Ο λογοτέχνης Ανδρέας Χατζηχαμπής προσφέρει αξιόλογη ποίηση με τη συλλογή του Το δάκρυ της Περσεφόνης στη Νεοελληνική Κυπριακή λογοτεχνία και γενικά στα Ελληνικά γράμματα. Είθε αυτή η ποιητική του δημιουργία, να γίνει το νάμα κάθε σκεπτόμενου αναγνώστη που επιθυμεί την ψυχαγωγία με την έννοια της αγωγής της ψυχής και να δώσει το έναυσμα για αναζήτηση του πυρήνα του εσώτερου κόσμου του.
Ο κάθε άνθρωπος ανακαλύπτει την αλήθεια της ύπαρξης του με τους δικούς του τρόπους και μηχανισμούς μέσα στα πλαίσια της αντίληψης και διορατικότητας του. Ίσως ένας από τους λόγους που οι ποιητές επιδιώκουν να γράφουν είναι αυτή η ανάγκη να διεισδύσουν στα δύσβατα μέρη του υποσυνειδήτου, εκεί όπου πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να ταξιδέψουν. Η πνευματική πορεία του Ανδρέα Χατζηχαμπή είναι ανεπιτήδευτα καρποφόρα. Μας χαρίζει το όραμα, το ταξίδι ανάμεσα στον μύθο και στη κοινωνική πραγματικότητα αλλά επίσης και την ιδέα της μετάβασης από την χθόνια στη μεταφυσική διεύρυνση του ανθρώπου.
Είναι εφικτό να αποκωδικοποιήσει κανείς τον μύθο και να μιλά για ορθότητες και αρχαία γνώση; Δεν είναι εύκολο αλλά δεν είναι και δυσεπίτευκτο για λογοτέχνες όπως ο Ανδρέας Χατζηχαμπής, ο οποίος επιδιώκει με την αποκωδικοποίηση του μύθου να προσφέρει την ουσία μεταγγίζοντας τον στίχο με το Θείο μυστήριο γνωρίζοντας πως ο κατέχων τον μύθο, δύναται να απομακρύνεται από την ψευδαίσθηση για να βιώσει ό,τι η πεμπτουσία της ζωής νοηματοδοτεί.
Το δάκρυ της Περσεφόνης εισχωρεί σε πολλές διαστάσεις ιδεών με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να στοχάζεται μέσω διαφορετικών κριτικών προσεγγίσεων. Εκφράζεται ο ενδόμυχος κόσμος, συγκεκριμένα ο μικρόκοσμος του ανθρώπου μέσω της συγκινησιακής αντίληψης των πραγμάτων στο πρόσωπο του Οδυσσέα Αστέρη, σε σύγκριση με τον μακρόκοσμο μέσα στον οποίο ο κάθε ένας ευθύνεται για τον άλλον κι όπου ο χώρος και ο χρόνος διαμορφώνουν την εικόνα μιας πατρίδας που ακόμη πονάει, ωσάν μια Αντιγόνη που ζητάει το δίκαιο. Μα αν η θυσία του αθώου οδηγεί στην κάθαρση εγείρεται ο προβληματισμός εάν η κάθαρση είναι προσωπική ή οικουμενική. Προφανώς η απάντηση βρίσκεται στα τρία πρόσωπα σύμβολα, όταν ο μύθος προσδιορίζει την σημασία αυτών των μορφών. Ο Οδυσσέας Αστέρης δηλαδή ο εσώτερος κόσμος, η Αντιγόνη ως η διάσταση της πατρίδας και η Περσεφόνη ως σύμβολο της οικουμένης καθορίζουν ολοκληρωτικά την ανθρώπινη ύπαρξη αποζητώντας τον εξαγνισμό με τον χορό των ποιητών σ’ ένα σύμπαν εντροπίας που διαρκώς δοκιμάζεται και εν τέλει δακρύζει.
