Στο άρθρο αυτό θα επιχειρηθεί να ξεκαθαρίσει λίγο το τοπίο σε σχέση με το τι εννοούμε όταν λέμε ότι το έργο GSI είναι βιώσιμο;
Ας ξεκινήσουμε λέγοντας από την αρχή ότι άλλο το «βιώσιμο για τον ιδιοκτήτη», που είναι και το κυρίαρχο θέμα του άρθρου, άλλο το «βιώσιμο ή ωφέλιμο για τον Κύπριο καταναλωτή ηλεκτρισμού», άλλο το «έχει θετικό πρόσημο στην ανάλυση κόστους οφέλους», όπως ορίζει ο σχετικός ευρωπαϊκός Κανονισμός για να ενταχθεί στα έργα κοινού ενδιαφέροντος και άλλο «η θετική σύγκριση του με άλλες τεχνολογικές λύσεις της πράσινης μετάβασης».
Ας τα βάλουμε τα πραγματα σε μία σειρά:
Έχουμε:
◗ Ένα έργο με αποδεκτό από τις δύο ρυθμιστικές αρχές κεφαλαιουχικό κόστος (CAPEX) 1.93 δισ. ευρώ και μια χορηγία της ΕΕ 657 εκ ευρώ.
◗ Ρυθμιστικό επιμερισμό κόστους, Κύπρος 63%, Ελλάδα 37%
◗ Προγραμματισμό μακράς κατασκευαστικής φάσης 7 ετών
◗ Ρυθμίσεις οι οποίες υπαγορεύουν ότι, από πλευράς Κύπρου, που έχει και τη μεγαλύτερη συνεισφορά, η έναρξη αποπληρωμής του έργου θα ξεκινήσει με τη λειτουργία του. Από πλευράς Ελλάδας, το έργο θα έχει κάποια έσοδα και κατά τη φάση κατασκευής του.
◗ Ρυθμιζόμενη οικονομικά ωφέλιμη ζωή στα 35 έτη και ρυθμιζόμενη προνομιακή απόδοση στα επενδυμένα κεφάλαια 8.3% για τα πρώτα 17 χρόνια και 4.3% για την υπολειπόμενη διάρκεια, από πλευράς Κύπρου. Από πλευράς Ελλάδας, ας πούμε ισχύει κάτι παρόμοιο.
Ανοίγουμε μια παρένθεση. Τον Ιούλιο του 2023 οι δύο ρυθμιστικές αρχές προχώρησαν στην αναγνώριση πρόσθετου κεφαλαιουχικού κόστους, που από το 1.4 δισ. έγινε 1.93 δισ. Επίσης, τον Οκτώβριο του 2023 η ΡΑΕΚ με ρύθμισή της διαφοροποίησε τη διάρκεια της οικονομικά ωφέλιμης ζωής των παγίων του, από τα 25 έτη στα 35 έτη, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι οι καταναλωτές θα επωμιστούν χαμηλότερη χρέωση.
Πάμε στο επίμαχο. Το αν είναι βιώσιμο το έργο κρίνεται από την Καθαρή Παρούσα Αξία (ΚΠΑ) του. Η ΚΠΑ του έργου υπολογίζεται προεξοφλώντας όλες τις χρηματοροές του στο παρόν, με βάση ένα προεξοφλητικό επιτόκιο. Κατά τα 7 χρόνια κατασκευής υπάρχουν αρνητικές χρηματοροές, ενώ μετά την έναρξη λειτουργίας του δημιουργούνται θετικές χρηματοροές από τα ρυθμιζόμενα έσοδα. Η ΚΠΑ είναι η διαφορά μεταξύ της παρούσας αξίας των μελλοντικών καθαρών εισροών και της επένδυσης. Αν είναι θετική, το έργο θεωρείται οικονομικά βιώσιμο.
Είναι λοιπόν αμιγώς χρηματοοικονομικά βιώσιμο το έργο από πλευράς του ιδιοκτήτη, αφού ληφθεί υπόψη η χορηγία της ΕΕ; Για ευκολία αναφοράς θεωρούμε ότι το έργο θα γίνει χωρίς υπέρβαση στον προϋπολογισμό του και χωρίς καθυστερήσεις (θα επανέλθουμε). Απλοποιούμε επίσης λίγο τα πραγματα για να γίνουν κατανοητά, χωρίς να χάσουμε την ουσία. Θυμίζουμε πως το έργο έχει πολύ υψηλό κεφαλαιουχικό κόστος, μεγάλη κατασκευαστική περίοδο, ενώ η ουσιαστική του αποπληρωμή με τα κίνητρα απόδοσης που του δόθηκαν θα ξεκινήσει με τη λειτουργία του.
