Ο τουρκικός όχλος, υποκινούμενος από την προπαγάνδα και την ψεύτικη είδηση περί τοποθέτησης βόμβας στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, λεηλάτησε καταστήματα και μαγαζιά Ελλήνων και σήμανε τη συρρίκνωση της ελληνικής κοινότητας της Πόλης.
Στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955 ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης υπέστη ένα από τα σφοδρότερα πλήγματα της ιστορίας του. Το οργανωμένο πογκρόμ, που έμεινε γνωστό ως «Σεπτεμβριανά», εξαπολύθηκε από τουρκικό όχλο σε βάρος ελληνικών καταστημάτων, σπιτιών και εκκλησιών, αφήνοντας πίσω του εικόνες χάους, καταστροφής και λεηλασίας.
Η ελληνική κοινότητα της Πόλης, που αριθμούσε τότε περίπου 100.000 μέλη και διατηρούσε έντονη παρουσία και ισχύ, άρχισε από εκείνη τη στιγμή να συρρικνώνεται ραγδαία, ώσπου έφτασε στις μέρες μας να μην ξεπερνά τα 2.000 άτομα.
Από την ευημερία στην τραγωδία
Τρεις δεκαετίες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης συνέχιζαν να αποτελούν μια ζωντανή και ευκατάστατη κοινότητα. Το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου, η διάδοση μιας ψευδούς είδησης στάθηκε αρκετή για να πυροδοτήσει τη βία: Η τουρκική εφημερίδα «Istanbul Ekspres» δημοσίευσε φωτογραφία του σπιτιού του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, ισχυριζόμενη ότι Έλληνες είχαν τοποθετήσει βόμβα που προκάλεσε καταστροφές.
Λίγες ώρες αργότερα, περίπου 100.000 Τούρκοι ξεχύθηκαν στους δρόμους. Εκκλησίες, μοναστήρια, κοιμητήρια και σπίτια λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν, ενώ δεκάδες άνθρωποι υπέστησαν ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια και βιασμούς. Η βία δεν περιορίστηκε μόνο σε Έλληνες, καθώς θύματα υπήρξαν και Αρμένιοι και Εβραίοι κάτοικοι της πόλης.
Ο ρόλος της προπαγάνδας
Η επίσημη τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να παρουσιάσει τα γεγονότα ως «αυθόρμητη πατριωτική αντίδραση» στην υποτιθέμενη επίθεση εναντίον του σπιτιού του Ατατούρκ. Στην πραγματικότητα, όμως, η τουρκική κοινωνία είχε ήδη εμποτιστεί με ανθελληνική ρητορική από εφημερίδες και κυβερνητικούς κύκλους, ιδιαίτερα μετά την ανάδειξη του Κυπριακού ζητήματος.
Η εφημερίδα «Χουριέτ», με έντονη εθνικιστική γραμμή, πρωταγωνίστησε στην καλλιέργεια μίσους, ενώ η οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική» κινητοποίησε διαδηλώσεις και όξυνε το κλίμα. Παράλληλα, η τουρκική κυβέρνηση χρησιμοποίησε την ανθελληνική έξαρση για να αποπροσανατολίσει την κοινωνία από τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως ο υψηλός πληθωρισμός και η επιβράδυνση της ανάπτυξης.
Οργανωμένος σχεδιασμός
Σύμφωνα με ξένους διπλωμάτες, τα γεγονότα δεν ήταν αυθόρμητα αλλά προμελετημένα. Λεωφορεία και πλοιάρια μετέφεραν διαδηλωτές από άλλες περιοχές στην Κωνσταντινούπολη, ενώ σε διάφορα σημεία είχαν προετοιμαστεί εργαλεία καταστροφής. Τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων είχαν ήδη σημαδευτεί με τα αρχικά G.M.R. («μη μουσουλμάνος Ρωμιός»), διευκολύνοντας την επίθεση.
Η αγριότητα του πογκρόμ καταγράφηκε από διεθνείς ανταποκριτές. Ιερείς ξυλοκοπήθηκαν, βασανίστηκαν ή θανατώθηκαν με φρικτό τρόπο, ενώ εκκλησίες παραδόθηκαν στις φλόγες. Αναφορές κάνουν λόγο για δεκάδες βιασμούς, που όμως σπάνια καταγράφονταν επισήμως για να προστατευθεί η τιμή των οικογενειών.
Τα Σεπτεμβριανά σήμαναν το τέλος μιας μακραίωνης ελληνικής παρουσίας άνω των 2.000 ετών στην Κωνσταντινούπολη. Παρά τις προσπάθειες ανοικοδόμησης, οι διωγμοί που ακολούθησαν τη δεκαετία του ’60 δεν άφησαν περιθώρια επιβίωσης για την κοινότητα. Ο ελληνισμός της Πόλης υπέστη ένα ανεπανόρθωτο σοκ, που άλλαξε οριστικά τη δημογραφική και πολιτισμική φυσιογνωμία της περιοχής.
Protothema.gr
