Η Κύπρος, με πληθυσμό περίπου 1,4 εκατομμυρίων, αντιμετωπίζει μια ταχεία δημογραφική μετάβαση. Η Eurostat προβλέπει αύξηση του συνολικού πληθυσμού κατά 20% μέχρι το 2070, με τους ηλικιωμένους να αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού έως το 2060.
Παράλληλα, το προσδόκιμο ζωής για τα άτομα άνω των 65 ετών αυξάνεται, εντείνοντας τις ανάγκες φροντίδας και ανεβάζοντας τον δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων από 24,8% (2019) σε 65,5% έως το 2070.
Σε αυτό το πλαίσιο, η άτυπη φροντίδα -παρεχόμενη κυρίως από γυναίκες- αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του συστήματος. Οι φροντιστές αυτοί προσφέρουν ουσιαστική καθημερινή υποστήριξη, χωρίς επίσημη αναγνώριση, νομική προστασία ή οικονομική ενίσχυση. Αυτή η εξάρτηση από άτυπες μορφές φροντίδας όχι μόνο εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες, αλλά και υπονομεύει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του συστήματος υγείας και πρόνοιας.
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου CareDivide, το οποίο εξετάζει σε βάθος τις επιπτώσεις του φύλου στην άτυπη μακροχρόνια φροντίδα, έχουν αναπτυχθεί ειδικές εθνικές και διακρατικές αναλύσεις που ρίχνουν φως στις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας και στις κοινές προκλήσεις.
Για μια αναλυτική παρουσίαση των ευρημάτων που αφορούν την Κύπρο -σε ό,τι αφορά τόσο το προφίλ των άτυπων φροντιστών όσο και το υφιστάμενο πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο- μπορείτε να ανατρέξετε στην Eθνική έκθεση ευρημάτων για την Κύπρο. Επιπλέον, για μια συγκριτική θεώρηση όλων των συμμετεχουσών χωρών και εταίρων (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ρουμανία και Κύπρος), διατίθεται η ολική έκθεση του έργου CareDivide, το οποίο προσφέρει ευρύτερη κατανόηση των κοινών τάσεων, των μεταρρυθμιστικών ευκαιριών και των πολιτικών εργαλείων που εφαρμόζονται ή απουσιάζουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κάνει κάποια θεσμικά βήματα, όπως ο Νόμος 216(Ι)/2022, που ενσωματώνει την ευρωπαϊκή οδηγία για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Ο νόμος προβλέπει δικαιώματα όπως η γονική άδεια, η άδεια φροντίδας και η δυνατότητα ευέλικτης εργασίας.
Η τηλεργασία, που ενισχύθηκε την περίοδο της πανδημίας, έχει ενταχθεί θεσμικά με τον Νόμο του 2023. Αν και προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία, δεν αποτελεί από μόνη της λύση για τις βαθύτερες ανεπάρκειες του συστήματος φροντίδας.
Η επίσημη υποδομή φροντίδας στην Κύπρο είναι κατακερματισμένη, με αρμοδιότητες μοιρασμένες μεταξύ του Υπουργείου Υγείας και του Υπουργείου Εργασίας. Οι υφιστάμενοι νόμοι για ιδρύματα φροντίδας είναι παρωχημένοι και δεν καλύπτουν τις ανάγκες κατ’ οίκον φροντίδας. Η οικονομική στήριξη μέσω του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος είναι περιορισμένη και ανεπαρκής.
Η ανισότητα των φύλων παραμένει έντονη: οι γυναίκες φροντιστές συχνά αναγκάζονται να περιορίσουν ή να εγκαταλείψουν την εργασία τους. Το 2022, οι γυναίκες κέρδιζαν κατά μέσο όρο 10,2% λιγότερο ανά ώρα από τους άνδρες, ενώ το 41% συμμετείχε σε καθημερινή μη αμειβόμενη φροντίδα ή εκπαίδευση (έναντι 28% των ανδρών).
Παρά τις νομοθετικές εξελίξεις, απαιτείται μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα περιλαμβάνει αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών φροντίδας, ουσιαστική στήριξη των φροντιστών και αλλαγή κοινωνικών αντιλήψεων γύρω από τη φροντίδα και την ισότητα των φύλων.
Συμπέρασμα: Γεφύρωση του χάσματος μεταξύ πολιτικής και πρακτικής
Η Κύπρος βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Με τον ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό και τα αυξανόμενα ποσοστά εξάρτησης, η χώρα πρέπει επειγόντως να επενδύσει σε ένα βιώσιμο, χωρίς αποκλεισμούς και ευαίσθητο ως προς το φύλο σύστημα μακροχρόνιας φροντίδας. Αυτό σημαίνει όχι μόνο την ενίσχυση των επίσημων υποδομών φροντίδας, αλλά και την επίσημη αναγνώριση και υποστήριξη των άτυπων φροντιστών.
Ο Νόμος 216(Ι)/2022 προσφέρει ένα απαραίτητο νομοθετικό θεμέλιο, αλλά χωρίς επιβολή, ευαισθητοποίηση και πολιτισμική αλλαγή, οι δυνατότητές του θα παραμείνουν ανεκμετάλλευτες. Η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ πολιτικής και πρακτικής είναι απαραίτητη – όχι μόνο για την ισότητα των φύλων αλλά και για την οικονομική ανθεκτικότητα και την κοινωνική βιωσιμότητα τις επόμενες δεκαετίες.
Συστάσεις Πολιτικών
1. Ενίσχυση της εφαρμογής και της παρακολούθησης της πολιτικής
- Εφαρμογή του Νόμου 216(Ι)/2022 και των οδηγιών της ΕΕ μέσω σαφών κατευθυντήριων γραμμών και καθορισμένων εποπτικών φορέων.
2. Επένδυση σε επίσημες υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας
- Επέκταση της δημόσιας χρηματοδότησης για υπηρεσίες επαγγελματικής φροντίδας (π.χ. κέντρα ημέρας, κατ’ οίκον φροντίδα).
- Μείωση εξάρτησης από τους άτυπους φροντιστές εξασφαλίζοντας ισότιμη πρόσβαση σε ποιοτική φροντίδα σε εθνικό επίπεδο.
3. Αναγνώριση και υποστήριξη άτυπων φροντιστών
- Αναγνώριση των ρόλων φροντίδας στις εθνικές πολιτικές και στατιστικές.
- Προσφορά οικονομικής αποζημίωσης (π.χ. επιδόματα ή φορολογικές ελαφρύνσεις), κατάρτιση δεξιοτήτων και υποστήριξη ψυχικής υγείας.
* Λειτουργός στο Τμήμα Ευρωπαϊκών Θεμάτων και Προγραμμάτων του ΚΕΒΕ
