Οι επτά γυναικοκτονίες από τα χέρια του κατά συρροή δολοφόνου το 2019 που συγκλόνισαν το παγκύπριο, ήταν απόδειξη των πατριαρχικών και παρωχημένων αντιλήψεων που επικρατούν ακόμη στον τόπο μας, με τον άντρα να έχει «το απάνω χέρι» και τη γυναίκα να είναι υποχείριο του.
Από τότε, διαπράχθηκαν άλλες 16 γυναικοκτονίες, δηλαδή δολοφονίες γυναικών εντός ενός γάμου, μιας σχέσης από πρώην σύζυγο ή σύντροφο. Η τελευταία ήταν την περασμένη Τετάρτη, όταν ένας 62χρονος Ιρανός σκότωσε την πρώην σύζυγο του με σιδερολοστό, προφανώς, λόγω της κατάληξης της σχέσης τους. Δυστυχώς, οι λόγοι που οπλίζουν το χέρι του θύτη σε βάρος μιας γυναίκας εντός της συζυγικής εστίας, σχετίζονται ανέκαθεν με την αντίληψη ότι ο άντρας κάνει κουμάντο και η γυναίκα πρέπει να υπακούει. Από την άλλη, το θύμα εγκλωβισμένο στη σχέση φοβάται να αντιδράσει μήπως και βρεθεί μόνη, ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά στη μέση, με αποτέλεσμα να έχουμε «έναν φαύλο κύκλο βίας σε βάρος της γυναίκας», όπως αναφέρει ο καθηγητής εγκληματολογίας, Άντρος Καπαρδής. Πρέπει να σπάσουν τα στερεότυπα, ώστε η γυναίκα να ξέρει ότι έχει στήριγμα, πως δεν είναι μόνη και πως υπάρχουν οι μηχανισμοί για προστασία, αν την χρειαστεί.
Σύμφωνα με στοιχεία της Αστυνομίας, από το 2020 μέχρι και σήμερα έχουν διαπραχθεί 16 γυναικοκτονίες, οι πλείστες με φρικτό και βασανιστικό θάνατο για τη γυναίκα-θύμα. Είτε το θύμα είναι Κύπρια είτε αλλοδαπή, τα κίνητρα είναι σχεδόν τα ίδια. Ο σύζυγος- σύντροφος δεν αντέχει τη διάλυση της σχέσης, ή υπάρχουν άλλα προβλήματα όπως ναρκωτικά και αλκοόλ που οδηγούν σε καταστροφικές συμπεριφορές.
Από τα στοιχεία της Αστυνομίας φαίνεται μια μείωση των γυναικοκτονιών την τελευταία εξαετία, παρ’ όλον που αυτό μπορεί να αλλάξει ανά πάσα στιγμή. Το 2020 διαπράχθηκαν πέντε γυναικοκτονίες, ανοίχθηκαν πέντε υποθέσεις και για τρεις υπήρξε καταδίκη. Το 2021, επίσης, είχαμε πέντε γυναικοκτονίες, το 2022 σημειώθηκαν δύο και το 2023 μία. Το 2024, διαπράχθηκε μια γυναικοκτονία και φέτος δύο, με θύματα δύο αλλοδαπές γυναίκες, μια στην Πάφο και μια στη Λευκωσία. Το 2019, είχαμε αριθμό ρεκόρ γυναικοκτονιών, αφού συνέβησαν συνολικά 9 γυναικοκτονίες (οι 7 εκ των οποίων αφορούν στην υπόθεση Μεταξά). Αν πάμε παλαιότερα, από το 2014 και μετά, η τελευταία γυναικοκτονία με θύμα γυναίκα από το Ιράν, είναι η 43η.
Ο χειρότερος εφιάλτης των Αρχών αλλά και των ΜΚΟ που ασχολούνται με τη βία στην οικογένεια και την προστασία των θυμάτων, οι εκατοντάδες καταγγελίες κάθε χρόνο από γυναίκες για περιστατικά βίας με θύτη τον σύζυγο ή σύντροφο, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν σε γυναικοκτονία. Σύμφωνα με την εγκληματολόγο και πρώην υπεύθυνη της Υποδιεύθυνσης Διαχείρισης Ευάλωτων Προσώπων, Κούλλα Λαμπριανίδου, για τον χειρισμό τέτοιων περιστατικών βίας στην οικογένεια υπάρχουν πρωτόκολλα τα οποία καθοδηγούν τους ανακριτές πώς να τις χειριστούν. Πρόσφατα λειτούργησε και η εφαρμογή «Ελπίς», όπου γυναίκες την έχουν στο κινητό τους και με το πάτημα ενός κουμπιού, ενημερώνεται σιωπηλά η Αστυνομία που σπεύδει για βοήθεια, όταν μια γυναίκα κινδυνεύει.
Σημειώνεται ότι το αδίκημα της «γυναικοκτονίας» προστέθηκε τον Ιούλιο του 2022 με τροποποιητικό Νόμο (Ν.117(Ι)/2022) στον βασικό Νόμο (Ν.115(Ι)/2021) («ο περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Ενδοοικογενειακής Βίας και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2021»), ύστερα από πρόταση νόμου της προέδρου της Βουλής, Αννίτας Δημητρίου. Όπως μας εξηγήθηκε, όταν μιλάμε για προμελετημένο έγκλημα, τότε η καταδίκη βασίζεται στο έγκλημα του φόνου εκ προμελέτης και όχι της γυναικοκτονίας. Αντιθέτως, αν τελέστηκε εν βρασμώ τότε εξετάζεται ως γυναικοκτονία. Στον φόνο, διευκρινίστηκε, δεν λαμβάνονται υπόψη μετριαστικοί όροι, ενώ στη γυναικοκτονία αν και προβλέπεται ποινή μέχρι ισόβια, εντούτοις, προβλέπονται ελαφρυντικά και έτσι μειώνεται η ποινή.
