Αξιόλογες οικοδομές καταρρέουν ή καίγονται και ιστορικά στοιχεία χάνονται. Παρά το ενδιαφέρον που υπάρχει για αποκατάσταση κτηρίων, αυτό προσκρούει σε πολύχρονες διαδικασίες. Ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ιωάννου, παραδέχεται εν μέρει το πρόβλημα αποδίδοντας το σε υποστελέχωση του Τμήματος Διατήρησης, αλλά βεβαιώνει πως το κράτος έχει ηθική υποχρέωση να προστατέψει την ιστορική κληρονομιά του τόπου.
-Με αφορμή την κατεδάφιση μιας πολύ αξιόλογης κατοικίας στη Λευκωσία τέθηκε πριν λίγους μήνες, εκ νέου, η ανάγκη διατήρησης ιστορικών και άλλων αξιόλογων οικοδομών. Υπάρχουν κάποιες σκέψεις από μέρους της κυβέρνησης;
-Πράγματι, η πρόσφατη κατεδάφιση της εν λόγω κατοικίας έφερε στην επιφάνεια τη συζήτηση για τα διατηρητέα κτήρια. Αξιόλογες οικοδομές της νεότερης αρχιτεκτονικής δημιουργίας του τόπου μας κηρύχθηκαν στο παρελθόν διατηρητέες και η προσπάθεια προστασίας των πλέον εμβληματικών κτηρίων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής του τόπου έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, το Τμήμα Πολεοδομίας απέστειλε το 2024, πρόσκληση στα οργανωμένα σύνολα του τεχνικού κόσμου και την ακαδημαϊκή κοινότητα για εντοπισμό και τεκμηρίωση των αξιών (αρχιτεκτονική, κοινωνική, ιστορική, κ.λπ.) οικοδομών της νεότερης αρχιτεκτονικής δημιουργίας, ώστε να αξιολογηθούν και να περιληφθούν σε διατάγματα διατήρησης. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή είναι το ΕΤΕΚ, μέλη του οποίου έχουν εμπλακεί ενεργά στην ετοιμασία δελτίων αξιολόγησης για σημαντικά κτήρια της νεότερης αρχιτεκτονικής ιστορίας του τόπου. Η διαδικασία είναι σε εξέλιξη και σύντομα αναμένεται να ετοιμαστούν τα πρώτα διατάγματα.
-Εδώ και αρκετά χρόνια εισήχθη σχέδιο παροχής κινήτρων για διατήρηση, χάρη στο οποίο διασώθηκαν πολλές οικοδομές. Η παρούσα κυβέρνηση ασπάζεται τη φιλοσοφία της διατήρησης ή τη θεωρεί ασύμφορη και αχρείαστη;
-Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, πέρα από νομική, είναι πρωτίστως ηθική υποχρέωση του Κράτους, και αυτό αποδεικνύεται από τις νομοθεσίες και τις συμβάσεις προστασίας της κληρονομιάς που έχει υιοθετήσει η Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και από τη σημασία που ως Πολιτεία αποδίδουμε στην αρχιτεκτονική κληρονομιά του τόπου μας. Σε καμία περίπτωση η Κυβέρνηση και ειδικότερα το Υπουργείο Εσωτερικών δεν θεωρεί αχρείαστη τη δουλειά που γίνεται για διατήρησή της. Αντιθέτως, ασπάζεται τη φιλοσοφία της διατήρησης, εξ ου και έχει θεσμοθετήσει και εξακολουθεί να εφαρμόζει Σχέδιο Παροχής Κινήτρων, προκειμένου αυτή η κληρονομιά να προστατευθεί και να παραδοθεί στις επόμενες γενιές.
-Ο τομέας της διατήρησης μοιάζει να επηρεάστηκε από τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης αφού φόρτος εργασίας μεταφέρθηκε στην Πολεοδομία. Πώς αντιμετωπίζεται;
-Πράγματι, με τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ο Κλάδος Διατήρησης ανέλαβε πρόσθετο όγκο εργασίας, μεταξύ άλλων, τις αιτήσεις πολεοδομικών αδειών διατηρητέων οικοδομών από τους Δήμους και τις αιτήσεις Συναινέσεων από τον Δήμο Λευκωσίας, την ώρα που είναι παραδεκτό γεγονός ότι χρειάζεται περισσότερη στελέχωση. Πέραν της ηλεκτρονικής αδειοδότησης που θα επιταχύνει σε πρώτη φάση τη διαδικασία χορήγησης πολεοδομικών αδειών και Συναινέσεων, σημαντικό βήμα είναι και η προβλεπόμενη διαδικασία ηλεκτρονικής διεκπεραίωσης των αιτήσεων κηρύξεων, επιχορηγήσεων και μεταφορών, καθώς και η προωθούμενη ενίσχυση του Κλάδου Διατήρησης με μόνιμο και έκτακτο προσωπικό για διεκπεραίωση της εργασίας.