Η ποιητική δημιουργία του Ανδρέα Χατζηχαμπή εμπεριέχει στοιχεία αρχαίας τραγωδίας. Η θεατρικότητα είναι εμφανής καθώς η συμβολή του χορού όπως και στο Αρχαίο δράμα αποκαλύπτει την εξέλιξη των συμβάντων, τα αρεστά ή δυσάρεστα και σκιαγραφεί την τραγική μοίρα των ανθρώπων κι ολάκερης της φύσης. Ο εν σοφία χορός των ποιητών συχνά ενέχει αποφθεγματικούς στίχους, όπως αυτοί που αποπνέουν την αγάπη του προς την γυναίκα του Δήμητρα «Είν’ η καρδιά μας / το νερό / μα και τ’ αλάτι, / είν’ η καρδιά μας / όλη φως / μα και σκοτάδι, / είν’ η καρδιά μας / όλη / ένα σ’ αγαπώ» (Σ’ αγαπώ, σελ. 25). Συχνά στη συλλογή ο χορός των ποιητών μέσω του ρυθμού στον στίχο προσφέρει ανακούφιση από το έρεβος της παρακμής π’ απλώνεται απειλητικά ακόμα και προς τα παιδιά. Οι ποιητές στον χορό ζητούν συγχώρεση απ’ τα παιδιά του κόσμου: «Κάτω απ’ τα σκοτεινά συντρίμμια, της πηκτής νύχτας, ένα παιδί θρηνεί» (Παιδιά του κόσμου, σελ. 33). Μα οι ποιητές συλλογικά στον χορό οραματίζονται πως «Θα’ ρθουν ίσως / κάποιοι άλλοι / που θα’ χουν στο στήθος / μια αρχαία φωτιά / και θα’ ναι άνθρωποι.» Συνεπώς η αρμονία του ποιητικού παλμού του Ανδρέα Χατζηχαμπή, ιδιαίτερα στον χορό των ποιητών δρα λυτρωτικά, επιφέρει γνώση στην άγνοια και καθαρότητα στην χαοτική σκέψη σε παρακμάζουσες εποχές.
Ο ποιητής αισιοδοξεί έστω κι αν αναφέρεται έντονα στ’ ανθρώπινα πάθη και στην ανοχή τους από πολλούς, ως στάση ζωής∙ οι στίχοι του φανερώνουν πως ο ίδιος δεν αποδέχεται την ματαιοπονία. Στο ποίημα Το δάκρυ της Περσεφόνης αναζητεί απεγνωσμένα την ξεχασμένη αρχαία αλήθεια, «Ψάχνω τον παράδεισο μου» δηλώνει και «την πύλη της αθωότητας / μέσα στο κλάμα του κόσμου» (σελ. 16). Δεν είναι η Ιθάκη του ποιητή ο ποθητός παράδεισος του πολυμήχανου ταξιδιώτη και δεν είναι τ’ όραμα τ’ απολεσθέντα παράδεισου, η χαμένη αθωότητα, η επανάκτηση της αρετής που επιδιώκει ο άνθρωπος μέσα από τις χθόνιες δοκιμασίες του;
Με το βλέμμα στραμμένο στα 67 ποιήματα της συλλογής η αλήθεια γεννιέται μέσα από αντιθέσεις. Οι δε τίτλοι των ποιημάτων προδιαθέτουν τον αναγνώστη για τα συγκρουσιακά θέματα τα οποία πραγματεύεται ο ποιητής κατ’ οικονομία, δηλαδή δίχως τάσεις υπερβολής που κάποτε συναντούμε στην ποίηση όταν οι δημιουργοί μακρηγορούν και ηθικολογούν. Ο Ανδρέας Χατζηχαμπής διατηρεί ένα έμμεσο διδακτισμό χωρίς να κουράζει, όπως επίσης δίνει έμφαση στην αναγκαιότητα του ήθους και της αρετής χωρίς όμως να είναι επικριτικά επιβλητικός.
