«Κοίτα , αυτή είναι μια ιστορία που μιλά για μας, για τους ανθρώπους που χάσαμε, τον πόνο μας, μα γράφτηκε σε μια χώρα μακρινή, για άλλες γυναίκες σε μια άλλη Πικρή Χώρα, την Κύπρο». Αυτή η γέφυρα συνένωσε τον πόνο της μητέρας, της συζύγου, της αδελφής του αγνοούμενου σε αυτή τη μακρινή λατινοαμερικάνικη χώρα με τον πόνο της κύπριας μάνας, της συζύγου, της κόρης του κύπριου αγνοούμενου της τραγωδίας του 1974, όπως αυτός καταγράφεται στο θεατρικό έργο της συγγραφέως Κωνσταντίας Σωτηρίου «Πικρία Χώρα», που παρουσιάστηκε σε δρώμενο στο Μπουένος Άιρες. Το έργο επιλέχτηκε λόγω της πολιτικής του συνάφειας με το δράμα των αγνοουμένων της Αργεντινής και παρουσιάστηκε στη δράση « Θεατρικοί Διάλογοι: Ευρωπαϊκή Δραματουργία – Σκηνή της Αργεντινής» που έγινε με πρωτοβουλία της εκεί αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της πολιτιστικής διπλωματίας της ΕΕ. Το έργο της κύπριας συγγραφέως δημιούργησε αυτή τη γέφυρα μεταξύ των δύο χωρών, αφού κατάφερε να μιλήσει για τον πανανθρώπινο πόνο και το τραύμα των συγκρούσεων, που στέκουν πάνω από σύνορα και ιδεολογίες. Η Κωνσταντία Σωτηρίου μίλησε στο «Φ» γι’ αυτή την εμπειρία της.
–Το έργο σας «Πικρία Χώρα», που αναφέρεται στις μητέρες και συζύγους των αγνοουμένων της Κύπρου, ταξίδεψε στο Μπουένος Άιρες. Πώς προέκυψε η συμμετοχή σε αυτή τη διοργάνωση;
-Το έργο ταξίδεψε στο Μπουένος Άιρες λόγω της δράση: «Θεατρικοί Διάλογοι: Ευρωπαϊκή Δραματουργία, Σκηνή της Αργεντινής» που ήταν μια πρωτοβουλία της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Μπουένος Άιρες στο πλαίσιο της πολιτιστικής διπλωματίας της Ένωσης. Στόχος της ήταν η ενίσχυση της πολιτιστικής ανταλλαγής και η δημιουργία γεφυρών συνεργασίας μεταξύ του ευρωπαϊκού και του αργεντινού θεατρικού κόσμου.
Σε συνεργασία με τις Βρυξέλλες και την πλατφόρμα «Cultural Relations Platform», απευθύνθηκε καταρχάς κάλεσμα σε όλα τα κράτη μέλη που διαθέτουν διπλωματική αποστολή στην Αργεντινή για την υποβολή θεατρικών έργων σύγχρονων συγγραφέων τους. Η επιλογή των έργων βασίστηκε, μεταξύ άλλων και στη θεματική συνάφεια με την κοινωνική και πολιτιστική πραγματικότητα της Αργεντινής.
Η Πρεσβεία της Κύπρου έλαβε αρκετές προτάσεις από Κύπριους θεατρικούς συγγραφείς, ανάμεσά τους και το δικό μου έργο, το οποίο προτάθηκε από την κ. Ελένη Απέγητου, επικεφαλής του Τμήματος Οικονομικής, Κλιματικής και Πολιτιστικής Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών. Το έργο επιλέχτηκε λόγω της θεματικής του συνάφειας, υπάρχουν και στην Αργεντινή αγνοούμενοι, ο πόνος των γυναικών της Κύπρου που περιγράφεται στο δικό μου έργο αφορά κι αυτές τις γυναίκες. Την ίδια στιγμή η Αργεντινή συνέδραμε επιστημονικά στην εξακρίβωση της τύχης και δικών μας αγνοουμένων κι έτσι αποφασίστηκε από την Πρεσβεία να προταθεί η Πικρία Χώρα ως η κυπριακή πρόταση.
