Η Κύπρος βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με ένα από τα πιο κρίσιμα και διαχρονικά προβλήματα: την εξασφάλιση επάρκειας υδάτινων πόρων. Σε μια εποχή όπου η κλιματική κρίση εντείνεται, οι πιέσεις στο υδατικό ισοζύγιο γίνονται αφόρητες, αναγκάζοντας την Πολιτεία και την κοινωνία να λάβουν άμεσα και μακροπρόθεσμα μέτρα.
Αυτό ήταν το βασικό μήνυμα της ημερίδας που διοργάνωσε στις 9 Απριλίου το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ) στη Λευκωσία, με τίτλο: «Υδατικό Πρόβλημα: Σημερινές προκλήσεις, μελλοντικές δυσκολίες & σχεδιασμός βραχυπρόθεσμων/μακροπρόθεσμων μέτρων για την αντιμετώπισή τους». Παρόντες στην εκδήλωση ήταν πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, εκπρόσωποι του τεχνικού κόσμου και της δημόσιας διοίκησης, υπογραμμίζοντας με την παρουσία τους την πολυδιάστατη διάσταση του προβλήματος.
Η χώρα μας κατατάσσεται δεύτερη παγκοσμίως σε υδατική πίεση με δείκτη άνω του 80% στο Water Stress Index, όταν το όριο που ορίζει ο ΟΑΣΕ για «υψηλή πίεση» είναι μόλις 40%. Επιπλέον, η Κύπρος κατέχει τον υψηλότερο δείκτη εκμετάλλευσης υδάτων (WEI+) στην Ευρώπη, φθάνοντας το 124%.
Η στατιστική ανάλυση δείχνει σαφή μείωση της βροχόπτωσης κατά 15% από τη δεκαετία του 1970, με τις εισροές στα φράγματα να έχουν μειωθεί κατά 40%. Αυτή η εξέλιξη είναι καθοριστική, δεδομένου ότι η Κύπρος διαθέτει 110 φράγματα, με συνολικό αποθηκευτικό όγκο 330 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (ΕΚΜ), εκ των οποίων τα περισσότερα κατασκευάστηκαν μεταξύ 1960 και 1980.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (2023), η ετήσια ζήτηση νερού ανέρχεται στα 266 (ΕΚΜ), ενώ η διαθεσιμότητα φρέσκου νερού δεν ξεπερνά τα 200 ΕΚΜ. Το έλλειμμα των 66 ΕΚΜ είναι ενδεικτικό της αδυναμίας κάλυψης βασικών αναγκών, ιδιαίτερα στον αγροτικό τομέα, ο οποίος απορροφά το 57% της συνολικής κατανάλωσης.
Από το 1997, η Κύπρος έχει στραφεί στην τεχνολογία της αφαλάτωσης για να αντιμετωπίσει την ανεπάρκεια. Σήμερα λειτουργούν πέντε μονάδες με συνολική δυναμικότητα 235.000 κυβικά μέτρα ημερησίως. Τους επόμενους 12 μήνες προβλέπεται η κατασκευή τεσσάρων νέων μικρών μονάδων, με επιπλέον ικανότητα 40.000 m³/ημέρα.
Ο σχεδιασμός προβλέπει ότι μέχρι το 2030-31 η συνολική δυναμικότητα θα φτάσει τα 415.000 m³/ημέρα, μέσω της επέκτασης των υπαρχουσών μονάδων και της ανέγερσης δύο ακόμη.
Άγις Μ. Παπαδόπουλος: Στο προσκήνιο η ορθολογική διαχείριση του υδατικού πόρου
Ο Καθηγητής του ΑΠΘ και πρόεδρος της Εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης, Άγις Μ. Παπαδόπουλος, κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης, αναφέρθηκε εκτενώς στον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζει η τεχνολογία στη διαχείριση του νερού. Υπογράμμισε πως δεν πρόκειται πλέον για απλό φυσικό ζήτημα, αλλά για μια εξίσωση που περιλαμβάνει ενεργειακές, κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές μεταβλητές.
«Η ύδρευση και η άρδευση είναι ενεργοβόρες διαδικασίες, με υψηλό κόστος και περιβαλλοντικό αποτύπωμα», ανέφερε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας πως η αφαλάτωση, αν και κρίσιμη, θα πρέπει να συνοδεύεται από ΑΠΕ, συστήματα αποθήκευσης και στρατηγική αξιοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων.
