Με τον αριθμό των φυλακισμένων, στην Ολλανδία, να έχει μειωθεί κατά 40%, κάποια κτήρια φυλακών άδειασαν. Δεν γκρεμίζονται όμως, αλλά τους δίνονται άλλες χρήσεις. Όπως σε αυτό το εμβληματικό κτήριο στο Χάαρλεμ.
Ένα από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που σηματοδοτεί τον ορίζοντα του Χάρλεμ, μιας μικρής πόλης έξω από το Άμστερνταμ, είναι ένας θόλος ύψους 37,6 μέτρων, που στέφει μια ροτόντα. Θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος πως χτίστηκε για θρησκευτικούς σκοπούς. Πρόκειται ωστόσο για κτήριο φυλακών (Koepelgevangenis – φυλακή θόλου) που είναι ένα από τα τρία σωφρονιστικά ιδρύματα με θόλο που υπάρχουν στην Ολλανδία. Τα άλλα δύο είναι στις πόλεις Μπρέντα και Άρνεμ, που επίσης έχουν κλείσει και πρόκειται να μετατραπούν σε χώρους φιλοξενίας. Αυτό του Χάαρλεμ λειτουργούσε ως φυλακή από το 1899 έως το 2016.
Ο πανοπτικός σχεδιασμός χρονολογείται από το 1700 με εμπνευστή το Βρετανό φιλόσοφο Jeremy Bentham. Στόχος του κυκλικού σχεδιασμού ήταν να αισθάνονται οι κρατούμενοι πως τους παρακολουθούν διαρκώς. Εκείνη την εποχή, κάποιες ευρωπαϊκές χώρες έστελναν κατάδικους στην Αυστραλία, στοιβαγμένους σε πλοία σε άθλιες συνθήκες, με αποτέλεσμα πολλοί να πεθαίνουν στο ταξίδι. Το πανοπτικό παρουσιάστηκε ως μια ανθρώπινη εναλλακτική, όπου οι κρατούμενοι τρέφονταν, κρατούνταν ζεστοί και εργάζονταν κάτω από το άγρυπνο βλέμμα των φρουρών. Στη δεκαετία του 1970, ο Γάλλος στοχαστής Michel Foucault μίλησε για τη βία που συνυπάρχει στο σχέδιο.
Οι τρεις κατασκευές τέτοιου τύπου που υπάρχουν στην Ολλανδία σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Johan Frederik Metzelaar και το γιο του Willem Cornelis, στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Μετά το κλείσιμο της φυλακής, μετατράπηκε σε κέντρο φιλοξενίας για Σύρους πρόσφυγες, ενώ συνάμα η ολλανδική κυβέρνηση προσπάθησε να πουλήσει το κτήριο. Ωστόσο, ο ζοφερός σχεδιασμός του, η σκοτεινή ιστορία του και το ιλιγγιώδες κόστος κλιματισμού δεν το έκαναν καθόλου ελκυστικό. Πανεπιστήμια, μουσεία, οργανισμοί και πολίτες σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές ανέλαβαν να συγκεντρώσουν πόρους για να αναλάβουν το έργο. Και τα κατάφεραν.
Το ίδρυμα που συνέστησαν σε συνεργασία με το Δήμο του Χάρλεμ, κατάφερε να αποκτήσει το ακίνητο των 6,5 εκατομμυρίων ευρώ και να ξεκινήσει ένα έργο ανακαίνισης ύψους 25 εκατομμυρίων ευρώ. Χωρίς να αλλοιωθεί η προστατευόμενη δομή του κτηρίου, επετράπη να προστεθούν παράθυρα σε κάθε κελί, να γίνει κινηματογράφος στο υπόγειο και να αναβαθμιστούν τα συστήματα μόνωσης και θέρμανσης, μειώνοντας τους λογαριασμούς ενέργειας κατά 90%.
Ο τεράστιος ανοικτός χώρος λούζεται από το φως του ήλιου που περνά μέσα από τον φεγγίτη του θόλου. Τα κελιά είναι πλέον ενοικιαζόμενοι χώροι, ενώ στο ισόγειο υπάρχουν χώροι εστίασης, ένα στούντιο για podcast, ατελιέ τέχνης, γκαλερί, κινηματογράφος. Σε ένα κελί δίπλα στην κύρια είσοδο, με διαστάσεις μόλις 4×2,5μ. εξιστορείται η ζωή της Hannie Schaft, μιας Ολλανδέζας που πολέμησε κατά των Ναζί, συνελήφθη και φυλακίστηκε στο Koepel, πριν μεταφερθεί στο Άμστερνταμ και εκτελεστεί σε ηλικία 24 ετών.
Εκτός από την ιστορία που κουβαλά ο χώρος, για τους Ολλανδούς ιδιαίτερα σημαντική είναι η επαναχρησιμοποίηση. «Στα ιστορικά κέντρα των πόλεων δεν υπάρχουν πολλοί διαθέσιμοι ανοικτοί χώροι. Έχουμε υποχρέωση να δώσουμε νέα ζωή σε μέρη όπως αυτό» λέει εκπρόσωπος του Ιδρύματος Koepel.
Η λειτουργία του δημιούργησε εκατοντάδες θέσεις εργασίας και το κτήριο υποδέχεται έως και 1.500 επισκέπτες καθημερινά. Το παράδειγμα του ακολουθούν και τα κτήρια στο Άρνεμ που αγοράστηκε από ιδιωτική εταιρεία και θα μετατραπεί σε ξενοδοχείο ενώ της Μπρέντα που επίσης αγοράστηκε από άλλη εταιρεία θα μετατραπεί σε στεγαστικό χώρο.
Να σημειώσουμε πως το κλείσιμο των φυλακών έχει να κάνει με διάφορους παράγοντες. Η εγκληματικότητα υπάρχει, αλλά εκτός από για τα πολύ σοβαρά εγκλήματα, στα άλλα επιβάλλονται εναλλακτικές ποινές αφού ο εγκλεισμός έχει τεράστιο οικονομικό κόστος.
Ελεύθερα 30.3.2025