–Ποιες άλλες χώρες συμμετείχαν στο φεστιβάλ;
-Στο φεστιβάλ προτάθηκαν συνολικά 27 έργα και οι υπεύθυνοι του Ευρωπαϊκού Φεστιβάλ επέλεξαν μόνο 5 έργα, μεταξύ των οποίων και τη δική μας πρόταση. Εκτός της Κύπρου επιλέγηκαν έργα από την Φιλανδία, την Γαλλία, το Βέλγιο και την Πολωνία. Όλα τα έργα, συμπεριλαμβανομένης και της Πικρίας Χώρας μεταφράστηκαν στα ισπανικά και η παρουσίαση τους ανατέθηκε σε Αργεντινούς σκηνοθέτες και ηθοποιούς, ενώ εμείς ως συγγραφείς προσκληθήκαμε προσωπικά να ταξιδέψουμε στο Μπουένος Άιρες, όπου παρακολουθήσαμε την παρουσίαση του έργου μας και συμμετείχαμε σε συζήτηση για το περιεχόμενο του έργου μας με τον σκηνοθέτη και τους συντελεστές της κάθε παράστασης.
–Ποια ήταν η αντίδραση των θεατών στο έργο;
-Η αντίδραση ήταν φανταστική και πιστεύω ξεπέρασε κάθε προσδοκία μας. Καταρχάς ο σκηνοθέτης του έργου, ο Αλφρέδο Σταφολάνι, αντιμετώπισε το έργο με μεγάλο σεβασμό και αγάπη. Σε συνεργασία μαζί μου έγραψε ένα μικρό πρόλογο στην αρχή του έργου, εξηγώντας το θέμα των αγνοουμένων της Κύπρου και συνέδεσε με τον τρόπο αυτό και το θέμα των αγνοουμένων της Αργεντινής. Με τον τρόπο οι θεατές της παράστασης μπόρεσαν να αντιληφθούν την πολιτική κατάσταση στην Κύπρο και το θέμα των αγνοουμένων, την αγωνία των γυναικών που περίμεναν τόσα χρόνια να μάθουν για την τύχη των αγαπημένων τους και επίσης τί γίνεται όταν αρχίζει η ταυτοποίηση των λειψάνων και επιστρέφονται στους συγγενείς τα κόκκαλα των αγνοουμένων μέσα σε μικρά κουτιά.
Πέραν αυτού, η θεατρική προοπτική του σκηνοθέτη απογείωσε την παράσταση. Με μια πολύ μοντέρνα προσέγγιση, χρησιμοποιώντας τεχνικές ντοκιμαντέρ, τραγούδια και μουσική, κατάφερε να δείξει πως ο πόνος όσων έχασαν τους δικούς τους ανθρώπους είναι πανανθρώπινος, στέκεται πέρα από σύνορα και από χώρες και αφορά το δράμα αυτών που τόσα χρόνια περιμένουν να μάθουν την αλήθεια για τους δικούς τους ανθρώπους. Είναι χαρακτηριστικό ένα κομμάτι από την εισαγωγή του έργου που συνοψίζει ακριβώς αυτή την αλήθεια: «Κοίτα , αυτή είναι μια ιστορία που μιλά για μας, για τους ανθρώπους που χάσαμε, τον πόνο μας, μα γράφτηκε σε μια χώρα μακρινή, για άλλες γυναίκες σε μια άλλη Πικρή Χώρα».
–Ποιες άλλες δραστηριότητες συμπεριλάμβανε η δράση;
-Πέραν της παρουσίασης του έργου και την ουσιαστική συζήτηση μετά τη προβολή του, πραγματοποιήσαμε σειρά εργαστηρίων και συζητήσεων με Αργεντινούς σκηνοθέτες και ηθοποιούς αλλά και φοιτητές δραματικής σχολής. Εγώ συμμετείχα σε δύο σεμινάρια δημιουργικής γραφής διάρκειας 3 ωρών έκαστο με φοιτητές δραματουργίας του Metropolitan School of Dramatic Arts (EMAD) του Μπουένος Άιρες με θέμα: «Τα παιδιά του πολέμου: Μια ανοιχτή πληγή», όπου προσπάθησα να μεταφέρω στους φοιτητές πως εγώ ως συγγραφέας μετουσιώνω όλο αυτά το τραύμα που κουβαλούμε στην Κύπρο σε λογοτεχνία και γραφή μέσα από τα βιβλία μου και τα θεατρικά μου έργα. Μαζί με τους φοιτητές, μιλήσαμε για το τραύμα του πολέμου, της δικτατορίας, όλων αυτών που αφήνουν στις ψυχές μας οι συγκρούσεις. Γράψαμε, διαβάσαμε, γελάσαμε και κλάψαμε. Απίστευτα ταλαντούχοι, απίστευτα ευαίσθητοι, απίστευτα οξυδερκείς. Δεν είναι τυχαίο που η Λατινική Αμερική έχει γεννήσει τόσο μεγάλους, τόσο σπουδαίους συγγραφείς.
