Η συνάντηση του Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη με τον Μαρκ Ρούτε, στο περιθώριο του άτυπη Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην Κοπεγχάγη έγινε με πρωτοβουλία του ίδιου του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ. Αντικείμενο συζήτησης η συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από πλευράς Άγκυρας υπάρχει ένας εκνευρισμός ως προς την αδυναμία της να έχει άμεση συμμετοχή στο πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe) που σημαίνει και πρόσβαση στα κονδύλια που προσφέρονται προς την κατεύθυνση της αμυντικής βιομηχανίας. Η Τουρκία αντιλαμβανόμενη ότι οι ρήτρες που μπήκαν από πλευράς ΕΕ είναι τέτοιες που δεν της επιτρέπουν άμεση πρόσβαση στο πρόγραμμα, έσπευσε εκ νέου να βάλει τα μεγάλα μέσα, που είναι και πάλι το ΝΑΤΟ.
Έστειλαν τον Ρούτε να βρει τον Χριστοδουλίδη
Νίκος Χριστοδουλίδης και Μαρκ Ρούτε γνωρίζονται από καιρό και είχαν συναντηθεί αρκετές φορές στο παρελθόν όταν ο δεύτερος ήταν πρωθυπουργός της Ολλανδίας. Αυτή τη σχέση Χριστοδουλίδη-Ρούτε θέλει να εκμεταλλευθεί και η Τουρκία προκειμένου προσπεράσει και το κυπριακό εμπόδιο για να μπει βαθιά μέσα στο πρόγραμμα SAFE.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ στη διάρκεια της άτυπης συνόδου στη Κοπεγχάγη ζήτησε να δει τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη αφενός για να του μεταφέρει ότι η Τουρκία είναι θυμωμένη που δεν μπορεί να συμμετέχει στο SAFE και αφετέρου να του ζητήσει να είναι θετικός προς το τουρκικό αίτημα για συμμετοχή στο πρόγραμμα. Η Τουρκία επικαλείται θα μείνει πίσω σε θέματα εξοπλισμών!
Ανέλαβε εργολαβικά να βοηθήσει
Η Τουρκία υπέβαλε επίσημα αίτηση για συμμετοχή στο πρόγραμμα SAFE στις 11 Σεπτεμβρίου. Ευθύς μετά ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, εμφανίστηκε ενώπιον του Coreper (27 πρέσβεις ΕΕ) προκειμένου να υποστηρίξει τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE. Όπως είχε αποκαλύψει τότε η αθηναϊκή εφημερίδα «Καθημερινή» στη συνάντηση του Ευρωπαίους πρέσβεις ο Ρούτε ζήτησε από τα κράτη μέλη της Ένωσης να δώσουν «ψήφο εμπιστοσύνης» στην Τουρκία για συμμετοχή στο SAFE.
Σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ο ΓΓ ΝΑΤΟ επιχείρησε να ενθαρρύνει την αμυντική συνεργασία της ΕΕ με την Τουρκία. Ωστόσο οι προηγούμενες παρεμβάσεις του δεν ήταν τόσο άμεσες καθώς είναι η πρώτη φορά που εμφανίστηκε σε συνεδρία Coreper. Κίνηση η οποία έρχεται σχεδόν ταυτόχρονα με την επιβεβαίωση από πλευράς Κομισιόν ότι η Άγκυρα κατέθεσε αίτηση ενδιαφέροντος στο πρόγραμμα SAFE.
Το διπλό βέτο και οι όροι της ΕΕ
Η συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE δεν είναι μια εύκολη υπόθεση καθώς απαιτείται η σύμφωνη γνώμη και των 27 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λαμβανομένης υπόψη της τρέχουσας κατάστασης πραγμάτων – με την Τουρκία να κατέχει τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας και να απειλεί συνεχώς τόσο την Κύπρο όσο και η Ελλάδα – είναι αρκούντως ξεκάθαρο ότι υφίσταται, εκ προοιμίου, ένα διπλό βέτο από Λευκωσία και Αθήνα ως προς την τουρκική συμμετοχή.
Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα κατά την επίσκεψή του στη Λευκωσία ήταν από πλευρά Θεσμών της ΕΕ ξεκάθαρος ως προς τα προαπαιτούμενα για τη συμμετοχή τρίτης χώρας στο πρόγραμμα SAFE «Οι κανόνες του προγράμματος SAFE είναι πολύ σαφείς. Είναι ανοικτό για τρίτες χώρες, αλλά για τρίτες χώρες που δεν αποτελούν απειλή για την ασφάλεια κάθε κράτους μέλους. Σε κράτη που επιτίθενται ή απειλούν την ασφάλεια κράτους μέλους δεν μπορεί να τους επιτραπεί να χρησιμοποιήσει το SAFE. Και για να χρησιμοποιηθεί το SAFE από μια τρίτη χώρα αυτή θα πρέπει να υπογράψει αμυντική συμφωνία που πρέπει να τύχει έγκρισης από όλα τα κράτη μέλη».
Του έδειξε το τραπέζι των συνομιλιών
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης ήταν αρκούντως ξεκάθαρος ως προς την απάντησή του προς τον Μαρκ Ρούτε και κατ’ επέκταση και προς την ίδια την Τουρκία:
- Υπάρχουν οι κανονισμοί που έθεσε η ίδια η ΕΕ ως προς την συμμετοχή τρίτων χωρών οι οποίοι πρέπει να γίνονται από όλους σεβαστοί χωρίς εξαιρέσεις.
- Μια θετική χειρονομία από πλευράς Τουρκίας είναι να δείξει προθέσεις μέσω του Κυπριακού, δηλαδή να επανέλθουν όλοι στο τραπέζι των συνομιλιών.
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης επανέλαβε, από τη Κοπεγχάγη, την αντίθεσή του στη συμμετοχή χωρών οι οποίες παραβιάζουν με οποιονδήποτε τρόπο την κυριαρχία την εδαφική ακεραιότητα των κρατών μελών της ΕΕ. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης που συμμετείχε τόσο στην άτυπη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου όσο και στη σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων του τόνισε τρία βασικά σημεία:
- Πρώτον, την αρχή ότι χώρες οι οποίες παραβιάζουν την κυριαρχία ή την εδαφική ακεραιότητα κρατών-μελών της ΕΕ δεν μπορούν να συμμετέχουν στο εργαλείο SAFE.
- Δεύτερον, υποστήριξε την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ, χωρίς όμως να επιβάλλονται περιορισμοί στα 27 κράτη μέλη, διασφαλίζοντας την ανεξαρτησία της Ευρώπης σε θέματα άμυνας.
- Τρίτον, επέμεινε στην ανάγκη για μια ολοκληρωμένη στρατηγική 360 μοιρών, όπου η ΕΕ δεν θα εστιάζει μόνο στην Ουκρανία, αλλά θα ενεργεί ως πρωταγωνιστής και σε άλλες κρίσιμες περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή, ενώ θα ενισχύσει τις υποδομές άμυνας της Κύπρου, όπως οι βάσεις στο Μαρί και στην Πάφο.
Οι αντιδράσεις των Αθηνών και οι ρήτρες
Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ήταν με τη σειρά του αρκούντως ξεκάθαρος σε όλες τις τοποθετήσεις του ως προς τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE. Ξεκαθαρίζοντας ότι δεν μπορεί να υπάρξει τουρκική συμμετοχή ενόσο η Άγκυρα διατηρεί το casus belli και αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία.
