Η έμμεση φορολογία και ειδικά ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) αποτελεί τον βασικό μηχανισμό εσόδων για τα περισσότερα κράτη. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πάνω από το 30% των φορολογικών εσόδων προέρχονται από τον ΦΠΑ, ενώ στην Κύπρο η αναλογία είναι ακόμη υψηλότερη. Αυτό από μόνο του αναδεικνύει τη σημασία του για τις δημόσιες οικονομίες, αλλά και για τις επιχειρήσεις που καλούνται να συμμορφώνονται.
Η πρόσφατη έκθεση της KPMG, “The Future of Indirect Taxes to 2030”, σκιαγραφεί το μέλλον του ΦΠΑ και των έμμεσων φόρων τα επόμενα χρόνια. Ως φορολογικός σύμβουλος που συνεργάζεται με επιχειρήσεις διαφόρων μεγεθών, βλέπω καθημερινά τις προκλήσεις που δημιουργεί η συμμόρφωση και την ανάγκη έγκαιρης προσαρμογής σε αυτό το νέο περιβάλλον.
Ο ΦΠΑ δεν αλλάζει – αλλάζει ο τρόπος εφαρμογής του
Η KPMG σημειώνει ότι ο ΦΠΑ παραμένει ένα «ανθεκτικό» εργαλείο. Η βασική του αρχή, η φορολόγηση εκεί όπου πραγματοποιείται η κατανάλωση, είναι διαχρονικά δίκαιη και ουδέτερη. Αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος παρακολούθησης και δήλωσής του.
Εδώ είναι που αρχίζουν οι προκλήσεις για τις επιχειρήσεις. Σήμερα, πολλές ΜμΕ εξακολουθούν να βλέπουν τον ΦΠΑ σαν μια περιοδική δήλωση, που απλώς «πρέπει να υποβληθεί». Μέχρι το 2030, όμως, η συμμόρφωση θα είναι διαρκής και σε πραγματικό χρόνο. Αυτό απαιτεί νέα συστήματα, νέες διαδικασίες και το σημαντικότερο, αλλαγή νοοτροπίας.
Ως σύμβουλος, βλέπω ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για τις ΜμΕ δεν είναι ο ίδιος ο φόρος, αλλά η τεχνολογία που απαιτείται για τη διαχείρισή του.
- Ηλεκτρονική τιμολόγηση: Χώρες όπως η Ιταλία απέδειξαν ότι η υποχρεωτική ηλεκτρονική τιμολόγηση (e-invoicing) μειώνει το VAT gap (ποσό του ΦΠΑ που χάνεται). Στην Κύπρο, η σταδιακή εφαρμογή τέτοιων συστημάτων είναι θέμα χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και οι μικρότερες επιχειρήσεις θα πρέπει να έχουν αξιόπιστα ERP ή λογιστικά συστήματα που επικοινωνούν με τo Τμήμα Φορολογίας σε πραγματικό χρόνο.
- Big data και τεχνητή νοημοσύνη: Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί θα γίνονται πιο στοχευμένοι, με βάση αυτοματοποιημένες αναλύσεις. Αυτό μπορεί να μειώσει τον αριθμό τυπικών ελέγχων, αλλά θα αυξήσει την πίεση για «καθαρά» και σωστά δεδομένα από την πλευρά των επιχειρήσεων.
Η εμπειρία μου δείχνει ότι όσες εταιρείες επενδύουν νωρίς στην τεχνολογία συμμόρφωσης, τελικά κερδίζουν σε αποδοτικότητα και περιορίζουν τον κίνδυνο προστίμων ή διοικητικών κυρώσεων.
ViDA: Η μεγάλη αλλαγή για την Ευρώπη
Το πακέτο VAT in the Digital Age (ViDA) είναι ίσως η σημαντικότερη μεταρρύθμιση ΦΠΑ των τελευταίων δεκαετιών στην ΕΕ.
- Από το 2030, όλες οι διασυνοριακές συναλλαγές θα γίνονται με ηλεκτρονικά τιμολόγια σε κοινό ευρωπαϊκό πρότυπο και θα δηλώνονται σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.
- Οι πλατφόρμες όπως Airbnb και Uber θα θεωρούνται οι ίδιες υπόχρεες για ΦΠΑ, αντί να επιβαρύνονται οι μικροί προμηθευτές.
- Το One Stop Shop θα επεκταθεί, επιτρέποντας σε επιχειρήσεις να δηλώνουν τον ΦΠΑ σε πολλές χώρες με μία ενιαία δήλωση.
Αυτό για τις μεγάλες πολυεθνικές ίσως μοιάζει απλοποίηση, για τις μικρομεσαίες όμως αποτελεί τεράστια πρόκληση προσαρμογής. Από την εμπειρία μου, οι ΜμΕ θα χρειαστούν συμβουλευτική υποστήριξη και πρακτική καθοδήγηση, διαφορετικά κινδυνεύουν να μείνουν «πίσω» από τις εξελίξεις.
Νέες μορφές έμμεσης φορολογίας
Η τάση δεν περιορίζεται στον ΦΠΑ. Βλέπουμε ήδη νέα είδη έμμεσων φόρων:
- Πράσινοι φόροι: Οι μηχανισμοί CBAM για τις εισαγωγές από τρίτες χώρες φέρνουν πρόσθετες υποχρεώσεις αναφοράς.
- Φόροι υγείας: Φόροι σε ζαχαρούχα ποτά, καπνό ή αλκοόλ, που αυξάνονται και στη δική μας περιοχή.
- Ψηφιακοί φόροι: Προσωρινές λύσεις σε κάποιες χώρες, μέχρι να υλοποιηθούν οι κανόνες του ΟΟΣΑ.
Ως σύμβουλος, συναντώ συχνά επιχειρήσεις που δεν έχουν πλήρη εικόνα αυτών των νέων φόρων και υποτιμούν τον αντίκτυπό τους. Αυτό είναι στρατηγικό λάθος: η έμμεση φορολογία πλέον δεν αφορά μόνο τον ΦΠΑ.
Η εικόνα για το 2030 έχει δύο όψεις:
- Θετική: Περισσότερη διαφάνεια, λιγότερη φοροδιαφυγή, μικρότερη γραφειοκρατία μακροπρόθεσμα.
- Αρνητική: Υψηλό κόστος προσαρμογής για τις ΜμΕ, αυξημένος κίνδυνος λαθών σε πραγματικό χρόνο, και φόβος υπερ-φορολόγησης που μπορεί να πλήξει την ανταγωνιστικότητα.
Συμπέρασμα
Η έκθεση της KPMG δείχνει με σαφήνεια τις διεθνείς τάσεις. Όμως, από τη σκοπιά του φορολογικού συμβούλου, το πραγματικό ζήτημα είναι η ετοιμότητα των επιχειρήσεων.
Όσες εταιρείες προσαρμοστούν έγκαιρα, θα μειώσουν το κόστος συμμόρφωσης, θα αποφύγουν πρόστιμα και θα μετατρέψουν τον ΦΠΑ σε εργαλείο ψηφιακού εκσυγχρονισμού. Όσες καθυστερήσουν, θα βρεθούν αντιμέτωπες με πιέσεις που μπορεί να τις βγάλουν εκτός ανταγωνισμού.
Η έμμεση φορολογία του 2030 θα είναι ψηφιακή, διαφανής και αυστηρά παρακολουθούμενη. Το ερώτημα είναι: πόσο έτοιμοι είμαστε να ζήσουμε σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;
* Διοικητικός Σύμβουλος, Τμήμα Έμμεσης Φορολογίας, KPMG Κύπρου
