Η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στο Σαρμ ελ-Σέιχ σηματοδότησε μια ημέρα ελπίδας για το Ισραήλ και τους Παλαιστίνιους. Ωστόσο τα δύσκολα δεν έχουν τελειώσει. Η ειρήνη στη Μέση Ανατολή δεν έχει κριθεί σε αντίθεση με όσα διακήρυξε ο Ντόναλτ Τραμπ, αφού από τις πρώτες ώρες εφαρμογής της συμφωνίας φάνηκε πως η εφαρμογή της παραμένει αβέβαιη και η ανησυχία ότι η περιοχή μπορεί να βυθιστεί ανά πάσα στιγμή στο χάος, είναι έντονη.
Η Ινώ Αφεντούλη, εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου στην συνέντευξή της στον «Φιλελεύθερο» εμφανίστηκε βέβαιη πως θα υπάρξουν μπρος πίσω στην εφαρμογή της συμφωνίας. Όπως εξήγησε στην ουσία πρόκειται για ένα πλαίσιο 20 σημείων με αρκετές ασάφειες, κάτι που αφήνει χώρο για διαφορετικές ερμηνείες και προσεγγίσεις. Υπάρχουν πολύ μεγάλα αγκάθια προς επίλυση όπως το ποιος θα αναλάβει την διοίκηση την επόμενη μέρα, ο αφοπλισμός της Χαμάς και πόσο θα σταθούν στις δεσμεύσεις τους όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές.
Όποιες και αν είναι στο μέλλον οι εξελίξεις, το βέβαιο είναι πως η συμφωνία δημιούργησε νέα γεωπολιτικά δεδομένα και ανέδειξε τον γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ο ρόλος της δεν περιορίζεται στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και στο ότι ενέργησε ως μεσολαβητής ασκώντας πιέσεις στη Χαμάς, τόνισε η Ινώ Αφεντούλη αλλά στο ότι είναι μια από τις εγγυήτριες δυνάμεις, που θα αναλάβουν δράση στη Λωρίδα της Γάζας. Κάτι που της δίνει μεγάλα περιθώρια για να ξεδιπλώσει τις περιφερειακές της φιλοδοξίες.
Η αναβάθμιση αυτή σαφώς και δεν αφήνει αδιάφορη ούτε την Κύπρο ούτε την Λευκωσία. Αν και δεν αναμένονται να υπάρξουν θεαματικές εξελίξεις, ωστόσο η κατάσταση απαιτεί μεγάλη προσοχή. «Εκείνο που έχει σημασία είναι πως η Άγκυρα λόγω ακριβώς αυτής της αναβάθμισης να μπορεί πιο εύκολα να περάσει τις θέσεις της στις ΗΠΑ στο Κυπριακό και στα ελληνοτουρκικά και αυτό είναι το ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει», ανάφερε η Ινώ Αφεντούλη.
-Από την επόμενη κιόλας μέρα μαζεύτηκαν σύννεφα πάνω από την ειρηνευτική συμφωνία για την Γάζα. Θα εφαρμοστεί μέχρι τέλους και ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που υπάρχουν;
-Πρόκειται για μια συμφωνία πλαίσιο. Κάτι που σημαίνει πως υπάρχει πολύ μεγάλο περιθώριο για διαφορετικές ερμηνείες. Έτσι κι αλλιώς τα 20 σημεία που προνοεί δεν είναι άμεσα και εύκολα εφαρμόσιμα. Επομένως, θα υπάρξουν οπωσδήποτε διαφορές από τις δύο πλευρές. Ήδη όπως αναφέρατε υπήρξε μια πρώτη αντίδραση του Ισραήλ για την επιστροφή των σωρών των νεκρών ομήρων. Η κατάσταση στη Γάζα είναι χαώδης, κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς συμβαίνει. Χωρίς φυσική παρουσία ο ισραηλινός στρατός δεν έχει τον έλεγχο της περιοχής. Ποιος τον έχει όμως; Επίσης, άγνωστο παραμένει κατά πόσο η Χαμάς θέλει να εφαρμόσει την συμφωνία. Προνοείται, βέβαια, μια δύναμη επιτήρησης αλλά αυτό θα χρειαστεί καιρός για να επιτευχθεί. Τα ερωτήματα είναι πολλά. Από την άλλη, όμως υπάρχει αυτή η απόλυτη διάθεση από τον Ντόναλντ Τραμπ να φέρει αποτέλεσμα και σαφώς πιέζει, εκβιάζει απειλεί για να υλοποιηθεί θα είναι δύσκολο τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο, να μην υπάρξει πρόοδος. Προσωπική μου άποψη είναι θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να σταθεί η συμφωνία.
