«Η ανθρωπιστική και κοινωνική διάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), είναι ο κρίσιμος παράγοντας που θα καθορίσει τα επόμενα βήματα της, σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς μας, από την εργασία και τις συναλλαγές, μέχρι την εκπαίδευση, την ενημέρωση και τη ψυχαγωγία – ειδικότερα στον τομέα της εκπαίδευσης, η ανάδειξη του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της ΤΝ, αποτελεί προϋπόθεση για τον μετασχηματισμό των εκπαιδευτικών μας συστημάτων, ώστε να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε με κριτικό και δημιουργικό τρόπο, στις απαιτήσεις της νέας εποχής».
Τα πιο πάνω επεσήμανε ο Καθηγητής Διά Βίου και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Παναγιώτης Αναστασιάδης, στην παρέμβασή του με τίτλο «Ανθρωποκεντρική Τεχνητή Νοημοσύνη: Το ζητούμενο της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση», στο 24ο Παγκύπριο Εκπαιδευτικό Συνέδριο, που οργάνωσε το Σάββατο 18 Οκτωβρίου 2025 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, ο Εκπαιδευτικός Όμιλος Κύπρου, σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Ομιλητές ήταν επίσης ο Γλωσσολόγος δρ Γιώργος Γεωργίου και ο αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick δρ Κωνσταντίνος Κουρούπης. Πέραν των 230 εκπαιδευτικών από όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, έδωσαν το παρόν τους, όπως ανέφερε στον «Φ» ο πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Ομίλου Κύπρου Δημήτρης Μικελλίδης, αφού το συνέδριο, με θέμα «Αναδυόμενες Τεχνολογίες: Κτίζοντας το μέλλον της εκπαίδευσης και της καινοτομίας», απευθυνόταν σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, ερευνητές/ερευνήτριες και ακαδημαϊκούς, με στόχο να διερευνηθεί η εφαρμογή της Ανθρωποκεντρικής Τεχνητής Νοημοσύνης στην εκπαίδευση, για καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης και για ενίσχυση των δεξιοτήτων μάθησης και καινοτομίας των μαθητών/τριών. Ο κ. Μικελλίδης εξέφρασε στην «Φ», την ευαρέσκειά του, για την παρουσία και τον χαιρετισμό της υπουργού Παιδείας Αθηνάς Μιχαηλίδου, στο συνέδριο, που όπως είπε, «δείχνει και το ενδιαφέρον του αρμόδιου Υπουργείου, για ένα ζήτημα που θα απασχολήσει έντονα την εκπαιδευτική κοινότητα, για πολλά χρόνια από τώρα και στο εξής». Υπογράμμισε ότι «ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είχε το τελευταίο μέρος του συνεδρίου, όπου όλοι οι εισηγητές, με συντονισμό του δρα Δημήτρη Τριχινά επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν, μαζί με το κοινό, σε μια ανοικτή συζήτηση για όλα όσα τέθηκαν κατά τη διάρκεια των εισηγήσεων».
Ενημερωμένοι εκπαιδευτικοί και στοχευμένες δράσεις
«Ο τομέας της εκπαίδευσης, δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από τη συζήτηση για την Τεχνητή Νοημοσύνη, με επίκεντρο της συζήτησης, τον τρόπο με τον οποίο αυτή, δύναται να αλλάζει το τοπίο της εκπαίδευσης και τις ευκαιρίες που ανοίγονται μπροστά μας», μας είπε ο Δημήτρης Μικελλίδης, σε μια αποτίμηση των εργασιών του συνεδρίου. Πρόσθεσε ότι «ο/η κάθε εκπαιδευτικός, οφείλει να είναι ενημερωμένος/η, για τις δυνατότητες της ΤΝ, έτσι ώστε αυτές να αξιοποιηθούν προς όφελος της μάθησης και της γνώσης, εφόσον οι σημερινοί έφηβοι, στην πλειοψηφία τους, ήδη γνωρίζουν κάποιες από τις δυνατότητες της και ενδεχομένως να την αξιοποιούν, με ένα τρόπο ο οποίος χρήζει να ερευνηθεί και συζητηθεί, σε διάφορα επίπεδα. Με βάση τα πιο πάνω, φέτος επιλέξαμε να συζητήσουμε το συγκεκριμένο θέμα, στα πλαίσια του 24ου επιστημονικού μας συνεδρίου. Η ενσωμάτωση εξελιγμένων τεχνολογιών ΤΝ – πρόσθεσε – προσφέρει δυνατότητες για εξατομικευμένη μάθηση, διαδραστική αξιολόγηση, καινοτόμες στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων και ενίσχυση της μεταγνωστικής ικανότητας των μαθητών. Παράλληλα, η ΤΝ εγείρει ζητήματα ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού, ηθικής χρήσης δεδομένων και ψηφιακής παιδαγωγικής επάρκειας, καλώντας τους εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουν μαθησιακά περιβάλλοντα, όπου η τεχνολογία ενισχύει την ανάπτυξη της κρίσης, της δημιουργικότητας και της συλλογικής νοημοσύνης».