-Ένα σημαντικό πρόβλημα που παρατηρείται και λειτουργεί ως αντικίνητρο είναι οι χρόνοι που χρειάζονται για να προχωρήσει μία εργασία αποκατάστασης: Πέραν του ενός χρόνου για έκδοση πολεοδομικής και άλλοι 8-10 μήνες για Άδεια Οικοδομής. Δεδομένης και της κατάστασης των κτηρίων (πολλά καταρρέουν). Πως μπορούν να επισπευσθούν οι διαδικασίες;
-Πέραν των θεμάτων στελέχωσης του Κλάδου Διατήρησης, παράγοντας που συμβάλλει στις καθυστερήσεις είναι και η ποιότητα και η πληρότητα των μελετών που υποβάλλονται, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται οι χρόνοι μελέτης των αιτήσεων, αφού απαιτείται από τους μελετητές η υποβολή τροποποιητικών ή συμπληρωματικών σχεδίων. Κατ’ επέκταση κρίνεται ότι μια πληρέστερη ενημέρωση και επιμόρφωση των μελετητών σε θέματα διατήρησης και ειδικότερα σε θέματα επεμβάσεων σε διατηρητέες οικοδομές θα βελτιώσει την ποιότητα των μελετών και θα μειώσει τους χρόνους εξέτασης των αιτήσεων.
-Ίδια καθυστέρηση παρατηρείται και στην έγκριση και παραχώρηση των κονδυλίων, ακόμα και αυτών που θα δοθούν από ιδιώτες για την αγορά συντελεστών. Ιδιοκτήτες που αρχίζουν εργασίες αποκατάστασης αναγκάζονται να διακόψουν αναμένοντας μέχρι και 1.5 χρόνο τις υπηρεσίες να διεκπεραιώσουν τις αιτήσεις. Στο μεσοδιάστημα πληρώνουν δάνεια, ενοίκια, οι τιμές στην αγορά διαφοροποιούνται και όλα αυτά αποθαρρύνουν όσους θέλουν να κηρύξουν το κτήριο τους διατηρητέο ή να αγοράσουν διατηρητέο. Έχετε να προτείνεται κάποια μέτρα;
-Το Κράτος οφείλει να ελέγχει τις διαδικασίες έγκρισης επιχορήγησης και γενικότερα την παραχώρηση κινήτρων σε ιδιοκτήτες διατηρητέων οικοδομών. Οι λύσεις που περιγράφονται πιο πάνω, δηλαδή η ενίσχυση της στελέχωσης του Κλάδου Διατήρησης, αλλά και η συνεργασία με το ΕΤΕΚ για να αναπτυχθεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να απευθύνεται στους μελετητές, ώστε να είναι σε θέση να υποβάλλουν ορθά και πλήρως συμπληρωμένες αιτήσεις, σαφώς θα συντείνει στη μείωση του χρόνου εξέτασης και τις καθυστερήσεις. Αντίστοιχα, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, σημαντική ως προς την επιτάχυνση των διαδικασιών είναι η ηλεκτρονική αδειοδότηση, αλλά και η ηλεκτρονική διεκπεραίωση των αιτήσεων κηρύξεων, επιχορηγήσεων και μεταφορών.
-Ένα άλλο θέμα είναι οι χρήσεις. Ενώ πολλά χωριά έχουν εγκαταλειφθεί, μικροεπενδυτές που θέλουν να κάνουν ένα μικρό ξενώνα, εστιατόριο ή κάτι άλλο, προσκρούουν στην αυστηρή προσήλωση περί χρήσεων. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει κάποια ευελιξία ώστε να βοηθιέται η αναζωογόνηση κοινοτήτων;
-Το ζήτημα των χρήσεων δεν αφορά αποκλειστικά τη διατήρηση, αλλά αποτελεί ζήτημα χωροταξικής πολιτικής που εξετάζεται από τον Κλάδο Μελετών του Τμήματος Πολεοδομίας σε συνεργασία με διάφορους φορείς, ώστε να μην επηρεάζεται το περιβάλλον και κυρίως οι ανέσεις των κατοίκων των περιοχών.