–Η συμφωνία προνοεί αφοπλισμό της Χαμάς. Είναι δυνατόν κάτι τέτοιο ή η παλαιστινιακή οργάνωση θα εκμεταλλευτεί την εκεχειρία για να ανασυγκροτηθεί;
– Η Χαμάς κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί να ανασυγκροτηθεί μέσα στη Γάζα. Αυτή τη στιγμή η περιοχή είναι σε κατάσταση διάλυσης. Η οργάνωση έχει αποδυναμωθεί στρατιωτικά και δεν μπορεί να ανασυγκροτηθεί εύκολα επειδή έχει χάσει την υποστήριξη από την Τουρκία και το Κατάρ, τις δύο χώρες που της προμήθευαν εξοπλισμό και χρηματοδότηση. Ο Ντόναλντ Τραμπ αυτό εξασφάλισε πως Ντόχα και Άγκυρα θα σταματήσουν να βοηθούν την Χαμάς, αφού πλέον είναι εγγυήτριες δυνάμεις της συμφωνίας. Το Ιράν από την άλλη δεν μπορεί να παρέχει κάτι ουσιαστικό. Η Χαμάς είναι περιορισμένη στη Γάζα και θεωρώ βέβαιο πως το Ισραήλ δεν θα αφήσει ελεύθερα τα σύνορα, ώστε να μπορεί να εισέρχονται εύκολα όπλα στην περιοχή.
-Μπορούν άλλες παλαιστινιακές οργανώσεις να πάρουν τη θέση της Χαμάς;
– Αυτό μπορεί να γίνει αλλά όχι μέσα. Σε βάθος χρόνου, όμως, δεν θα το απέκλεια ειδικά αν ληφθεί υπόψη πως είναι μια συμφωνία που δεν αρέσει σε κάποια μερίδα των Παλαιστινίων. Οι Παλαιστίνιοι που είναι ριζοσπαστικοποιημένοι δεν είναι ικανοποιημένοι, αφού πρόκειται για μια συμφωνία που έχει ως αφετηρία την ήττα της Χαμάς. Να σημειώσω πως η παλαιστινιακή οργάνωση μπορεί να κάνει τρομοκρατικές επιθέσεις και διατηρεί πυρήνες εκτός της περιοχής, αλλά πόλεμο με το Ισραήλ δεν είναι σε θέση να κάνει.
-Από την άλλη, όμως ίσως επιδιώξει την πολιτική της μετάλλαξη και να έχει ρόλο στο πολιτικό σκηνικό όπως αυτό θα διαμορφωθεί.
-Σαφώς και αυτό είναι ένα πιθανό σενάριο όπως και το ότι έχει την δυνατότητα να εκμεταλλευτεί όλο τον θυμό που γέννησε η στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ για να αποκτήσει νέα μέλη. Για αυτό και επαναλαμβάνω πως πολλά θα εξαρτηθούν από το ποιος θα έχει τον έλεγχο της διοίκησης της Γάζας. Όπως φαίνεται δεν θα τον έχουν ούτε οι Ισραηλινοί ούτε οι Παλαιστίνιοι αλλά μια πολυεθνική επιτροπή με τον Αμερικανό πρόεδρο να λέει πως αυτός θα είναι ο επιβλέπων. Σε αυτό το σχήμα, δεν βλέπω πως η Χαμάς θα μπορούσε να έχει οποιοδήποτε ρόλο.
-Πόσο λειτουργικό μπορεί να είναι ένα τέτοιο σχήμα διοίκησης;
-Αυτό βρίσκεται σε συνάρτηση με την αποφασιστικότητα που έχουν οι ΗΠΑ και οι άλλες εμπλεκόμενες χώρες να επιβάλουν την λύση. Φαίνεται πως οι αραβικές χώρες θέλουν να ξεκαθαρίσουν με την τρομοκρατία στην περιοχή και πως επιθυμούν να έρθει οικονομική ανάπτυξη με την βοήθεια των ΗΠΑ. Αλλά και το Ισραήλ δείχνει να θέλει την εφαρμογή της συμφωνίας.
-Οι Παλαιστίνιοι ποια στάση θα τηρήσουν;
-Οι Παλαιστίνιοι δεν συγκροτούν ένα ενιαίο μέτωπο. Η επίσημη Παλαιστινιακή Αρχή είναι πιθανόν να θέλει να δει την συμφωνία να εφαρμόζεται. Μέρος της συμφωνίας είναι να γίνει και μια ανασυγκρότηση της Παλαιστινιακής Αρχής, να γίνουν εκλογές, να υπάρξει μια νέα ηγεσία που θα συνεργάζεται με αυτούς που θα αναλάβουν την διοίκηση. Οι Παλαιστίνιοι πρέπει να έχουν θέση στην επόμενη μέρα, αλλά είναι σαφές πως κάτι τέτοιο θα γίνει με μια νέα ηγεσία.