Η Αθήνα στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων που είχαν προηγηθεί του προηγούμενους μήνες κατάφερε, όπως έλεγαν τότε διπλωματικές πηγές, να εξασφαλίσει «ισχυρές νομικές βάσεις ως προς τις προϋποθέσεις συμμετοχής υποψήφιων προς ένταξη χωρών». Οι ίδιες πηγές σημείωναν τον περασμένο Μάιο ότι το κρίσιμο στάδιο είναι οι διμερείς συμφωνίες της ΕΕ με την τρίτη χώρα και «με ελληνική παρέμβαση, για την υπογραφή κάθε τέτοιας διμερούς συμφωνίας απαιτείται ομοφωνία».
Υπάρχουν παραθυράκια για τουρκικές εταιρείες
Αν και οι πόρτες της ΕΕ για συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE φαίνονται επί του παρόντος κλειστές, εντούτοις υπάρχουν τα παραθυράκια τα οποία οι τουρκικές εταιρείες μπορούν να εκμεταλλευθούν.
Η σύναψη συμφωνίας ασφάλειας και εμπορικής συμφωνίας σε επίπεδο αμυντικής βιομηχανίας μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω της απόστασης που χωρίζει τις χωρίζει σε θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής. Ωστόσο, η Τουρκία μπορεί να συνάψει μια εμπορική συμφωνία που εκεί χρειάζεται ειδική πλειοψηφία.
Από την άλλη τουρκικές εταιρείες μπορούν κατά τρόπο έμμεσο να βάλουν χέρι στα κονδύλια του SAFE ένεκα της παρουσίας του στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τουρκική εταιρεία κατασκευής μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων (UAVs) Baykar, αγόρασε την ιταλική Piaggio Aerospace, μέσω της οποίας μπορεί να προωθήσει τα προϊόντα της στην Ευρώπη.
Για την Άγκυρα ισχυρό χαρτί στην όλη της προσπάθεια αποτελεί και το γεγονός ότι μεγάλες χώρες της ΕΕ όπως Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία δεν έχουν κάποια αντίρρηση για τη συμμετοχή της ισχυρής τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας σε εξοπλιστικά προγράμματα. Οι γαλλικές αντιδράσεις από την άλλη είναι περισσότερο επί θεμάτων αρχής ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερο μερίδιο για τη δική της βιομηχανία.
Στις σημειώσεις των χωρών αυτών (που τυγχάνει και είναι και εταίροι της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ) καταγράφεται και το ότι η Τουρκία είναι «ένας καλός πελάτης», με υποσημείωση την αγορά των 40 Eurofighter Typhoon (κοινοπραξία με τη συμμετοχή Γερμανίας, Βρετανίας, Ιταλίας, Ισπανίας).
Το δέλεαρ των 150 δις ευρώ
Το SAFE αποτελεί νέο χρηματοδοτικό εργαλείο της ΕΕ που θα χρηματοδοτηθεί μέσω δανεισμού, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκδίδει έως 150 δισεκατομμύρια ευρώ χρηματοδότησης μέχρι το τέλος της δεκαετίας για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να αυξήσουν τις δαπάνες για κοινές αμυντικές προμήθειες.
Το SAFE υποστηρίζει τους στόχους που έθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Μάρτιο του 2025 για την αύξηση της αμυντικής ετοιμότητας. Αποτελεί τον πρώτο πυλώνα του Σχεδίου/Ετοιμότητας ReArm Europe 2030 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής , το οποίο στοχεύει στην αποδέσμευση άνω των 800 δισεκατομμυρίων ευρώ σε αμυντικές δαπάνες σε ολόκληρη την ΕΕ.
Η πρωτοβουλία συμπληρώνει τις υφιστάμενες προσπάθειες της ΕΕ με τους εξής τρόπους:
- Ενίσχυση των εθνικών αμυντικών προϋπολογισμών μέσω μεγαλύτερης ευελιξίας στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης·
- Διευκόλυνση των επενδύσεων που σχετίζονται με την άμυνα μέσω των ταμείων συνοχής και περιφερειακών ταμείων της ΕΕ·
- Αξιοποίηση της υποστήριξης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ·
- Κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων για την υποστήριξη στρατηγικών αμυντικών πρωτοβουλιών.