Πέραν αυτού συμμετείχα σε πάνελ με θέμα την θεατρική γραφή στην Ευρώπη, μιλώντας μέσα από τη δική μου εμπειρία, κυρίως ως πεζογράφος και συγγραφέας βιβλίων που έχουν στο βάθος πάντα μια πολιτική προέκταση των γεγονότων.
Πικρία Χώρα … Pais Amargo!
Ο Πρέσβης της Κύπρου στο Μπουένος Άιρες, Στέλιος Γεωργιάδης, σημειώνει για την παράσταση και τα μηνύματά της : «Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψω τι βιώσαμε το βράδι της παρουσίασης του θεατρικού της Κωνσταντίας Σωτηρίου, «Πικρία Χώρα» στο θέατρο Σαν Μαρτίν του Μπουένος Άιρες την περασμένη Τρίτη. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψω την σκηνοθεσία, την σκηνική παρουσίαση και την ερμηνεία των ηθοποιών. Όλη η δράση ξεπερνούσε κατά πολύ το θέατρο αναλογίου, που μας υποσχέθηκαν, αφού ήταν σχεδόν μια ολοκληρωμένη παράσταση, με χρήση πολυμέσων, ζωντανή μουσική, τραγούδι και πάνω από όλα με απίστευτο ταλέντο και εμβάθυνση στην εκτέλεση και απόδοση του έργου.Με κομμένη την ανάσα, είδα να ξετυλίγεται μπροστά μου ξανά το δράμα των γυναικών, των μανάδων, των παιδιών των αγνοουμένων της Κύπρου. Σαν να το έβλεπα για πρώτη φορά το έργο… στα ισπανικά αυτή την φορά, από Αργεντίνους, που το έκαναν πραγματικά «δικό» τους, εκφράζοντας την ίδια στιγμή τους δικούς τους εθνικούς «πόνους» και τραγωδίες. Οι θέσεις που υπήρχαν στην αίθουσα αποδείχτηκαν πολύ λίγες για να καλύψουν τον κόσμο που κατέφθασε στο θέατρο από πολύ νωρίς κάνοντας ουρές».
Ο πρέσβης σημειώνει: «Το χειροκρότημα και το δάκρυ στο τέλος αβίαστα. Εκ μέρους των θεατών ο έντονος προβληματισμός, η θλίψη, η συγκίνηση αλλά και η έκπληξη για το γεγονός πως μια χώρα, στη σύγχρονη ιστορία της, πέρασε τόσο τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν και συνεχίζουν να ταλαιπωρούν τους κατοίκους της. «Συγνώμη για την άγνοια μου, δεν ήξερα την κατάσταση στην Κύπρο», «Πρώτη φορά ακούω τι έγινε…» «Πως είναι δυνατόν να είναι χωρισμένο ένα τόσο όμορφο νησί;» οι αντιδράσεις του κόσμου που μας αγκάλιαζαν για να μας συγχαρούν, που αγκάλιαζαν την Κωνσταντία Σωτηρίου για να την ευχαριστήσουν για το έργο της, που τους είχε αγγίξει τόσο έντονα…»
Αυτή, αναφέρει, ήταν επίσημα και η πρώτη μεγάλη εκδήλωση μας ως Πρεσβεία στο Μπουένος Άιρες, στον λίγο χρόνο λειτουργίας μας. Στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, αλλά μας άφησε με μια γλυκόπρικη γεύση… όπως ακριβώς και ο τίτλος της παράστασης «Πικρία Χώρα»…Κατά την διάρκεια του έργου θυμήθηκα τους δικούς μου αγνοούμενους, τον παππού, τον θείο, την γιαγιά που πέθανε από το μαράζι, σχεδόν αμέσως μετά το χαμό τους…
