι επιχειρήσεις που αποκτούν πιστοποίηση υιοθετούν πρακτικές όπως ίσες διαδικασίες πρόσληψης, διαφανείς μισθούς, εταιρικά νηπιαγωγεία, δωμάτια θηλασμού και ευέλικτα ωράρια. Η πιστοποίηση αυτή όχι μόνο αναβαθμίζει την εικόνα μιας εταιρείας αλλά λειτουργεί και ως εργαλείο προσέλκυσης και διατήρησης ταλέντων.
Συγκρίσεις με την Ευρώπη και διεθνείς εμπειρίες
Η Κύπρος καταγράφει πρόοδο αλλά υπολείπεται των επιδόσεων χωρών της Βόρειας Ευρώπης, όπου η μισθολογική διαφορά είναι μικρότερη. Στη Φινλανδία, για παράδειγμα, το χάσμα είναι περιορισμένο χάρη σε ολοκληρωμένες πολιτικές γονικής άδειας και παιδικής φροντίδας. Αντίθετα, η Ανατολική Ευρώπη επωφελείται από την κληρονομιά της σοσιαλιστικής ένταξης των γυναικών στην οικονομία, που δημιούργησε πιο ισότιμο εργασιακό περιβάλλον. Οι διαφορές αυτές υπογραμμίζουν την ανάγκη για προσαρμοσμένες εθνικές πολιτικές.
Συμπεράσματα και προοπτικές έως το 2040
Η ισότητα των φύλων δεν είναι μόνο ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά και μοχλός ανάπτυξης. Η Κύπρος, για να φτάσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο έως το 2040, χρειάζεται να επενδύσει στην εκπαίδευση, στην επιχειρηματικότητα των γυναικών, στη μισθολογική διαφάνεια και στις πολιτικές συμφιλίωσης εργασίας και οικογένειας. Η ισότητα δεν είναι μακρινός στόχος αλλά προϋπόθεση βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής.
από το τεύχος Forbes Οχτωβρίου