Από την πλευρά της η υπουργός Παιδείας Αθηνά Μιχαηλίδου σημείωσε στον χαιρετισμό της ότι «ως υπουργείο, στη βάση των εκπαιδευτικών μας προτεραιοτήτων και μεταρρυθμίσεων, ήδη, εναρμονίζουμε τις δράσεις και τους σχεδιασμούς μας, με τις οδηγίες που υπάρχουν στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για τη Ψηφιακή Εκπαίδευση 2021-2027. Παράλληλα, συμπορευόμαστε με την Εκπαιδευτική Στρατηγική του Συμβουλίου της Ευρώπης 2024-2030, θέτοντας τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τις μαθήτριες, στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Στο ίδιο πλαίσιο παρακολουθούμε, ενημερωνόμαστε και συνεργαζόμαστε με ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς, προωθώντας άλλες σημαντικές στρατηγικές και σχεδιασμούς, για τεκμηριωμένη παιδαγωγική αξιοποίηση, κάθε υποστηρικτικής τεχνολογίας, αναδυόμενης ή μη, με ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό. Οι στοχευμένες δράσεις για προώθηση των ψηφιακών ικανοτήτων, ικανοτήτων Τεχνητής Νοημοσύνης και δεξιοτήτων STEΑM, εντάσσονται σταδιακά στα νέα επικαιροποιημένα αναλυτικά προγράμματα».
Προσωπικά δεδομένα και ανθρώπινα δικαιώματα
«Η έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινή ζωή των σύγχρονων κοινωνιών, είναι πλέον γεγονός και δικαιολογημένα προκαλεί ένα ευρύ φάσμα συζητήσεων, για τις νέες προκλήσεις και ευκαιρίες που εμφανίζονται, αλλά και για τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα» ανέφερε μεταξύ άλλων ο ΚαθηγητήςΠαναγιώτης Αναστασιάδης στην εισήγησή του, που ήταν και η κεντρική ομιλία του συνεδρίου. Μέσα από αυτή, ανέδειξε τα στάδια εξέλιξης της ΤΝ και τα βασικά χαρακτηριστικά του προτεινόμενου παιδαγωγικού πλαισίου, για την εισαγωγή και την κριτική αξιοποίηση (και όχι ενσωμάτωση) της Ανθρωποκεντρικής Τεχνητής Νοημοσύνης, στην εκπαίδευση.
Είπε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Στη σημερινή εποχή, ο χρυσός είναι τα δεδομένα των ανθρώπων – τα δεδομένα μας. Αυτός που δημιουργεί/παράγει τον χρυσό, δηλαδή ο άνθρωπος, είτε μεμονωμένα, είτε σε ομάδες (φορείς, ιδιωτικοί, δημόσιοι, κοινωνία των πολιτών κ.λπ.), δεν έχει το ανάλογο όφελος από τη διανομή του παραγόμενου πλούτου, δηλαδή των δεδομένων του. Το όφελος, το καρπώνεται δυσανάλογα, ο φορέας – ιδιωτικός, δημόσιος ή εξωθεσμικός και ενίοτε υπερεθνικός – ο οποίος επεξεργάζεται και διακινεί τα δεδομένα μας. Ως εκ τούτου, το σύνολο του παραγομένου πλούτου, συσσωρεύεται στα χέρια αυτών που επεξεργάζονται και διακινούν τα δεδομένα μας! Οι παραγωγοί/δημιουργοί του πλούτου, δεν συμμετέχουν με άμεσο τρόπο, στη διαδικασία διανομής του. Στη σημερινή εποχή, η σύγχρονη «υπανάπτυξη», συνίσταται, στην απόλυτη εκμετάλλευση (οικονομική και πολιτική), των προσωπικών μας δεδομένων, από τους τεχνολογικούς κολοσσούς, τις κυβερνήσεις (δημοκρατικά εκλεγμένες ή μη) και τα λοιπά υπερεθνικά κέντρα νεφελώδους προέλευσης, σύνθεσης και μορφής. Και αυτό ισχύει για όλους εμάς, που εκφράζουμε τις απόψεις μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συναλλασσόμαστε μέσω πιστωτικών καρτών, αναζητούμε πληροφορίες σε μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο, κάνουμε τις κρατήσεις μας μέσω πλατφόρμας διακοπών, βλέπουμε ταινίες σε συνδρομητικές πλατφόρμες κ.λπ. Με βάση τα ανωτέρω, το θέμα της διαχείρισης των δεδομένων των ανθρώπων, δεν είναι ζήτημα που εμπίπτει στη σφαίρα της οικονομίας, ή της τεχνολογίας. Είναι κυρίως ζήτημα Δημοκρατίας και Κοινωνικής Δικαιοσύνης, αγγίζοντάς τον πυρήνα των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενδεχομένως, να αποτελέσει το πεδίο της φιλοσοφικής αντιπαράθεσης, στα χρόνια που έρχονται. Η τεχνοκεντρική σχολή σκέψης, θα αναζητήσει τις απαντήσεις, στη γνώριμη γι’ αυτήν, θαλπωρή της θεωρίας, περί ουδετερότητας της τεχνολογίας, με ό,τι αυτό σημαίνει για τις κοινωνίες και τον άνθρωπο. Μήπως το αόρατο χέρι της τεχνολογίας, θα ρυθμίσει τα πάντα;».