-Παρόλο που είναι κατανοητό πως στόχος είναι η διατήρηση, υπάρχει μια υπερβολική προσήλωση σε λεπτομέρειες. Δεν είναι καιρός να εκσυγχρονιστεί η αντιμετώπιση τόσο σε θέματα λειτουργικότητας όσο και υλικών και αισθητικής, χωρίς φυσικά να θυσιάζεται η διατήρηση;
-Ο Κλάδος Διατήρησης αποδέχεται επεμβάσεις και υλικά που δεν αλλοιώνουν την αυθεντικότητα της ιστορικής οικοδομής. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, παρέχονται και κίνητρα προκειμένου να διευκολύνεται η χρήση των αυθεντικών, αρχικών υλικών της οικοδομής και να χρησιμοποιούνται τεχνικές κατασκευής συμβατές με τις υφιστάμενες κατασκευές. Σε προσθήκες είναι αποδεκτά/ές, υπό την προϋπόθεση της μη επισκίασης της υφιστάμενης ιστορικής οικοδομής, σύγχρονα υλικά και επεμβάσεις που δίνουν το στίγμα της εποχής μας.
-Σε άλλες χώρες αυτό που είναι σημαντικό είναι η διατήρηση του κελύφους. Αυτό μπορεί να είναι υπερβολικό, αλλά υπερβολική είναι και η επιμονή σε λεπτομέρειες, πράγμα που μπορεί να αυξάνει ακόμα και το κόστος και να αποθαρρύνει ενδιαφερόμενους.
-Σε άλλες χώρες δεν παρέχονται χρηματοδοτικά κίνητρα για τη συνολική συντήρηση μιας διατηρητέας οικοδομής, ούτε αποδίδεται αξία στην τυπολογία και στη διαμόρφωση του εσωτερικού της χώρου. Στον τόπο μας, τόσο το κέλυφος όσο και ο εσωτερικός χώρος, είναι εξίσου σημαντικά, αφού η μορφολογία και οι όψεις απορρέουν από τον τρόπο που είναι διαμορφωμένοι οι εσωτερικοί χώροι. Τα κίνητρα που παραχωρούνται αφορούν το σύνολο της οικοδομής και όχι επιμέρους στοιχεία της.
-Ένα από τα θέματα που θίγονται συχνά είναι και η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών. Από τη μια μιλάμε για συντήρηση (ανακύκλωση του κτηρίου στην ουσία) που είναι ό,τι πιο βιώσιμο μπορεί να γίνει κι από την άλλη δεν επιτρέπουμε την εκμετάλλευση ηλιακής ενέργειας. -Είναι λανθασμένη η εντύπωση ότι στις διατηρητέες οικοδομές δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων, αφού φωτοβολταϊκά πλαίσια έχουν τοποθετηθεί, υπό προϋποθέσεις, σε βοηθητικές πτέρυγες, αυλές, στέγαστρα, κ.λπ., με μόνο περιορισμό τη μη τοποθέτηση τους στην οροφή της κύριας οικοδομής. Κι αυτό πάλι εξετάζεται κατά περίπτωση. Ωστόσο, άποψη του Κλάδου Διατήρησης είναι ότι το θέμα της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων σε διατηρητέες οικοδομές σε πυρήνες οικισμών θα πρέπει να επιλύεται συλλογικά και όχι μεμονωμένα, με τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων και φωτοβολταϊκών πάρκων, όπως γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
-Υπάρχουν στοιχεία για πόσα κτήρια διασώθηκαν μέχρι σήμερα;
-Από τις 7.500 περίπου οικοδομές που έχουν κηρυχθεί διατηρητέες, πέραν των 4.500 έχουν συντηρηθεί με χορηγίες από το Σχέδιο Παροχής Κινήτρων σε Ιδιοκτήτες Διατηρητέων Οικοδομών του Υπουργείου Εσωτερικών, ενώ η εξέταση συνεχίζεται για τις υπόλοιπες ή και άλλες που ενδεχομένως να προκύψουν.
•25 κτήρια που έχουν διασωθεί παρουσιάζονται στις Συνθέσεις που κυκλοφορούν σήμερα μαζί με τον Φιλελεύθερο. Άλλα έχουν μετατραπεί σε κομψές και λειτουργικές κατοικίες, άλλα σε γραφεία, σχολές, ξενοδοχεία, δείχνοντας τις δυνατότητες παλιών εγκαταλειμμένων κτηρίων.