Η απάντηση είναι: εξαρτάται. Εξαρτάται από το σταθμισμένο μέσο κόστος κεφαλαίου (WACC), που είναι το κόστος για τη χρηματοδότηση του έργου, λαμβάνοντας υπόψη τόσο το κόστος δανεισμού, όσο και την υποσχόμενη απόδοση σε επενδυτές για να διαθέτουν ίδια κεφάλαια, ανάλογα με το ποσοστό συμμετοχής.
Εάν το WACC είναι χαμηλότερο από τη μέση απόδοση (IRR) που προκύπτει από τις ρυθμιστικές ρήτρες εγγυημένης απόδοσης στα κεφάλαια, τότε η ΚΠΑ είναι θετική και το έργο από τη σκοπιά του ιδιοκτήτη, υπό την στενή χρηματοοικονομική σκοπιά, είναι βιώσιμο.
Τώρα, σε δύο ενδιαφέρουσες πτυχές. Πρώτο, χωρίς να αλλάξει οτιδήποτε άλλο, πόσο θα επηρεάζει τη βιωσιμότητα του η εμπροσθοβαρής καταβολή κατά το στάδιο της κατασκευής 5 ετήσιων δόσεων των 25 εκ ευρώ από πλευράς της Κύπρου; Η απάντηση είναι ότι επηρεάζει θετικά, διότι ακριβώς είναι εμπροσθοβαρής. Ο ΑΔΜΗΕ είχε επικαλεστεί ότι χωρίς αυτές τις θετικές χρηματοροές η ΚΠΑ του έργου στη βάση του οικονομικού μοντέλου που παρουσίασε ήταν αρνητική. Και για αυτό, καλώς ή κακώς, έγινε αποδεκτό και από πλευράς Κυβέρνησης και από πλευράς ΡΑΕΚ.
Δεύτερο, πόσο θα επηρεάσει τη βιωσιμότητα του έργου εάν η ρυθμιζόμενη οικονομικά ωφέλιμη ζωή του έργου μειωθεί στα 25 έτη; Η απάντηση είναι πως η βιωσιμότητα βελτιώνεται. Αλλά, όπως προαναφέρθηκε και στην απόφαση της ΡΑΕΚ, αυτό θα αυξήσει το βάρος στον χρήστη του κυπριακού ηλεκτρικού συστήματος. Να σημειωθεί εδώ, πως ο ΑΔΜΗΕ ζήτησε από τον Ελλαδίτη Ρυθμιστή να μειώσει το χρόνο απόσβεσης στα 25 έτη, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό καθώς θα επέφερε ασύμμετρη επιβάρυνση στον καταναλωτή
στην Ελλάδα.
Δύο κρίσιμοι παράγοντες
Που μπορεί να «ξινίσει» το πράγμα από πλευράς του ιδιοκτήτη; Θυμίζουμε πως η ΚΔ δεν είναι (συν)ιδιοκτήτης. Το σκεφτόταν όμως.
◗ Πρώτο, στην υπέρβαση του κόστους κατασκευής. Οι αποδόσεις που ρυθμιστικά δόθηκαν, τόσο η προνομιακή όσο και η συνήθης είναι πάνω στο αναγνωρισμένο από της Ρυθμιστικές Αρχές κόστος. Μάλιστα, η ΡΑΕΚ στη ρυθμιστική απόφαση της που ενέκρινε τα 125 εκ ευρω, είχε την επισήμανση της διαβεβαίωσης ότι το συνολικό κόστος του έργου δεν θα αυξηθεί πέραν του 5% με την ολοκλήρωση της μελέτης βυθογράφησης που διεξάγει η εταιρεία Nexans, ούτε και με την ολοκλήρωση της τελικής προσφοράς από την ανάδοχο εταιρεία για την κατασκευή των σταθμών μετατροπής.
◗ Δεύτερο, στο χρόνο ολοκλήρωσης. Η καθυστέρηση μεγαλώνει την περίοδο όπου το έργο θα έχει να εξυπηρετεί τοκοχρεολύσια, χωρίς να έχει σημαντικές θετικές χρηματοροές, αφού για την Κύπρο ξεκινούν με τη θέση του σε λειτουργία. Επίσης, κατά το γενικό κανόνα οι καθυστερήσεις σε τεχνικά έργα συνοδεύονται και από υπέρβαση στο κόστος, όχι απαραίτητα στο ρυθμιστικά εγκεκριμένο.
Επειδή το υπέρ αναλύσαμε, ο πιο καλός κριτής κατά πόσο το έργο είναι βιώσιμο για τον ιδιοκτήτη είναι η αγορά. Δηλαδή, η εύρεση στην πράξη μετόχων και δανειστών, στη βάση των ρυθμιζόμενων και συμφωνημένων σήμερα χρηματοοικονομικών δεδομένων (και ρίσκων) του έργου που να δώσουν WACC χαμηλότερο από το IRR που προκύπτει από τις ρυθμιστικές ρήτρες εγγυημένης απόδοσης στα κεφάλαια.