–Η ανοικοδόμηση της Γάζας θα χρειαστεί πάνω από μία δεκαετία και εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Θα βρεθούν οι χρηματοδότες και ποιοι θα είναι αυτοί;
-Είναι γεγονός πως σε αρκετές περιπτώσεις η χρηματοδότηση έμεινε στα λόγια. Στην προκειμένη υπάρχει μεγάλη πίεση εκ μέρους των ΗΠΑ για να βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι. Οι υποσχέσεις δόθηκαν, μένει να φανεί αν θα τηρηθούν. Οι χρηματοδοτήσεις θα είναι παγκόσμιες και αν φανεί πως υπάρχει οικονομικό συμφέρον, θα γίνουν και οι απαραίτητες επενδύσεις. Φαίνεται πως ο Τραμπ είναι αποφασισμένος και αυτό κάνει την διαφορά στην παρούσα φάση σε σχέση με προηγούμενα ειρηνευτικά σχέδια. Προφανώς, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει αποσπάσει και τις σχετικές εγγυήσεις.
-Η λύση δύο κρατών ενός ισραηλινού και ενός παλαιστινιακού είναι πλέον ένα απομακρυσμένο ενδεχόμενο;
– Καλώς ή κακώς είναι ένα πολύ απομακρυσμένο ενδεχόμενο για τον απλούστατο λόγο πως το Ισραήλ δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο. Αν και παλαιστινιακό κράτος έχει αναγνωριστεί πλέον από την πλειοψηφία των χωρών, για να υπάρξει στην πραγματικότητα και όχι μόνο στα χαρτιά πρέπει να υπάρχει και η σύμφωνη γνώμη του Ισραήλ που είναι ανάμεσα στα δύο κομμάτια του υποτιθέμενου κράτους. Μπορεί να γίνει, αλλά όχι τώρα θα χρειαστεί πολύς καιρός και θα εξαρτηθεί από το πως θα πάνε τα πράγματα το επόμενο διάστημα. Θεωρώ, πως αν οι Παλαιστίνιοι αποδείξουν πως μπορούν να έχουν μια καλή ηγεσία και να διασφαλίσουν κάποιες εγγυήσεις για την ασφάλεια του Ισραήλ, τα πράγματα να μπουν σε άλλη φάση. Προς το παρόν, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι ρεαλιστικό.
–Αν τελικά η συμφωνία εφαρμοστεί θα δούμε τις Συμφωνίες του Αβραάμ να αναβιώνουν βελτιώνοντας τις σχέσεις του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη; Και πόσο εφικτό είναι αυτό μετά από μια σύγκρουση που χύθηκε τόσο αίμα;
-Ο Ντόναλντ Τραμπ το είπε ξεκάθαρα ότι πίσω από αυτή την συμφωνία υπάρχει η πρόθεση να αναβιώσουν και να επεκταθούν οι Συμφωνίες του Αβραάμ. Και ναι είναι εφικτό παρά την σύγκρουση. Να σας πω, τα αραβικά κράτη δεν αντέδρασαν στον πόλεμο στη Γάζα επί της ουσίας. Παρακολουθούσαν τον πόλεμο και επί της ουσίας δεν παρενέβησαν για να κάνουν κάτι, εκτός από κάποιες λεκτικές καταδίκες. Επομένως, δεν μιλούμε για ειλικρινή φιλοπαλαιστινιακή δράση και για αυτό μπορούμε να περιμένουμε πως η κατάσταση θα επιστρέψει εκεί που ήταν πριν τον πόλεμο με εμπορικές συμφωνίες και εξομάλυνση των σχέσεων.
Νέα δεδομένα για Τουρκία και προκλήσεις για Κύπρο
-Oι γεωπολιτικές προεκτάσεις είναι ορατές, με κύρια εκείνη της ισχυροποίησης του αποτυπώματος της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή. Από την σύνοδο ξεχώρισε η παρουσία του Ταγίπ Ερντογάν δίπλα στον Ντόναλντ Τραμπ. Τι δείχνει αυτό για τον ρόλο της Τουρκίας;
-Ο ρόλος της Τουρκίας είναι πολύ αναβαθμισμένος και αυτό είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Η Άγκυρα έχει προσφέρει μεσολάβηση ασκώντας πίεση προς την Χαμάς, που ήταν απαραίτητη για να καταστεί δυνατή η συμφωνία. Επιπλέον, το γεγονός πως πλέον είναι μια από τις εγγυήτριες δυνάμεις, υποδεικνύει και τον ρόλο που θα διαδραματίσει στα επόμενα στάδια.