Μέσα από την αντιπαλότητα των αντιθέσεων όπως η αθωότητα και η υστεροβουλία, η αγάπη και η κακία, το φως και το σκοτάδι, η ζωή και ο θάνατος και πολλά άλλα ξεπροβάλλουν μηνύματα τα οποία και ολοκληρώνονται μέχρι την Έξοδο, το τελευταίο και μεγαλύτερο ποίημα του βιβλίου. Συγκινεί ο πρώτος στίχος του ποιήματος Έξοδος όταν ο ποιητής αποκαλύπτει, «Σηκώνω στους ώμους μου / τον πανάρχαιο μύθο» (σελ. 76). Η αναφορά στο βάρος της γνώσης και της ευθύνης παραπέμπει σε μια εφάμιλλη νοηματικά εικόνα στο ποίημα του Άγγλου ποιητή Τζων Κόλεριτζ, Η Μπαλάντα του αρχαίου ναυτικού (The Rime of the Ancient Mariner) όταν το Αλμπατρός στους ώμους του ταξιδιώτη ναυτικού συμβολίζει το βάρος της ευθύνης που η ψυχή δεν είναι σε θέση να αγνοήσει. Στο ποίημα του ο Ανδρέας Χατζηχαμπής αφυπνίζει καθώς θρηνεί την απουσία του μύθου με τους ακόλουθους στίχους: «Μοιρολογώ το αρχαϊκό φέγγος της γης / που χάθηκε μες στο δίχτυ του σκότους» (σελ. 81). Κι όμως η Έξοδος είναι το άνοιγμα ψυχής, η συμβολική άνοιξη της Περσεφόνης και η νίκη της ζωής επί του θανάτου. Το Δάκρυ της Περσεφόνης είναι ένας ποιητικός ύμνος στον κύκλο της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και ολάκερης της φύσης. Ο ποιητής πραγματεύεται θέματα που απασχολούν λίγους και ξεχωριστούς. Άλλωστε η ποίηση που γεννιέται από υπαρξιακή ανάγκη αντανακλά τη φιλοσοφική και μεταφυσική αναζήτηση του ποιητή που βλέπει πέρα από την φθαρτή του φύση.
Δεν υπάρχει εφησυχασμός στο Δάκρυ της Περσεφόνης. Ο ποιητής ταυτίζεται με τον συνάνθρωπο του, με τη χώρα του και με ολάκερη την ανθρωπότητα. Ο ποιητής είναι ο Οδυσσέας Αστέρης, οδοιπορεί με την Αντιγόνη και χάνεται στον σκιώδη Άδη με την αέρινη φιγούρα της Περσεφόνης μέχρι να την αναστήσει ο ίδιος με την ανάσα της γης και τ’ ουρανού μέσα στην Άνοιξη κι ως από μηχανής Θεός να τη μεταμορφώσει σε σύμβολο ελπίδας και αναγέννησης.
Η φωνή της Περσεφόνης στο πρώτο ποίημα, το οποίο τιτλοφορείται Καμένη γη αντηχεί σαν σε ελεγειακό άσμα στη συνείδηση του αναγνώστη, σμίγει με τον θρήνο της γης αλλά «κανείς δεν ακούει τις κραυγές» σύμφωνα με τον ποιητή. Η περιγραφή του τόπου θυμίζει την Έρημη χώρα του Τόμας Στερνς Έλιοτ, όταν ο Αγγλοαμερικανός ποιητής αναλογίζεται τα αποκαΐδια του πολέμου και με μεταπολεμική ματιά στραμμένη στο χειμωνιάτικο Λονδίνο γράφει: « Ανύπαρκτη πολιτεία, / μέσα στη καστανή καταχνιά μιας / χειμωνιάτικης αυγής, / χύνονταν στο Γιοφύρι της Λόντρας ένα / πλήθος, τόσοι πολλοί, / δεν το’ χα σκεφτεί πως ο θάνατος είχε ξεκάνει τόσους πολλούς» (μετάφραση, Γιώργος Σεφέρης). Με την ίδια ένταση πλάθει το στίχο και ο Αντρέας Χατζηχαμπής στην Καμένη γη:
Απόκοσμοι ήχοι της σιωπής.
Τοπίο ζοφερό
Καπνίζει η γη,
της σκλαβωμένης μνήμης,
μαύρισαν τα οστά των δακρύων. (σελ. 10)
Στη θέα ενός καιγόμενου τόπου, η απόγνωση φέρνει τον ποιητή αντιμέτωπο με την ιδέα του Μηδενισμού όταν στο ποίημα του αποκαλύπτει, «τα δάκρυα των αιώνων στεγνά, / μάταια χύνονταν για αιώνες» και «τα πράσινα χέρια της γης / που απλώθηκαν για αγάπη, το τίποτα / στα άσπιλα κατάβαθα των λέξεων, / το μηδέν» (σελ. 10). Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει το ότι ο Μηδενισμός δεν είναι χειρότερος κι από την κόλαση που επικρατεί γύρω; Στα τάρταρα αισθάνεται κανείς την ελπίδα να σωθεί, στην στείρα γη της απάθειας όμως δεν φυτρώνει ούτε ένα λουλούδι κι ας είναι κι άνοιξη. Ακόμα και ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία στο τρίτο άσμα, από τα 33 που αποτελούν το μέρος της Κόλασης τοποθετεί τους απαθείς – μηδενιστές που δεν έχουν τη διάκριση του καλού και του κακού και που δεν υπερασπίζονται καμμιά ιδέα ή αξία. Αυτοί είναι οι χείριστοι καθότι είναι ανεπιθύμητοι και στην κόλαση. Δεν είναι τυχαίο που ο Αντρέας Χατζηχαμπής στους στίχους που ακολουθούν με τον Χορό των ποιητών, επικαλείται το Θείο για ν’ ευδοκιμήσει η ελπίδα, «Θεέ / του ανθρώπου, / της πατρίδας / και του κόσμου, σπλαχνίσου μας» (σελ. 11).