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι οι γεωπολιτικές απειλές, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε ματαίωση ή σε σημαντικές καθυστερήσεις.
Η σημασία για τον καταναλωτή
Τώρα, φεύγουμε από το κατά πόσο είναι βιώσιμο έργο από την πλευρά του ιδιοκτήτη και πάμε στο δυνητικό καθαρό όφελος ή επιβάρυνση θα έχει ο Κύπριος καταναλωτής από το έργο.
Το εγκεκριμένο capex, κόστος λειτουργίας (opex) και η ρυθμιστικά αποδιδόμενη απόδοση στο κεφάλαιο του έργου θα αποπληρώνεται στο βαθμό που αναλογεί στην Κύπρο από έσοδα από τη χρήση της διασύνδεσης και πάγιο πάνω στην συνολική κατανάλωση ηλεκτρισμού.
Όσο υψηλότερα είναι τα έσοδα από τη χρήση, τα οποία θα πληρώνουν ένθεν και ένθεν παραγωγοί και προμηθευτές, τόσο χαμηλότερο θα είναι το πάγιο στον καταναλωτή. Ποιο είναι το χειρότερο σενάριο; Το έργο, εάν και εφόσον ολοκληρωθεί, να μην έχει την αναμενόμενη ροή ηλεκτρισμού και το βάρος να το αναλάβει εξ ολοκλήρου ο καταναλωτής ως πάγια χρέωση.
Ποια η πιθανότητα να συμβεί αυτό και ποιο το μέγιστο πάγιο;Με κάποιους πρόχειρους υπολογισμούς λαμβανοντας υπόψη τον επιμερισμό, τις απαιτούμενες χρηματοροές που δημιουργούν οι ρυθμιστικές ρήτρες εγγυημένης απόδοσης, τη συνολική κατανάλωση ηλεκτρισμού στην Κύπρο, συνυπολογίζοντας και τη νομοτελειακή τάση αύξησης της, ακόμη και το χείριστο σενάριο δεν είναι αρμαγεδών, λαμβάνοντας υπόψη τα 35 χρόνια ρυθμιζόμενης απόσβεσης.
Το ερώτημα κατά πόσο θα είναι επωφελές και σε τι βαθμό στον Κύπριο καταναλωτή ηλεκτρισμού(μείωση στην τιμή ηλεκτρισμού που να αξίζει το ρίσκο) δεν μπορεί να απαντηθεί εκ του προχείρου, όμως. Όταν λέμε, όμως, βιωσιμότητα, εννοούμε αυτή την πτυχή;
Για να περιληφθεί το έργο στα έργα κοινού ενδιαφέροντος και να χρηματοδοτηθεί από την ΕΕ, ο Κανονισμός (ΕΕ) 2022/869 επιβάλλει τη διενέργεια Ανάλυσης Κόστους–Οφέλους. Όμως, η Ανάλυση Κόστους–Οφέλουςσύμφωνα με τον Κανονισμό δεν περιορίζεται στην εκτίμηση των άμεσων χρηματοοικονομικών δαπανών ενός έργου ενεργειακής υποδομής (όπως το κόστος κατασκευής ή λειτουργίας), αλλά καλύπτει το «κόστος / όφελος υπό την ευρύτερη έννοια», το οποίο περιλαμβάνει και τις εξωτερικές επιδράσεις.
Δηλαδή, όλες τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και συστημικές συνέπειες όπως άρση απομόνωσης ή βελτίωση ενεργειακής ασφάλειας που προκύπτουν από την υλοποίηση ή τη μη υλοποίηση του έργου. Κάτι σαν τον τάφο του Αγίου Νεοφύτου.
Όσοι επικαλούνται ότι υπάρχουν μελέτες κόστους οφέλους που έγιναν και έχουν θετικό πρόσημο και για αυτό το έργο εγκρίθηκε για χρηματοδότηση από την ΕΕ, μάλλον εννοούν αυτές.
Τέλος, η σύγκριση του έργου με άλλες τεχνολογικές λύσεις της πράσινης μετάβασης και η σύγκριση για το ποια λύση θα ήταν πιο ελκυστική σε επενδυτές ή ποια προσέγγιση θα έχει την μεγαλύτερη απόδοση από πλευράς του επενδυτή ή το μεγαλύτερο θετικό όφελος σε σύγκριση ανάλυσης κόστους – οφέλους με την αμιγώς χρηματοοικονομική ή με ευρεία έννοια των όρων, παρόλο που είναι θεμιτή και πολύ χρήσιμη, είναι κάτι άλλο.
Καταληκτικά, λοιπόν, όταν λέμε ότι το έργο είναι ή δεν είναι βιώσιμο, σε ποια από όλες τις πιο πάνω οπτικές γωνίες αναφερόμαστε;
* Μηχανολόγος Μηχανικός
Dipl Eng, MBA
** Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές.
