Η αξιοπιστία, όπως και η εμπιστοσύνη και η φήμη, δύσκολα κερδίζεται και εύκολα χάνεται. Είναι επίσης καταστροφικά δαπανηρή όταν χαθεί, ειδικά στις διεθνείς σχέσεις. Έτσι, δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ, οκτώ μήνες μετά την έναρξη της δεύτερης θητείας του ως πρόεδρος των ΗΠΑ, έχει κατασπαταλήσει την όποια αξιοπιστία είχε απομείνει στην Αμερική τόσο στην εξωτερική πολιτική όσο και στην πολιτική ασφαλείας.
Οι τελευταίες ντροπιαστικές στιγμές ήρθαν την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Τραμπ εκτόξευσε πολλαπλές αιχμές την ίδια ημέρα, κάνοντας τους παγκόσμιους ηγέτες να είναι εκ περιτροπής σοκαρισμένοι, προβληματισμένοι ή -το πιο καταστροφικό- αδιάφοροι, στα όρια της αμηχανίας. Σε μια φλύαρη ομιλία στα Ηνωμένα Έθνη, ο Τραμπ προσέβαλε όχι μόνο τον εν λόγω θεσμό αλλά και χώρες από τη Βραζιλία έως τη Βρετανία. Αργότερα, αυτοσχεδίασε την τελευταία του ανατροπή σχετικά με τον ρωσικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας.
Το Κίεβο, είπε, θα μπορούσε “να πολεμήσει και να κερδίσει όλη την Ουκρανία πίσω στην αρχική της μορφή”, επειδή η Ρωσία μοιάζει με “χάρτινη τίγρη”. Το μήνυμα αυτό ήρθε ένα μήνα αφότου ο Τραμπ έστρωσε, κυριολεκτικά, το κόκκινο χαλί για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν- και αφού πρώτα έθεσε, μετά μετατόπισε, και στη συνέχεια έριξε δειλά δειλά ένα τελεσίγραφο στον Πούτιν για να εισέλθει σε συνομιλίες εκεχειρίας. Τους μήνες που προηγήθηκαν, ο Τραμπ είχε κατηγορήσει ποικιλοτρόπως την Ουκρανία για την εισβολή στο ίδιο το έδαφός της και είχε υποστηρίξει ότι το Κίεβο δεν είχε “κανένα χαρτί” και έπρεπε να παραχωρήσει εδάφη. Και όλο αυτό το διάστημα, υποστήριζε συνεχώς ότι ο Πούτιν δεν θα είχε εισβάλει ποτέ, αν ο ίδιος, ο Τραμπ δηλαδή, βρισκόταν στον Λευκό Οίκο το 2022.
Ένας πρόεδρος των ΗΠΑ, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους, έχει πολλά ακροατήρια, εγχώρια και ξένα. Τα διεθνή περιλαμβάνουν αντιπάλους, συμμάχους και άλλες χώρες που θα μπορούσαν να πάνε είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση. Ο πρωταρχικός αντίπαλος σε αυτό το πλαίσιο είναι φυσικά ο Πούτιν. Το εκπαιδευμένο από την KGB μυαλό του φαίνεται να έχει καταλήξει εδώ και καιρό στο συμπέρασμα ότι ο Τραμπ είναι αυτό που η KGB της σοβιετικής εποχής αποκαλούσε “χρήσιμος ηλίθιος”.
Από τότε που ο Τραμπ ανέλαβε τα καθήκοντά του φέτος, ο Πούτιν δεν συγκράτησε, αλλά ενέτεινε τους βομβαρδισμούς του στην Ουκρανία, καθώς και τις επιχειρήσεις του στη “γκρίζα ζώνη” εναντίον ευρωπαϊκών χωρών του ΝΑΤΟ – και όλα αυτά χωρίς να υποστεί αισθητές συνέπειες από την Ουάσινγκτον. Τις τελευταίες ημέρες, η Ρωσία έστειλε ακόμη και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Πολωνία και τη Ρουμανία, μαχητικά αεροσκάφη στην Εσθονία και όπως φαίνεται περισσότερα μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη Σκανδιναβία. Αυτά δεν μοιάζουν με σεβασμό, φόβο και δέος για τη “δύναμη” του Τραμπ.
Ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ στην πρόσφατη ιστορία που χάνει την αξιοπιστία της Αμερικής. Ο Μπαράκ Ομπάμα χάραξε κάποτε μια κόκκινη γραμμή για να αποτρέψει τον Μπασάρ αλ Άσαντ της Συρίας από το να χρησιμοποιήσει χημικά όπλα εναντίον του ίδιου του λαού του, και στη συνέχεια δεν έκανε τίποτα όταν ο δικτάτορας έκανε ακριβώς αυτό το 2013. Ο Τραμπ διέβρωσε επίσης την αμερικανική αξιοπιστία στην πρώτη του θητεία, όπως όταν αρχικά απείλησε τον δικτάτορα της Βόρειας Κορέας, στη συνέχεια τον “ερωτεύτηκε”, και μετέπειτα έμεινε αμέτοχος όταν ο Κιμ Γιονγκ Ουν έβαλε στη γρήγορη λωρίδα το πυρηνικό του πρόγραμμα, στην οποία και παραμένει. Επίσης, ο Τραμπ διαπραγματεύτηκε μια λανθασμένη συμφωνία με τους Ταλιμπάν για την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, την οποία ο διάδοχός του, Τζο Μπάιντεν, εκτέλεσε στη συνέχεια με μια καταστροφική απόσυρση.
Σε αυτό το πλαίσιο, όποιος παρακολουθούσε την πολιτική των ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία, από τη φιλική Ευρώπη μέχρι την αντίπαλη Κίνα, είχε ήδη λόγους να αμφιβάλλει για την αξιοπιστία των ΗΠΑ. Αυτό που έκανε ο Τραμπ στη δεύτερη θητεία του είναι να απομακρύνει τις αμφιβολίες και να επιβεβαιώσει την απώλεια. Οι σύμμαχοι γνωρίζουν τώρα ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν την Αμερική, ενώ οι αντίπαλοι συνασπίζονται και υπολογίζουν εκ νέου τα σχέδιά τους για “σκανδαλιές” ή χειρότερα.
Οι ερευνητές μελετούν την αξιοπιστία στις διεθνείς σχέσεις τουλάχιστον από τη συμφωνία του Μονάχου του 1938. Σε εκείνη την περιβόητη συνάντηση, που σήμερα σημαίνει υποτιμητικά “κατευνασμός”, η Βρετανία και η Γαλλία προσπάθησαν να προλάβουν τον πόλεμο με τη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία, αλλά δεν έφεραν καμία αξιοπιστία στο τραπέζι – όχι, δηλαδή, στα μάτια του Αδόλφου Χίτλερ, που ήταν αυτό που είχε σημασία.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η αξιοπιστία αποτέλεσε τον άξονα των στρατηγικών και της θεωρίας παιγνίων που αποσκοπούσαν στο να αποτρέψουν τη σύγκρουση Ανατολής-Δύσης από το να εξελιχθεί σε πυρηνική σύρραξη. “[Η αξιοπιστία] είναι ένα από τα λίγα πράγματα για τα οποία αξίζει να πολεμήσουμε”, δήλωσε ο Τόμας Σέλινγκ. Η αξιοπιστία -στην προκειμένη περίπτωση εννοώντας τη διαβεβαίωση καταστροφικών αντιποίνων έναντι οποιουδήποτε πρώτου πλήγματος- ήταν και είναι η πεμπτουσία της αποτροπής.