Ένα από τα δυνατότερα χαρακτηριστικά της ποίησης του Ανδρέα Χατζηχαμπή είναι οι έντονες αντιθέσεις και συγκρούσεις που ξυπνούν στην ψυχή του στοχαστικού αναγνώστη συναισθήματα και προβληματισμούς. Από την απελπισία γεννιέται η ελπίδα και από το τίποτα ανθοφορούν τα πάντα. Ίσως το ότι ο ποιητής στρέφεται συνάμα στον Αρχαίο ελληνικό μύθο και στον Θεό της Χριστιανοσύνης για να γλιτώσει τον άνθρωπο από τη Μωρία την οποία αποκαλεί «Ασύνορη», θεωρηθεί αντίφαση. Οι άνθρωποι της διανόησης όμως κατέχουν καλά πως η επιδίωξη της αλήθειας, η σφαιρική προσέγγιση των πραγμάτων κι ο συλλογισμός για τα παράδοξα της ζωής και του θανάτου που ίσως παραμένουν αναπάντητα απαιτούν σοφούς διανοητές δίχως φραγμούς δογματικών αντιλήψεων. Ίσως εν τέλει όλες οι αλήθειες είναι μισές αλήθειες κι όλα τα παράδοξα ενοποιούνται. Τουλάχιστον έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε και ίσως να δικαιολογήσουμε την σημαντικότητα της συλλογικής μνήμης και νοημοσύνης μέσα από τους αιώνες του ανθρώπινου πολιτισμού.
Αναμφίβολα, στην ποίηση του Ανδρέα Χατζηχαμπή, διαφαίνεται ο συγκερασμός σοφίας και μνήμης, χαρίσματα απαραίτητα σ’ ένα δημιουργό. Δεν είναι τυχαίο που ακούγεται η φωνή του Οδυσσέα Αστέρη στο ποίημα Σπαράγματα μνήμης (σελ. 12). «Ξεκινώ το ταξίδι / στα πέρατα των αιώνων, / για την πολυστέφανη γη της ελπίδας, / απάνω στο αρχέγονο βλέμμα της ζωής.» Από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα, ο σοφός ποιητής αισθάνεται τη σημασία του ταξιδιού και της πολυπόθητης Ιθάκης. Η ευθύνη του είναι να διατηρεί ανά τους αιώνες τη μνήμη του ταξιδιού μέσω της ποίησης. Ο ποιητής το επιβεβαιώνει στους τελευταίους στίχους του ποιήματος, «ψάχνω να βρω την πορφυρή Ατλαντίδα / μες στην καρδιά της γης, / μες στη γη της αιώνιας ψυχής μου» (σελ. 12). Η δίχως κορεσμό ανάγκη αυτή του ποιητή εκφράζεται όταν το Εγώ παίρνει τη διάσταση του Εμείς. Ο ποιητής γίνεται οικουμενικός, για αυτό άλλωστε δακρύζει η Περσεφόνη όταν η οικουμένη απειλείται. «Ν’ αγαπάς την ευθύνη» δήλωσε κάποτε ο Νίκος Καζαντζάκης, «Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δεν σωθεί, εγώ φταίω».