Σημειώνεται ότι σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου για την Πρόληψη και την Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) διαχειρίζονται κάθε χρόνο περί τις 3.300 υποθέσεις βίας στην οικογένεια. Από αυτές, οι 800 πληρούν τα κριτήρια του Συμβουλίου της Ευρώπηςν με βάση τα οποία βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους, ενώ 400 αντιμετωπίζουν επιπτώσεις στην υγεία τους λόγω της μακροχρόνιας κακοποίησης. Πολλές καταγγελίες δεν φτάνουν ποτέ στα Δικαστήρια, γιατί είτε τα θύματα τις αποσύρουν, είτε γιατί δέχονται απειλές.
Άντρος Καπαρδής: Να δώσουμε βάρος στην πρόληψη
Να σπάσουν τα στερεότυπα και να γίνουν πολλά για την πρόληψη, είναι η θέση του ομότιμου καθηγητή Εγκληματολογίας, στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστήμιου Κύπρου και Πανεπιστήμιου Cambridge, Άντρου Καπαρδή.
Η γυναικοκτονία, αναφέρει στον «Φ», είναι αποτέλεσμα των εξής τριών χαρακτηριστικών: Το πρώτο αφορά στην αντίληψη ότι σε μια άνιση σχέση, ο άντρας έχει το απάνω χέρι. Το άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι προηγείται μια περίοδος σοβαρών εντάσεων και απειλών με τον θύτη να απειλεί τη σύζυγο ή σύντροφο «ότι θα την σκοτώσει». Έχουμε προειδοποιητικά σημεία όσον αφορά τη γυναίκα. Σε αντίθεση με άλλου είδους δολοφονίες, οι γυναικοκτονίες είναι φόνοι που ανήκουν σε εγκλήματα κάτω από την ίδια στέγη, σε αντίθεση με τους φόνους μεταξύ ανδρών που στην πλειονότητά τους δεν έχουν σχέση με την οικογένεια.
Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι η ψυχολογία της γυναίκας, δηλαδή του θύματος. Τα θύματα κατ’ αρχάς συγχωρούν τον κακοποιό τους και ρίχνουν αδικαιολόγητα το φταίξιμο στον εαυτό τους ή πιστεύουν ότι η συμπεριφορά του μπορεί ν’ αλλάξει. Είναι το σύνδρομο της κακοποιημένης γυναίκας που είναι «σκλάβα του κακοποιού της». Παρά τις απειλές, στη μέγιστη πλειονότητα δεν τον εγκαταλείπει. Η γυναίκα βρίσκεται σε έναν φαύλο κύκλο που δεν γνωρίζει πώς θα ξεφύγει από μια προβληματική σχέση. Ο δρ Καπαρδής σημειώνει ότι ένα μεγάλο ποσοστό οι δράστες είναι αλλοδαποί.
Κατά τον ίδιο, εκεί που πρέπει να επενδυθεί είναι η πρόληψη. Η πρώτη ενέργεια που πρέπει να γίνει, είναι η γυναίκα να φύγει από τη σχέση. Υπάρχουν καταφύγια για τις κακοποιημένες γυναίκες. Άρα, πρώτιστο είναι να βγει από τη σχέση, γιατί το πιθανότερο ο θύτης δεν πρόκειται ν’ αλλάξει. Το επόμενο βήμα είναι να δώσει κατάθεση στην Αστυνομία και να το αναφέρει. Τρίτο βήμα, είναι βρει ένα καταφύγιο, αφού πολλές γυναίκες σκέφτονται ότι αν φύγουν θα είναι μόνες τους.
Όσον αφορά στην προστασία των θυμάτων, ο κ. Καπαρδής σημειώνει ότι η Αστυνομία θα πρέπει να κινείται πιο έγκαιρα και αποτελεσματικά. Έχουν βελτιωθεί με τον τρόπο αντίδρασης πριν φτάσουμε στη γυναικοκτονία. Πριν φτάσουμε στον φόνο, υπάρχουν αρκετά βήματα που μπορούν να γίνουν, όπως η απομάκρυνση, απαγόρευση με διατάγματα του θύτη να πλησιάζει το θύμα κ.λπ.
Για το τι πρέπει να γίνει ώστε ν’ αλλάξει η κατάσταση, ο καθηγητής εγκληματολογίας παρατηρεί ότι υπάρχουν ξεπερασμένες αντιλήψεις ότι η γυναίκα είναι υποχείριο του ανδρός. «Αυτό πρέπει ν’ αλλάξει και το κράτος να επενδύσει στην πρόληψη. Χρειάζεται μια πολυπολιτισμική στρατηγική για την πρόληψη ώστε τα μηνύματα να φτάνουν παντού. Χρειάζεται καλύτερος και αποτελεσματικός συντονισμός των Υπηρεσιών. Το θύμα χρειάζεται περισσότερη προστασία και θα πρέπει να σπάσουμε τα στερεότυπα», καταλήγει.