ΕΤΕΚ: Η διατήρηση δεν είναι πολυτέλεια, είναι χρέος
Παρά τον εξωραϊσμό της κατάστασης από τον υπουργό, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Οι διαδικασίες έκδοσης άδειων και χορηγίας των κινήτρων έχουν γίνει τόσο χρονοβόρες που ενδιαφερόμενοι εγκαταλείπουν την προσπάθεια, ενώ αρχιτεκτονικά γραφεία των οποίων ο βασικός όγκος εργασίας είναι η αποκατάσταση διατηρητέων αδρανοποιούνται για μήνες. Στο μεταξύ οι τιμές των υλικών αλλάζουν προς τα πάνω ενώ τα ίδια τα κτίσματα, τα πλείστα εκ των οποίων είναι ήδη σε κακή κατάσταση, καταρρέουν. «Δεν υπάρχει κανένα άλλοθι, δηλώνει ο πρόεδρος του ΕΤΕΚ Κωνσταντίνος Κωνσταντή. Θα πρέπει να βρεθούν λύσεις. Ο χρόνος δεν είναι ατελείωτος για τα διατηρητέα».
Προς τον σκοπό αυτό στάλθηκε στις 5 Μάιου επιστολή στον υπουργό Εσωτερικών στην οποία καταγράφονται τα προβλήματα και προτείνονται κάποιες λύσεις. Της επιστολής ακολούθησε συνάντηση, ενώ στο Τμήμα Διατήρησης αποσπάστηκαν πρόσφατα έξι άτομα.
Το ΕΤΕΚ στην επιστολή τονίζει πως η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου δεν είναι πολυτέλεια αλλά χρέος. «Η υφιστάμενη κατάσταση, αναφέρει, αποθαρρύνει τους ιδιοκτήτες από το να αξιοποιήσουν τα γενναιόδωρα οικονομικά κίνητρα αποκατάστασης ενώ προκαλεί και σημαντικά οικονομικά προβλήματα στα αρχιτεκτονικά γραφεία που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Η διαδικασία αξιολόγησης και έγκρισης των οικονομικών κινήτρων περιλαμβανομένων των διαδικασιών πώλησης του χαρισμένου συντελεστή δόμησης απαιτεί υπερβολικό μεγάλο χρονικό διάστημα φθάνοντας σε κάποιες περιπτώσεις τους 18 μήνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναστολή των εργασιών από πλευράς ιδιοκτητών, οι οποίοι συχνά δεν έχουν τη ρευστότητα να προχωρήσουν».
Προτείνει, ανάμεσα σε άλλα, πιο λειτουργικό και βιώσιμο σύστημα αδειοδότησης, ενίσχυση του Τμήματος Διατήρησης με αγορά υπηρεσιών, εργοδότηση έμπειρων στελεχών που έχουν αφυπηρετήσει, μεταφορά προσωπικού από ΕΟΑ Λευκωσίας, μετακινήσεις από άλλες υπηρεσίες του Τμήματος Πολεοδομίας.
Προτείνει επίσης:
*Αυτόματη έκδοση άδειας οικοδομής για διατηρητέες οικοδομές χαμηλού ρίσκου εφόσον έχει ήδη εκδοθεί πολεοδομική άδεια.
*Απλοποίηση της πώλησης συντελεστή δόμησης μέσω επαναφοράς του μηχανισμού που βασιζόταν στις δημοσιευμένες τιμές του Κτηματολογίου ώστε να αποφεύγεται η ατομική εκτίμηση ανά περίπτωση.
*Διαφάνεια και αποτύπωση της κατάστασης, εκκρεμείς και νέες αιτήσεις ανά έτος ώστε να αποτιμηθεί το μέγεθος του προβλήματος.
*Διάγραμμα ροής για εντοπισμό σημείων συμφόρησης και καθυστέρησης.
*Διευθέτηση προκαθορισμένων συναντήσεων του μελετητή με λειτουργό εντός ενός μηνός από την υποβολή αιτήματος ώστε να επιλύονται έγκαιρα τυχόν ζητήματα.
*Ανάθεση της επιμέτρησης του κόστους αποκατάστασης σε ιδιώτες επιμετρητές με δειγματοληπτικό έλεγχο από ΤΠΟ ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία και να ελαχιστοποιηθεί το διοικητικό βάρος.
*Κατάργηση της αξιολόγησης προσφορών όταν δεν υφίσταται ουσιαστικός λόγος λαμβάνοντας υπόψη το 1400 ανά τ.μ.