-Τι σημαίνει αυτό για Κύπρο και Ελλάδα;
-Η Κύπρος έχει τη δική της δυναμική ως προς τις σχέσεις της με την Τουρκία. Από την άλλη, όμως το γεγονός ότι η Τουρκία είναι αναβαθμισμένη πρέπει να ληφθεί υπόψη από τις ηγεσίες των δύο χωρών. Κάτι τέτοιο ενδεχομένως, να μην έχει άμεση επιρροή στο Κυπριακό ή στα ελληνοτουρκικά. Ωστόσο, εκείνο που έχει σημασία είναι πως η Άγκυρα λόγω ακριβώς αυτής της αναβάθμισης να μπορεί πιο εύκολα να περάσει τις θέσεις της, ειδικά στις ΗΠΑ και αυτό είναι το ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει.
-Άρα ενδεχομένως να υπάρξουν αμερικανικές πιέσεις στο Κυπριακό;
– Δεν μπορώ να πω αν θα υπάρξουν πιέσεις, γιατί το Κυπριακό ευτυχώς, είναι ένα στατικό πρόβλημα που δεν εξάγει κανένα κίνδυνο στην περιοχή. Η κατοχή είναι ένα ζήτημα, αλλά δεν είναι μια σύγκρουση σε εξέλιξη. Αν υπάρξει ένα κλίμα επίλυσης προβλημάτων και μάλιστα με ένα τρόπο ας το πούμε αυτοματισμού, μπορεί να επηρεαστεί και το Κυπριακό. Από την στιγμή που είναι ένα περιορισμένο πρόβλημα σε σχέση με την περιοχή, δύσκολα θα απασχολήσει ευρύτερα άλλους πέρα της Κύπρου, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Αλλά, αν υπάρχει διάθεση επίλυσης προβλημάτων πρέπει να το σκεφτούμε και να δούμε εμείς τι θα κάνουμε. Δηλαδή, είναι πολύ καλύτερο να ξέρουμε εμείς τι θέλουμε, παρά να έρθει κάποιος τρίτος να μας πει τι θα γίνει. Πρέπει να είμαστε δημιουργικοί και η ελληνοκυπριακή πλευρά να ξέρει ως προς το είδους της λύσης που θέλει και να έχει πιο ενεργητική πολιτική ως προς τα σενάρια που είναι αποδεκτά, ώστε να μην της επιβληθεί κάτι που δεν θέλει.
-Κάτι που, επίσης φάνηκε από την σύνοδο του Σαρμ ελ Σέιχ είναι πόσο τεταμένες παραμένουν οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ. Θα καταφέρουν, άραγε, να ευθυγραμμιστούν ξανά γεωστρατηγικά Τούρκοι και Ισραηλινοί;
– Αυτό θα εξαρτηθεί από την πορεία των πραγμάτων στη Γάζα, δηλαδή τι ρόλο θα επιδιώξει να παίξει η Τουρκία και αν απλά θα είναι επιβοηθητικός ή αν επιθυμεί να έχει στρατιωτική παρουσία. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιες είναι οι κόκκινες γραμμές του Ισραήλ και τι προτίθεται να κάνει για αυτό. Υπάρχει, πάντως, μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές και ο Μπενιαμίν Νετανιάχου όσο καιρό βρίσκεται στην εξουσία, δεν είναι διατεθειμένος να το ξεχάσει. Υπάρχουν πολλά ζητήματα σε σχέση με τις τουρκοϊσραηλινές θέσεις. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε πως εκτός από τη Γάζα, το Ισραήλ ενοχλείται περισσότερο με την τουρκική επιρροή στη Συρία. Η Γάζα, είναι ας το πούμε από πλευράς ασφαλείας ένα σχετικά ελεγχόμενο έδαφος, ενώ η Συρία κάθε άλλο είναι. Η ισραηλινή ηγεσία έχει εκφραστεί κατά της στρατιωτικής, τουρκικής παρουσίας εκεί. Αυτό είναι ένα μέτωπο, που μπορεί να το δούμε να εξελίσσεται.
-Η ένταση στις σχέσεις Ισραήλ και Τουρκίας πως επηρεάζει την Κύπρο και την Ελλάδα;
-Δεδομένου ότι και οι δύο χώρες είναι σε συμμαχία με το Ισραήλ και διατηρούν στενή συνεργασία μαζί του σαφώς και επηρεάζονται. Το Ισραήλ είναι σύμμαχος μας σε αυτό το τρίγωνο και η πολιτική μας επηρεάζεται από το πως θα εξελιχθούν οι τουρκοϊσραηλινές σχέσεις. Ειδικά, αν υπάρξει όξυνση, θα έλεγα πως είναι προς το συμφέρον μας να κλείνουμε προς τη μεριά του Ισραήλ, αν θέλουμε να διατηρήσουμε την τριγωνική μας σχέση με τους γείτονές μας.