Η οικουμενικότητα του Ανδρέα Χατζηχαμπή εκφράζεται ένδοξα στο ποίημα Πάμφωτη γη ότανη φωνή της Περσεφόνης ηχεί ως μηχανισμός ταύτισης με τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, «μέσα στο υπερούσιο φως / με συλλαβίζουν οι άνεμοι,/ … / με τραγουδούν οι θάλασσες, / … / δοξαστικό θυμίαμα η φωνή της γης μου» (σελ. 70). Η εναρμόνιση με το ό,τι όμορφο συμβαίνει γύρω τον οδηγεί στους επόμενους στίχους με τίτλο Απόσταγμα, ένα από τα πιο αξιόλογα ποιήματα της συλλογής. Ο χορός των ποιητών αποκαλύπτει τον αέναο υπαρξιακό κύκλο σε όλες του τις εκφάνσεις. Τα πάντα γύρω μας συνυπάρχουν με ισορροπία σε συνεχόμενη κίνηση καθότι σύμφωνα με τον ποιητή, η θάλασσα φέρνει το κύμα / και το κύμα φέρνει τη θάλασσα. / Ο άνεμος φέρνει το πουλί / και το πουλί φέρνει τον άνεμο. / Η λέξη φέρνει το ποίημα / και το ποίημα φέρνει τη λέξη. / Όπως / η ψυχή φέρνει την αιωνιότητα / και η αιωνιότητα φέρνει την ψυχή. / Τα μεγάλα φέρνουν τα μικρά / και τα μικρά φέρνουν τα μεγάλα» (σελ. 71). Ακόμα και οι έννοιες της ψυχής και της αιωνιότητας είναι αλληλένδετες. Συνεπώς ο ποιητής αναιρεί την τυχαιότητα της σκέψης και της πράξης καθότι και οι δύο έχουν την αιτία τους. Φέρουν όμως αποτέλεσμα που κατ’ επέκταση γίνεται η αιτία πολλών σκέψεων και συμβάντων.
Η ποίηση και η φιλοσοφία συνυπάρχουν στο Δάκρυ της Περσεφόνης, διαφυλάττοντας τη διαχρονικότητα των ποιημάτων.
Αναμφίβολα, ο Ανδρέας Χατζηχαμπής βηματίζει σε μονοπάτια όπου η φιλοσοφική σκέψη και θεώρηση δεν αρκούν για να φέρουν στο φως δυσνόητες πτυχές της ανθρώπινης ψυχής. Στα ποιήματα του Ένοχος Άγγελος (σελ. 42) και Αόρατος κόσμος (σελ. 43) υπερβαίνει το γήινο στοιχείο για να κατανοήσει το θεϊκό. Στο πρώτο από τα δύο ποιήματα, ο Άγγελος παίρνοντας την μορφή του Οδυσσέα Αστέρη ή ίσως να συμβαίνει και το αντίστροφο, επιδιώκει τη σύνδεση με τον ανώτερο του εαυτό μα διακινδυνεύει την ταπεινότητα του λόγω περηφάνιας. Στο δεύτερο όμως ποίημα, τον Αόρατο κόσμο η απλότητα μιας μαργαρίτας – σύμβολο τον συνεφέρνει και του προσφέρει την υπερβατική δυνατότητα. Είναι σημαντικό τα δύο αυτά ποιήματα να συγκριθούν αντίστοιχα με δύο άλλα, Το ποίημα και Στους δρόμους της πόλης. Το ποίημα παραλληλίζεται με πορεία ζωής όπου το όνειρο έχει την δύναμη να ανυψώσει την ψυχή αλλά και να την γκρεμοτσακίσει αν δεν επέλθει ισορροπία για αυτογνωσία, λύση και κάθαρση. Ο ποιητής προειδοποιεί για τον κίνδυνο των απόκρημνων γκρεμών, «απ’ όπου ο ποιητής θα γκρεμιστεί / στο αρχαίο βάθος / του ακατάληπτου νοήματος αλλά Στους δρόμους της πόλης μια ταπεινή μαργαρίτα θα σώσει την ψυχή του ποιητή, σαν ο χορός των ποιητών συνειδητοποιεί πως « Στους δρόμους της πόλης / ζουν οι ποιητές, νεκροί και ολόμονοι, / όπως ήταν σε όλη τη ζωή τους, / κρατώντας στο χέρι / μια λευκή μαργαρίτα» (σελ. 49).
Πώς θα μπορούσε διαφορετικά ο ποιητής να σμιλεύσει τον στίχο του με ενσυναίσθηση και να ταυτιστεί με τον αγνοούμενο και τη μάνα του, τον εγκλωβισμένο κι όλα τα ασυνόδευτα παιδιά οποιασδήποτε πατρίδας. Αναμφισβήτητα, ο τόπος και ο άνθρωπος στην ποίηση του Ανδρέα Χατζηχαμπή θα μπορούσε να ήταν θέμα για ακαδημαϊκή μελέτη.
