Η 16η Αυγούστου 1960 αποτελεί αναμφισβήτητα μία από τις πλέον ιστορικές καμπές στη νεότερη ιστορία της Κύπρου, καθώς πρόκειται για την ημέρα της ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ανεξάρτητου κράτους, ύστερα από δεκαετίες αγώνων, αποικιοκρατικής κυριαρχίας και πολιτικής έντασης. Στο επίκεντρο εκείνης της ιστορικής μέρας, εκτός από τα διπλωματικά, πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, στέκει σταθερά και περήφανα ένα σύμβολο που κουβαλά μέσα του αιώνες ιστορίας, προσδοκίες και θυσίες: η ελληνική σημαία.
Από την 1η Αυγούστου 1960, σε μια συγκινητική και επιβλητική τελετή στην αεροπορική βάση της Ελευσίνας, άρχισε το ταξίδι της ελληνικής σημαίας προς την Κύπρο. Σύμφωνα με έγγραφα από τα Γενικά Αρχεία του κράτους της Ελλάδας στο Παλαιό Ψυχικό και συγκεκριμένα των Βασιλικών Ανακτόρων, όλες οι Εφημερίδες, ημερ. 1ης και 2ας Αυγούστου 1960, αναφέρονται στην επίσημη τελετή που πραγματοποιήθηκε στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας για την παράδοση της σημαίας στην Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛ.ΔΥ.Κ.). Οι εφημερίδες «Εθνικός Κήρυξ», «Ελευθερία», «Βήμα», «Καθημερινή», «Έθνος», «Νέα», «Αθηναϊκή», «Ανεξάρτητος Τύπος», «Απογευματινή» και «Βραδυνή», έγραφαν πως ο Βασιλιάς, παραδίδοντας την κυανόλευκη στον πρώτο της διοικητή, συνταγματάρχη Διονύσιο Αρμπούζη είπε: «Σας παραδίδω την σημαία της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου, το πιστόν τούτο σύμβολον της τιμής και της πίστεως της πατρίδος, ην να διαφυλάξετε μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός σας».
Προηγήθηκε δέηση, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Αττικής και αμέσως μετά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μίλησε προς τους αξιωματικούς και άνδρες της ΕΛ.ΔΥ.Κ. λέγοντάς τους ότι στις 16 Αυγούστου 1960 η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητη Δημοκρατία, σηματοδοτώντας τον τερματισμό των «σκληρών, επιμόχθων και ωραίων αγώνων, τους οποίους διεξήγαγε ο Ελληνικός Κυπριακός λαός, αλλά συγχρόνως θα σημάνει και την αφετηρία μιας νέας περιόδου ειρήνης, ελευθερίας και δημιουργικής εργασίας». Ο κ. Καραμανλής πρόσθεσε ότι καθόλη τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ, η Ελλάδα στάθηκε στο πλευρό των Ελλήνων Κυπρίων και θα εξακολουθήσει να παρέχει συμπαράσταση στη «νεαράν Κυπριακήν Δημοκρατίαν. Έμπρακτα το αποδεικνύει η Ελλάδα με την αποστολή της ΕΛ.ΔΥ.Κ. στην Κύπρο με σκοπό το τριμερές στρατηγείο να προστατεύσει την ασφάλεια και την ανεξαρτησία της Δημοκρατίας». Εξέφρασε δε τη βεβαιότητα ότι η ΕΛ.ΔΥ.Κ. θα σταθεί αντάξια της αποστολής της και θα σταθεί στο ύψος των ευθυνών και της εμπιστοσύνης του ελληνικού λαού, της αγάπης των Κυπρίων και της φιλίας των συμμάχων.