Τι θα πάρει η Κύπρος: Η Κύπρος θα λάβει ποσό ύψους 1,18 δισεκατομμυρίων ευρώ από το πρόγραμμα SAFE. Η Κύπρος είναι μεταξύ των 19 κρατών-μελών που έχουν εκφράσει την πρόθεσή τους να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα για την ενίσχυση της αμυντικής τους ετοιμότητας. Η Επιτροπή ενέκρινε την εκταμίευση 787,7 εκατομμυρίων ευρώ για την Ελλάδα.
Τα επόμενα βήματα: Το SAFE τέθηκε σε ισχύ στις 29 Μαΐου 2025, μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα κράτη μέλη μπορούν να υποβάλουν εθνικά σχέδια για την πρόσβαση σε χρηματοδότηση και την έναρξη υλοποίησης έργων προμηθειών που ευθυγραμμίζονται με τις προτεραιότητες της ΕΕ.
Μόλις παραληφθούν, η Επιτροπή θα ξεκινήσει την εξέταση και την αξιολόγηση της αρχικής δέσμης προτάσεων του Εθνικού Σχεδίου Επενδύσεων στην Άμυνα που υποβλήθηκαν στο πλαίσιο του SAFE.
- Έως τις 30 Νοεμβρίου 2025 – Υποβολή των Εθνικών Σχεδίων Επενδύσεων στην Άμυνα
- Έως τον Ιανουάριο του 2026 – Έγκριση εκτελεστικών αποφάσεων του Συμβουλίου
- Έως τον Φεβρουάριο του 2026 – Διαπραγμάτευση δανειακών συμβάσεων και λειτουργικών ρυθμίσεων, που ενεργοποιούν την προχρηματοδότηση
Τι θα χρηματοδοτήσει το SAFE
Το SAFE υποστηρίζει την προμήθεια αμυντικών προϊόντων προτεραιότητας που ομαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες:
- Κατηγορία 1: Πυρομαχικά και πύραυλοι, συστήματα πυροβολικού, δυνατότητες μάχης εδάφους και τα συστήματα υποστήριξής τους, συμπεριλαμβανομένου του εξοπλισμού στρατιωτών και των όπλων πεζικού, μικρά μη επανδρωμένα αεροσκάφη (κλάση 1 ΝΑΤΟ) και σχετικά συστήματα κατά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, προστασία κρίσιμων υποδομών, κυβερνοχώρος, στρατιωτική κινητικότητα.
- Κατηγορία 2: Συστήματα αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας, θαλάσσιες επιφανειακές και υποβρύχιες δυνατότητες, μη επανδρωμένα αεροσκάφη εκτός από μικρά μη επανδρωμένα αεροσκάφη (κλάσης ΝΑΤΟ 2 και 3) και σχετικά συστήματα κατά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, στρατηγικοί παράγοντες όπως, ενδεικτικά, η στρατηγική αερομεταφορά, ο ανεφοδιασμός αέρος-αέρος, τα συστήματα C4ISTAR, καθώς και τα διαστημικά μέσα και υπηρεσίες, προστασία διαστημικών πόρων, τεχνητή νοημοσύνη και ηλεκτρονικός πόλεμος.
Και στις δύο κατηγορίες, οι συμβάσεις προμηθειών πρέπει να διασφαλίζουν ότι το πολύ 35% του κόστους των εξαρτημάτων προέρχεται από χώρες εκτός ΕΕ, ΕΟΧ-ΕΖΕΣ ή Ουκρανίας.
Τα έργα της κατηγορίας 2 πρέπει να πληρούν αυστηρότερους όρους επιλεξιμότητας, συμπεριλαμβανομένης της κατοχής από τους αναδόχους της ικανότητας τροποποίησης του εξοπλισμού σε περίπτωση ανάγκης χωρίς περιορισμούς εκτός ΕΕ.