Παλιά έβλεπα όνειρο τον παππού να με κρατά από το χέρι (εγώ μωρό, παρόλο που δεν τον γνώρισα ποτέ) να με περνά από τα ποταμάκια και τα γεφυράκια της Κυθρέας για να μου δείξει κάθε γωνιά του όμορφου χωριού μας, για το οποίο οι κάτοικοι της ήταν και είναι εξαιρετικά περήφανοι… Ονειρευόμουν ότι ζούσα σε μια ενωμένη χώρα, όπου μπορούσα να συναντήσω τους Τουρκοκύπριους φίλους μου χωρίς προβλήματα, χωρίς διαχωριστικές γραμμές…μια χώρα γλυκειά χωρίς αγνοούμενους…
Τι περίεργο να υποδύονται Αργεντίνοι ηθοποιοί τις ζωές μας τόσα χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο μας, σε μια άλλη, καταπράσινη χώρα… όμως ο πόνος εξακολουθούσε να είναι ο ίδιος για μένα… Ο πόνος ακόμα και στα ισπανικά, εδώ στο Μπουένος Άιρες, τόσα χιλιόμετρα μακριά από το ξερό τοπίο της Κύπρου, για μένα, ήταν ο ίδιος… Πικρία Χώρα λοιπόν…País Amargo!:
Tο δικό μας τραύμα αφορά και κάποιους άλλους
–Ποια είναι η πιο έντονη εμπειρία σας από αυτή τη δράση;
-Η αντίδραση των θεατών μετά την παράσταση. Οι αγκαλιές και τα δάκρια και η συνειδητοποίηση πως το δικό μας τραύμα αφορά και κάποιους άλλους. Την ίδια στιγμή δεν θα ξεχάσω ποτέ και την πραγματική συνάντηση μου με τους συγγενείς των αγνοουμένων της Αργεντινής όπου συνάντησα τις «Γιαγιάδες της πλατείας Μαΐου», οι οποίες μαζεύονται στην Plaza de Mayo κάθε Πέμπτη εδώ και 48 χρόνια ανελλιπώς απαιτώντας την διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων τους. Η φοβερή αυτή ιστορία ανάγεται στα σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας στην Αργεντινή, ανάμεσα στο 1977 και το 1983, όταν 30,000 αριστεροί αντιφρονούντες εξαφανίστηκαν. Πτυχή της τραγωδίας, οι περιπτώσεις νεαρών γυναικών που γεννούσαν σε στρατιωτικά νοσοκομεία και τα νεογέννητα βρέφη δίνονταν χωρίς την θέληση τους για υιοθεσία. Περίπου 500 παιδιά χάθηκαν έτσι. Οι μητέρες τους, επίσης αντιφρονούσες εξαφανιζόταν. Το κίνημα των γιαγιάδων, με χαρακτηριστικό σύμβολο το άσπρο μαντήλι της κεφαλής κατάφεραν με το πείσμα τους και μόνο να εντοπίσουν μέχρι σήμερα 115 παιδιά. Τα υπόλοιπα αγνοούνται. Κάθε Πέμπτη μαζεύονται, περπατούν γύρω από την πλατεία και φωνάζουν στα εγγόνια τους. Προσκλητήριο χαμένων. Φωνάζουν αυτούς που λείπουν και υψώνοντας το χέρι απαντούν: Presente. Παρόντες. Εκείνη η σκηνή νομίζω με συγκλόνισε και θα την θυμάμαι για πάντα επειδή ένιωσα πως αυτό που έγραψα εγώ, εδώ από την Κύπρο, αφορά και αυτές τις γιαγιάδες που με σθένος και πείσμα συνεχίζονται να αντιστέκονται να και ζητούν δικαίωση. Και όπως γράφω και στο τέλος του έργου, αν υπάρχουν αθώοι, είναι αυτές οι γυναίκες, όλες οι γυναίκες, στην Κύπρο, στην Αργεντινή, σε όλο τον κόσμο, που περίμεναν και περιμένουν τόσα χρόνια να μάθουν