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν η πυρηνική απειλή φαινόταν να εξασθενεί, οι μελετητές ξεκίνησαν να προτάσσουν την επιφυλακτικότητα. Στηριζόταν η αξιοπιστία στη συμπεριφορά του παρελθόντος ή στις υποκειμενικές εκτιμήσεις για τις μελλοντικές ενέργειες του εκάστοτε κατέχοντος την εξουσία στον Λευκό Οίκο; Πώς διαστρεβλώνουν τις αντιλήψεις οι γνωστικές προκαταλήψεις;
Η Κέρεν Γιάρχι-Μάιλο, κοσμήτορας της Σχολής Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια, λέει ότι πολλοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι “μπορεί να μην αξίζει τον κόπο να πολεμήσουμε για τη φήμη”, ειδικά μετά τις αποτυχίες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. “Το να ρίχνεις βόμβες σε κάποιον για να αποδείξεις ότι είσαι πρόθυμος να ρίξεις βόμβες σε κάποιον είναι ακριβώς ο χειρότερος λόγος για να χρησιμοποιήσεις βία”, δήλωσε ο Ομπάμα σε μια προσπάθεια να εξηγήσει την αποτυχία του στη Συρία – μη καταφέρνοντας να κατανοήσει ότι άλλοι εχθροί ήταν πλέον λιγότερο πιθανό να λάβουν υπόψη τους μελλοντικές αμερικανικές κόκκινες γραμμές.
Το 2025, τέτοια σκεπτικά μοιάζουν και πάλι πασέ, καθώς το έλλειμμα στην αμερικανική αξιοπιστία φαίνεται να προσκαλεί περισσότερη επιθετικότητα από γεωπολιτικούς αντιπάλους ή από ανεξέλεγκτες χώρες. Αυτό που ο Τραμπ προσπάθησε να πουλήσει ως δύναμη μέσω της “θεωρίας του τρελού” μοιάζει όλο και περισσότερο με αδυναμία μέσω της ιδιοτροπίας, της αναποφασιστικότητας και του χάους. Η Γιάρχι-Μάιλο και η Χίλαρι Κλίντον (οι δύο διδάσκουν από κοινού ένα μάθημα στο Κολούμπια) υποστηρίζουν ότι ο ίδιος επίσης αυταπατάται πιστεύοντας ότι η προσωπική χημεία (με τον Πούτιν, ας πούμε) μπορεί να αντικαταστήσει τη στρατηγική και την εμπειρογνωμοσύνη στις διεθνείς υποθέσεις, και πάνω απ’ όλα τη γνήσια αποφασιστικότητα.
Υποψίες κινδύνου υπάρχουν παντού. Οι εταίροι της Αμερικής γίνονται όλο και πιο ανήσυχοι και προβαίνουν σε εναλλακτικές συμφωνίες για την ασφάλειά τους: Η Σαουδική Αραβία μόλις υπέγραψε αμυντικό σύμφωνο με το Πακιστάν, αφού έγινε μάρτυρας ενός ισραηλινού πλήγματος εναντίον του γειτονικού της κράτους στον Κόλπο, του Κατάρ, το οποίο είναι σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά δεν έλαβε καμία βοήθεια από αυτές. Οι αντίπαλοι της Αμερικής συνεχίζουν να δοκιμάζουν την αποφασιστικότητα του Τραμπ και της Δύσης, όπως κάνει ο Πούτιν στην ανατολική Ευρώπη. Ή, όπως ο Σι Τζινπίνγκ στο Πεκίνο και ο Κιμ στην Πιονγκγιάνγκ, τρέχουν και πάλι πολεμικά σενάρια στα κρυφά. Άλλες χώρες, όπως η Ινδία, είναι επιφυλακτικές να δεσμευτούν με την Αμερική και κρατούν όλες τις επιλογές ανοιχτές, ακόμη και να δώσουν τα χέρια με τη Μόσχα και το Πεκίνο.
Αυτές οι αντιδράσεις στην απώλεια αξιοπιστίας της Αμερικής θα αυξήσουν τον κίνδυνο παγκόσμιας σύγκρουσης. Ο κίνδυνος θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο αν οι ΗΠΑ, υπό τον παρόντα ή έναν μελλοντικό πρόεδρο, πανικοβληθούν και αποφασίσουν να υπεραντισταθμίσουν την αποκατάσταση της φήμης τους, με μια επιδεικτικά αυστηρή στροφή που θα μπορούσε να καταλήξει σε πόλεμο. Αν η Αμερική και ολόκληρος ο κόσμος γίνονται λιγότερο ασφαλείς, αυτό συμβαίνει επειδή η εξωτερική πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ είναι, κυριολεκτικά, αναξιόπιστη.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου
BloombergOpinion