Στο ποίημα, Εγκλωβισμένοι στον κόσμο της λήθης, συγκλονίζουν οι εξής στίχοι, «Μα για τον κόσμο του πραγματικού, / για τον κόσμο της ύπαρξης, / εγκλωβισμένοι σημαίνει ζωντανοί / μες στ’ όνειρο, / σημαίνει ζωντανοί μες στη γη της μνήμης, / σημαίνει ζωντανοί / μες στα μνήματα των ζώντων, / όπως τα πουλιά που’ ναι / εγκλωβισμένα σ’ ένα σπίτι / με ορθάνοιχτες πόρτες και παράθυρα / και ιερουργούν το φως και τ’ όνειρο / για αιώνες / σαν να’ ναι λεύτερα. (σελ. 63). Εντυπωσιάζουν η εικονοπλαστική δεινότητα του ποιητή, το χάρισμα του να συνδέει το απτό με το φανταστικό, όπως επίσης και ο αριστοτεχνικός τρόπος που χρησιμοποιεί την γλώσσα για να δώσει έμφαση σε βαρυσήμαντα νοήματα. Στο ποίημα Η επιστροφή του αγνοούμενου που εύκολα δραματοποιείται, ο αγνοούμενος επιστρέφει σ’ ένα «ξύλινο μικρό κασόνι» ό,τι δηλαδή απέμεινε από αυτόν. Παραμένει η ψυχή του ν’ απευθύνεται στη μάνα που έσβησε με το παράπονο της απώλειας, «σήμερα μπαίνω / απ’ την γέρικη πόρτα του σπιτιού σου», μα σαν οι ψυχές δεν συναντιόνται, μονολογεί ο γιος, «αναχώρησες / για το εικονοστάσι τ’ ουρανού / με τον ωραίο κήπο» (σελ. 50), λες και η μαρτυρική αναμονή συνεχίζει στην αιώνια ζωή∙ τόσο πολύ βαραίνει τις ψυχές ο δυσβάσταχτος πόνος της απώλειας.
Η τραγική μοίρα του ανθρώπου είναι ένα πολυσήμαντο θέμα στο Δάκρυ της Περσεφόνης όπως και η θυσία του αθώων και το χρέος των ποιητών να υπερασπίζονται ό,τι αδίκως χάνεται. Με πόνο ο ποιητής κραυγάζει, «Είμαστ’ εμείς τα δάση που κάψατε» (σελ. 35). Λες και δεν άλλαξε τίποτα από τον αρχαίο κόσμο μέχρι την μεταμοντέρνα εποχή που διανύουμε με την τεχνολογία να κοιμίζει τη συνείδηση του ανθρώπου αργά και ανώδυνα, δίχως καμμιά προειδοποίηση. Αν ο Ανδρέας Χατζηχαμπής στρέφεται στη σοφία του παρελθόντος για να αντλήσει από τη σοφία του Αρχαίου κόσμου είναι επειδή γνωρίζει πως δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να αναστήσει την καμένη γη. Αυτή η ουσιώδης γνώση μετουσιώνεται σε ποίηση που εύλογα δεν είναι απλά η περιγραφή συναισθημάτων και καταστάσεων, ούτε όμως ένα δημιουργικό μέσο με μόνο σκοπό την ψυχική εκτόνωση. Ο ποιητής δρασκελά το κατώφλι της ζωής του κι αγκαλιάζει ολάκερο τον κόσμο με την σκέψη, το συναίσθημα και τον στίχο του. Εντάσσεται σε μια παγκόσμια συλλογική συνείδηση που αντιστέκεται στην πνευματική παρακμή. Αν το δάκρυ είναι σημάδι εξαγνισμού ή κάθαρση ψυχής τότε οφείλουμε να εμφανίσουμε τουλάχιστον μια Άνοιξη μέσα απ’ τα σκοτεινά περάσματα της γης, ν’ αναστήσουμε την Περσεφόνη που καρτερεί σ’ ένα αιώνα όπου ακόμα και οι εποχές του χρόνου μόνο ευφάνταστα προσβλέπουν στην όποια αλήθεια τους. Μ’ ένα δάκρυ της Περσεφόνης ίσως γεννιέται η ποίηση κι ανθοφορεί η γης για να μπορεί να σώζει ο άνθρωπος τον άνθρωπο.