ΤΑΥ: Στρατηγική πολλαπλών επιπέδων
Ο αναπληρωτής διευθυντής του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, Γιώργος Καζαντζής, παρουσίασε ένα πλέγμα μέτρων με στόχο την αντιμετώπιση του προβλήματος σε βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται:
• Περιορισμός των απωλειών στα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης
• Δημιουργία υδατικής συνείδησης μέσω εκστρατειών ενημέρωσης
• Πολιτική τιμολόγησης που ενθαρρύνει την εξοικονόμηση
• Αύξηση της παραγωγής ανακτημένου νερού και της χρήσης του στη γεωργία
• Επέκταση της χρήσης αφαλατωμένου νερού
• Χρήση ΑΠΕ στις μονάδες και αξιοποίηση τεχνολογιών όπως τα πλωτά φωτοβολταϊκά
Το μήνυμα της Πολιτείας
Ο γενικός διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας, Ανδρέας Γρηγορίου, τόνισε ότι η Κυβέρνηση εργάζεται τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και άμεσης παρέμβασης. Αναφέρθηκε σε μια σειρά από μέτρα, όπως:
• Επιδότηση έξυπνων συστημάτων άρδευσης και μικρών μονάδων αφαλάτωσης
• Κατασκευή κινητών μονάδων αφαλάτωσης
• Επανεξέταση της τιμολογιακής πολιτικής για το νερό
• Πλήρης αξιοποίηση των αστικών λυμάτων για άρδευση και εμπλουτισμό υδροφορέων
• Συνεργασία με ευρωπαϊκούς εταίρους για ανταλλαγή τεχνογνωσίας
Σε βάθος χρόνου, η Κυβέρνηση στοχεύει σε:
• Πλήρη αξιοποίηση της ανακύκλωσης επεξεργασμένων αστικών υδάτων
• Κατασκευή νέων μονάδων αφαλάτωσης με σύνδεση σε ΑΠΕ
• Προσαρμογή της τιμολογιακής πολιτικής
• Διακρατική συνεργασία με χώρες της Μεσογείου
Μια στρατηγική με διάρκεια – Δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίζεται αποσπασματικά
Το βασικό μήνυμα της εκδήλωσης είναι πως το υδατικό πρόβλημα στην Κύπρο δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται αποσπασματικά ή με προσωρινές λύσεις. Απαιτείται ένας ολοκληρωμένος, μακροπρόθεσμος και ρεαλιστικός σχεδιασμός, που θα βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, συντονισμένη δράση και ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας.
Κύρια σημεία των συμπερασμάτων:
• Η Κύπρος βρίσκεται σε οριακό σημείο ως προς την επάρκεια υδάτινων πόρων, και οι κλιματικές αλλαγές επιδεινώνουν περαιτέρω την κατάσταση.
• Η ενίσχυση της προσφοράς νερού (μέσω αφαλάτωσης και ανακύκλωσης) πρέπει να συνδυάζεται με δραστικό περιορισμό της ζήτησης και καταπολέμηση της σπατάλης.
• Η γεωργία, που καταναλώνει το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού, χρειάζεται στροφή σε πιο αποδοτικές και έξυπνες τεχνικές άρδευσης.
• Η ανακύκλωση επεξεργασμένων λυμάτων και η χρήση τους για άρδευση είναι κρίσιμης σημασίας.
• Οι αφαλατώσεις οφείλουν να στηρίζονται σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ώστε να είναι βιώσιμες περιβαλλοντικά και οικονομικά.
• Απαιτείται εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, με παράλληλη αυστηρή εποπτεία για περιπτώσεις κατάχρησης.
• Η διαμόρφωση τιμολογιακής πολιτικής που ενθαρρύνει την εξοικονόμηση είναι απαραίτητη.
• Η πολιτεία πρέπει να λειτουργήσει συντονισμένα, με διαρκή παρακολούθηση της κατάστασης και ετοιμότητα για άμεση παρέμβαση.
Το υδατικό πρόβλημα δεν είναι συγκυριακό, είναι δομικό. Και μόνο με συνδυασμό τεχνογνωσίας, πολιτικής βούλησης και κοινωνικής συμμετοχής μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και βιώσιμα.
ΕΤΕΚ: Από τη θεωρία στην πράξη
Ο πρόεδρος του ΕΤΕΚ, Κωνσταντίνος Κωνσταντή, άσκησε κριτική στη διαχρονική απουσία στρατηγικού σχεδιασμού, σημειώνοντας ότι οι περισσότερες παρεμβάσεις υπήρξαν αποσπασματικές και «πυροσβεστικές». Επεσήμανε την ανάγκη δημιουργίας μιας Αρχής Ενιαίας Διαχείρισης Υδάτων, όπως προβλέπεται από το νόμο του 2010, ο οποίος όμως, όπως είπε, δεν εφαρμόστηκε πλήρως.
Παράλληλα, επανέφερε το αίτημα για αποτροπή της υδροδότησης γηπέδων γκολφ με πόσιμο νερό και για θεσμικές παρεμβάσεις στη νομοθεσία, ώστε να τιμωρούνται οι παραβιάσεις στη χρήση του νερού.
«Δεν είναι η πρώτη φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με κρίση. Ας ελπίσουμε να είναι η τελευταία που δρούμε ως επιμηθείς», κατέληξε χαρακτηριστικά.
