«Πικραμένος ο ηγέτης κι’ ωργισμένος ως εικάζω,
εξ αιτίας που του ήρθε απ’ το Μπράιτον το… κάζο
τα ιμάτια του σχίζει κι’ εξ οργής αναπηδώντας
την πυγμήν του ανυψώνει και προβάλλει τους οδόντας
επιμένοντας στη λύσι, την γνωστή και μακαβρία
που ποσώς την απορρίπτει κι’ η κουτσή μας η Μαρία!
Αυστηρός και πεισματάρης κι’ αδιάλλακτος πολύ
προς τους λόρδους του Λονδίνου και στον Ντράιμπεργκ δηλοί
ότι έχει επιμόνως και στερρώς αποφασίσει
εν καιρώ να επιβάλη, το… “σουνέττιον” ως λύσι
γεγονός που μας θυμίζει, δίχως ήγουν στενοχώρια,
πως καθ’ ύπνον η αλώπηξ ωνειρεύετο… κοκόρια».
Της δρος Σωτηρούλας Βασιλείου
Έτσι σατίρισε, (ή, μάλλον, πανηγύρισε), στον «Φιλελεύθερο», στις 9 Οκτωβρίου 1957, ο Διογένης (Άνθος Ροδίνης), τα άνθη του Συνεδρίου του Εργατικού Κόμματος (Labour Party), στο Brighton, και την οργίλη αντίδραση του Φαζίλ Κουτσιούκ.
Οι εργασίες του Συνεδρίου των Εργατικών, οι οποίοι αποτελούσαν την αξιωματική αντιπολίτευση, ξεκίνησαν στις 30 Σεπτεμβρίου και ολοκληρώθηκαν στις 4 Οκτωβρίου 1957. Η Κύπρος έδωσε το παρών με τους Σπύρο Κυπριανού, ως αντιπρόσωπο της Εθναρχίας, Μάρκο Σπανό, ως Γραμματέα του Γραφείου Εθναρχίας Λονδίνου και βοηθό του Κυπριανού, Ηλία Υψαρίδη, Γραμματέα της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Κυπρίων Αγγλίας (ΕΦΕΚΑ), και Γιώργο Τοφαρίδη από την Κυπριακή Αδελφότητα Λονδίνου. Οι Κυπριανού και Σπανός ήταν ήδη απόφοιτοι της Νομικής Σχολής του Gray’s Inn (1954 και 1957 αντίστοιχα) ενώ ο Υψαρίδης φοιτούσε στην ίδια σχολή.
Την τελευταία ημέρα του Συνεδρίου, η βουλευτής Barbara Castle έθεσε ενώπιον της ολομέλειας έγγραφο, με θέμα την πολιτική των Εργατικών επί των βρετανικών αποικιών. Αναφορικά με το Κυπριακό δόθηκε η δέσμευση για εφαρμογή της αυτοδιάθεσης κατά τη θητεία της πρώτης κυβέρνησης των Εργατικών, δηλαδή εντός πενταετίας. Επιπλέον, αποκλείστηκε η διχοτόμηση ως λύση του Κυπριακού, καθώς ενδεχόμενος διαμελισμός θα απέβαινε καταστροφικός. Το έγγραφο εγκρίθηκε πανηγυρικά, δια βοής. Κατακλείδα του Συνεδρίου αποτέλεσε η εκλογή του Tom Driberg και της Castle στις θέσεις του Προέδρου και του Αντιπροέδρου του Κόμματος αντίστοιχα.
Σαφώς, η απόφαση δεν δέσμευε το κυβερνόν, Συντηρητικό Κόμμα (Conservative Party). Ωστόσο, με τη διεξαγωγή εκλογών στον ορίζοντα (1959), η δέσμευση για αυτοδιάθεση και ο αποκλεισμός της διχοτόμησης από τους Εργατικούς αποτελούσαν εξελίξεις σαφώς ελπιδοφόρες για τους Έλληνες Κυπρίους και ως τέτοιες πανηγυρίστηκαν από πολιτικούς, Τύπο και οργανώσεις, σε Κύπρο και Ελλάδα.
Από τη Νέα Υόρκη, όπου βρισκόταν, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος δήλωσε ότι η απόφαση του Εργατικού Κόμματος δημιούργησε την αισιοδοξία του ζυγώματος της απελευθέρωσης. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής εξέφρασε βαθιά ικανοποίηση για το ψήφισμα και τόνισε –σιβυλλικά– την απόλυτη πεποίθησή του πως, παρόλες τις δυσκολίες, το ζήτημα θα επιλυόταν με ικανοποιητικό τρόπο. Σε ρεπορτάζ, το οποίο δημοσιεύθηκε στον «Φιλελεύθερο», στις 5 Οκτωβρίου, η μεταβολή χαρακτηρίστηκε «ανυπολογίστου σημασίας». Σύμφωνα με το «Έθνος», η απόφαση, η μεγαλύτερη και σημαντικότερη εξέλιξη του Κυπριακού στη Βρετανία έως τότε, θα διαδραμάτιζε σπουδαίο ή και αποτελεσματικό ρόλο στην όλη εξέλιξη του Κυπριακού.