Μετά το πέρας της ομιλίας του Προέδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης ακολούθησε μεγαλειώδης παρέλαση πεζοπόρων και μηχανοκινήτων τμημάτων της ΕΛ.ΔΥ.Κ. «Εις την τελετήν παρέστησαν ομοίως οι αρχηγοί Γ.Ε.Ε.Θ.Α., ΓΕΣ, ΓΕΑ και ΓΕΝ, αντιστράτηγοι κ.κ. Α. Φροντιστής και Β. Καραδαμάκης, αντιπτέραρχος κ. Κ. Μαργαρίτης και υποναύαρχος κ. Γ. Παναγιωτόπουλος, ο αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου του Βασιλέως αντιναύαρχος κ. Π. Λάππας, ο γεν. επιθεωρητής στρατού αντιστράτηγος κ. Γ. Βλάσσης, οι α’ και β’ υπαρχηγοί ΓΕΣ αντιστράτηγος κ.κ. Δασκαλόπουλος και Πετρόπουλος, ο διοικητής της ΑΣΔΑΝ αντιστράτηγος κ. Πιπιλής, ο διευθυντής του υπουργείου Εθνικής Αμύνης ταξίαρχος κ. Δ. Βέρρος, αντιπροσωπείαι αξιωματικών των τριών κλάδων των ενόπλων δυνάμεων. Παρευρέθηκαν και στρατιωτικοί ακόλουθοι του ΝΑΤΟ, ο Έλλην διπλωματικός αντιπρόσωπος εις την Κύπρον, εκπρόσωποι του τριμερούς στρατηγείου Κύπρου και αντιπροσωπεία Κυπρίων φοιτητών. Ήδη εις την Νήσον ευρίσκεται έναν προκεχωρημένον κλιμάκιον της ΕΛ.ΔΥ.Κ. υπό τον συνταγματάρχη Κουμανάκον. Εις τους εκφωνηθέντας λόγους συνεστήθη εις τους άνδρας να είναι φορείς του καλού πνεύματος, το οποίον διέπει τας ελληνικάς ενόπλους δυνάμεις και να αποτελούν παράδειγμα τους ευσεβούς και καλού στρατιώτου εις την μεγαλόνησον».
Η αποστολή της ΕΛΔΥΚ
Η αναχώρηση της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου έγινε στις 12Αυγούστου 1960 και έφθασε στην Κύπρο τρεις μέρες μετά. Αυτή αποτελείτο από ελαφρύ σύνταγμα πεζικού ειδικής σύνθεσης. Η Ελληνική Δύναμη Κύπρου με 950 άνδρες εγκαταστάθηκε στο στρατόπεδό της, έξω από τη Λευκωσία στον δρόμο προς τον Γερόλακκο. «Με βάση τη Συνθήκη Συμμαχίας, η ΕΛ.ΔΥ.Κ., με πρώτο διοικητή τον συνταγματάρχη Διονύσιο Αρμπούζη, έφτασε στις 16 Αυγούστου του 1960 στο λιμάνι της Αμμοχώστου με τα οχηματαγωγά «Αλιάκμων», «Λήμνος» και «Χίος» κι έγινε δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό από τον ελληνισμό της Κύπρου. Αποστολή της ΕΛ.ΔΥ.Κ. ήταν:
(α)Η συμμετοχή της στα σχέδια άμυνας του κυπριακού κράτους, για ανατροπή κάθε απειλής, (β) παροχή διευκολύνσεων στην εκπαιδευτική ομάδα του Κυπριακού Στρατού,
(γ) Η συστηματική εκπαίδευση των μονάδων της,
(δ)Η διατήρηση του εθνικού φρονήματος του προσωπικού της σε υψηλό βαθμό, και
(ε) Η σύσφιξη των σχέσεών της με τους Ελληνοκυπρίους».
Κατά την αποβίβαση στην πόλη του Ευαγόρα έτυχαν θερμότατης υποδοχής από το πλήθος, ενώ ο Δήμαρχος Αμμοχώστου Ανδρέας Πούγιουρος απευθύνθηκε στους Ελδυκάριους λέγοντάς τους ότι όπου κι αν πάνε στην Ελληνική Μεγαλόνησο θα αισθάνονται ότι δεν βρίσκονται πολύ μακριά από την Ακρόπολη.
Η άφιξη της ΤΟΥΡΔΥΚ
Την ίδια μέρα στο λιμάνι της Αμμοχώστου έφταναν, με βάση την ίδια Συνθήκη, και δυνάμεις του τουρκικού αποσπάσματος της ΤΟΥΡΔΥΚ με 650 άνδρες. Έτυχαν ενθουσιώδους υποδοχής από τους Τουρκοκύπριους με επικεφαλής τον Ραούφ Ντενκτάς κι αφού πρώτα κατέλυσε στο στρατόπεδο «Kykko», αργότερα μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο «Wayne», δίπλα από την ΕΛ.ΔΥ.Κ. «Η ΤΟΥΡΔΥΚ υπαγόταν, όπως και η ΕΛ.ΔΥ.Κ., απευθείας στο Τριμερές Στρατηγείο. […] Στις 24 Αυγούστου του 1960, ο Πρόεδρος Μακάριος μαζί με τον Αντιπρόεδρο Κουτσιούκ επιθεώρησαν και χαιρέτησαν τα αποσπάσματα της ΕΛ.ΔΥ.Κ. και της ΤΟΥΡΔΥΚ μπροστά στο χώρο του Τριμερούς Στρατηγείου».