«Η απόφασις των Εργατικών κατά το τελευταίον των συνέδριον δυνατό να μη εγένετο μετά τόσης παρρησίας, ή να μη εγίνετο καθόλου, αν δεν προηγείτο η ακούραστος διαφωτιστική δράσις του Γραφείου Εθναρχίας Λονδίνου. Από την έναρξι των εργασιών του Εργατικού Συνεδρίου, ο ενταύθα αντιπρόσωπος της Εθναρχίας κ. Σπύρος Κυπριανού, συνοδευόμενος πάντοτε υπό τον Γραμματέα κ. Μάρκον Σπανόν, επέμενε και επεδίωκε διαρκώς συνεντεύξεις μετά ηγετικών στελεχών του κόμματος», έγραψε σε ανταπόκριση, στην εφημερίδα «Κυπριακή», ο Σ. Ι. Ταλιαδώρος.
Όπως εξηγεί, αναλυτικά, ο Κυπριανού στην αυτοβιογραφία του (Στην μάχη της Ιστορίας όπως την έζησα, τ. Ά, 1932-1959) και επιβεβαιώνεται και από τον Τύπο, ο ίδιος, ως αντιπρόσωπος της Εθναρχίας στο Λονδίνο, είχε αλλεπάλληλες συναντήσεις με στελέχη των Εργατικών, άλλοτε συνοδευόμενος από τον Σπανό και άλλοτε μόνος, ώστε το Κυπριακό να αποτελέσει ένα από τα θέματα του Συνεδρίου και να ληφθεί δεσμευτική απόφαση για τον χειρισμό του. Επιπλέον, μίλησε σε εκδήλωση, στις 2 Οκτωβρίου, θέτοντας το Κυπριακό πρωτίστως ως «ζήτημα ηθικής και δικαιοσύνης». Στις εντατικές αυτές επαφές αναφέρθηκε και ο Μ. Σπανός, σε συνομιλίες μας. Τον ευχαριστώ, τόσο για τις πληροφορίες όσο και για την άδεια δημοσίευσης φωτογραφιών από το προσωπικό αρχείο του.
Ευλόγως, η απόφαση του Brighton, δεν ενόχλησε μόνο τους Συντηρητικούς αλλά και τους διχοτομιστές Τούρκους Κυπρίους, με τον Φαζίλ Κουτσιούκ να διαμαρτύρεται εγγράφως στην Castle, τον Βρεττανό πρωθυπουργό Harold Macmillan, και, ακόμα, στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ.
Από την πλευρά του, ο Ινδός εκδότης των «Times of Cyprus», Charles Foley, εξέφρασε εξαρχής επιφυλάξεις αναφορικά με τις πιθανότητες εφαρμογής της απόφασης των Εργατικών: «Στην Κύπρο, το κοινό αρέσκεται να μετράη κοτόπουλλα που δεν έχουν ακόμα ξεπουλιάσει. Και η απόφαση του Εργατικού Κόμματος ήταν τόσο απροσδόκητη, ώστε να φαίνεται σαν καλοκαιρινά Χριστούγεννα», τόνισε χαρακτηριστικά.
Εντέλει, παρά τη σημασία τους, για την υποστήριξη των αιτημάτων των Ελλήνων Κυπρίων διεθνώς, τα άνθη του Brighton δεν απέδωσαν τους ποθητούς καρπούς. Σε λιγότερο από ένα έτος, και υπό το βάρος «ενδοοικογενειακών» αντιπαραθέσεων, του τριχοτομικού Σχεδίου Macmillan και της εκτράχυνσης των πραγμάτων εντός Κύπρου, οι θέσεις των Εργατικών επί του Κυπριακού είχαν θολώσει, προσεγγίζοντας εκείνες των Συντηρητικών.
Παρά την ιδεολογική στήριξη στο διεθνές αντιαποικιακό κίνημα, και οι Εργατικοί πολιτευτές ήταν Βρετανοί πολίτες, που έθεταν πάνω απ’ όλα τα συμφέροντα του κράτους του και εξαρτούσαν την εκλογή τους από εσωτερικά δημοφιλείς πολιτικές. Άλλωστε, ας μην λησμονείται, πως το 1950 Εργατική ήταν η Κυβέρνηση που αρνήθηκε να συναντήσει, έστω, την κυπριακή αντιπροσωπεία και να παραλάβει τις δέλτους του ενωτικού δημοψηφίσματος.