Ο Κυβερνήτης Σερ Χιου Φουτ φανταζόταν μια σύντομη και απολύτως βρετανική τελετή υποστολής της βρετανικής σημαίας για να αποχαιρετήσει τους ανώτερους αξιωματικούς του Βρετανικού Στρατού. Ο ίδιος ο τελευταίος Κυβερνήτης, σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Χόλλαντ, εξηγεί στο Υπουργείο Αποικιών: «Έπειτα, θα αναχωρήσω για την Αμμόχωστο, όπου θα λάβει χώρα μια σύντομη στρατιωτική τελετή για την υποδοχή [στο νησί] των Ελληνικών και Τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων… ένα βρετανικό άγημα θα προχωρήσει στο χώρο της παρέλασης… στην τάφρο του φρουρίου της Αμμοχώστου και η βρετανική σημαία θα τους ακολουθεί αναρτημένη στον κοντό της. Τότε, το ελληνικό άγημα θα προχωρήσει στο χώρο της παρέλασης από το λιμάνι με την ελληνική σημαία σε ένα άλλο κοντό και στο τέλος το τουρκικό άγημα με τη σημαία του παρομοίως. Μετά από αυτά θα γίνει η έπαρση της σημαίας της Δημοκρατίας… ψηλά στις επάλξεις του φρουρίου… Τότε, εγώ θα βαδίσω κατευθείαν προς το λιμάνι, απ’ όπου και θα αποπλεύσω αμέσως… Εμείς [η Κυπριακή Δημοκρατία] πιστεύουμε ότι η περίσταση δεν πρέπει να χαρακτηρισθεί από θλίψη για τον τερματισμό ενός καθεστώτος, αλλά μάλλον από ευφροσύνη για τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Δημοκρατίας, με την πλήρη συμφωνία των συμμάχων χωρών. Θα πρέπει να αποχωρήσουμε με τη σημαία μας ψηλά». Η διαδικασία μετάβασης στην ανεξαρτησία της Κύπρου οργανώθηκε ως μια συντονισμένη και συμφωνημένη προσπάθεια από τις εμπλεκόμενες δυνάμεις, με την παρουσία τόσο ελληνικών όσο και τουρκικών στρατευμάτων να υπογραμμίζει τη διπλή εγγύηση που είχε συμφωνηθεί για τη νέα Κυπριακή Δημοκρατία.
Ορατό και διαρκές σύμβολο
Η αποστολή της ΕΛ.ΔΥ.Κ. από την πρώτη στιγμή της παρουσίας της στο νησί υπήρξε πολυδιάστατη. Συμμετοχή στα σχέδια άμυνας, παροχή εκπαίδευσης στον Κυπριακό Στρατό, διατήρηση υψηλού εθνικού φρονήματος, σύσφιξη των σχέσεων με τους Ελληνοκύπριους. Η παρουσία της ελληνικής σημαίας στην Κύπρο, από το 1960 έως και σήμερα, παραμένει σημείο αναφοράς, όχι μόνο στρατιωτικό, αλλά και εθνικό, ιστορικό και πολιτισμικό. Συμβολίζει την κοινή μοίρα Ελλάδας και Κύπρου, το αδιάσπαστο νήμα που ενώνει δύο λαούς στην πορεία τους μέσα στον χρόνο. Η 16η Αυγούστου 2025 δεν αποτελεί μόνο την 65η επέτειο της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι παράλληλα και η επέτειος 65 χρόνων από την ύψωση της ελληνικής σημαίας στη νήσο, με όλα τα ιδανικά που αυτή ενσαρκώνει, δηλ. την τιμή, την πίστη, τη θυσία και την αλληλεγγύη. Για 65 ολόκληρα χρόνια, η γαλανόλευκη ανεμίζει ως ιστορική παρακαταθήκη και ως μαρτυρία ενός ακλόνητου δεσμού.
*Διδάκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