Ο δάσκαλος είναι ο πιο σημαντικός…
Στα ρυθμιστικά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα που συνδέονται με την εφαρμογή της ΤΝ στην εκπαίδευση και την κοινωνία, αναφέρθηκε στην ομιλία του με θέμα «Εκπαιδεύοντας (σ)την Τεχνητή Νοημοσύνη: Ρυθμιστικές προσεγγίσεις και κρίσιμα ερωτήματα», ο αναπληρωτής Καθηγητής και αντιπρόεδρος του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick δρ Κωνσταντίνος Κουρούπης, που είναι και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου και Εμπειρογνώμων Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προσωπικών Δεδομένων σε θέματα Νέων Τεχνολογιών. Είπε μεταξύ άλλων, ότι «η ραγδαία ανάπτυξη της ΤΝ, δημιουργεί νέες δυνατότητες, αλλά και σημαντικά διλήμματα για την εκπαίδευση, την κοινωνία και τη δημοκρατία».
Η εισήγηση του δρος Κουρούπη, εστίασε «στη χαρτογράφηση του κανονιστικού πλαισίου για τη ρύθμιση της ΤΝ και στην ανάλυση των τρόπων, με τους οποίους τα νέα αυτά εργαλεία, επηρεάζουν την ικανότητα των πολιτών, να σκέφτονται κριτικά». Ιδιαίτερη έμφαση, έδωσε «στην επίδραση της ΤΝ στη διάδοση παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων, στις αλλαγές που φέρνει στη μαθησιακή διαδικασία, στην ανάθεση νέων ρόλων και υποχρεώσεων σε εκπαιδευτικούς και θεσμικούς φορείς, με κύριο στόχο την ανάδειξη ενός προηγμένου ανθρωποκεντρικού εκπαιδευτικού συστήματος». Παράλληλα, αναφέρθηκε «στις προκλήσεις που ανακύπτουν, όπως η διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας των αλγορίθμων, η προστασία της ιδιωτικότητας, καθώς και η ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας των πολιτών». Πρότεινε δε, κατευθύνσεις «για την ορθολογική και ασφαλή χρήση της ΤΝ, με στόχο την αξιοποίηση των θετικών της δυνατοτήτων, χωρίς να παραβλέπονται οι κίνδυνοι». Τόνισε ότι «η ΤΝ δεν αποτελεί μόνο τεχνολογική πρόκληση, αλλά και παιδαγωγικό και κοινωνικό διακύβευμα, που απαιτεί ρυθμιστική εγρήγορση, συνεχή κριτική επεξεργασία και υπεύθυνη στάση, από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς».
Αναφερόμενος σε πρακτικούς τρόπους με τους οποίους η ΤΝ βοηθά την εκπαίδευση, ο δρ Κουρούπης μίλησε για γνωριμία με τον μαθητή/τρια, για κατανόηση δεξιοτήτων και κλίσεων του εκπαιδευόμενου, για εξατομίκευση και προσαρμογή μαθησιακού υλικού, ανάλογα με τις ανάγκες, για υποστήριξη στη διαδικασία αξιολόγησης και βαθμολόγησης και για καινοτομία, με τον σχεδιασμό δραστηριοτήτων με μεγαλύτερη επίδραση». Πρόσθεσε ότι «η ΤΝ, μπορεί να είναι «σύμμαχος» για δημιουργία ερωτήσεων, για περίληψη μαθημάτων, για απαλλαγή από διοικητικά βάρη, αλλά δεν υποκαθιστά τη σχέση καθηγητή-μαθητή. Ας μη ξεχνάμε ότι στόχος της εκπαίδευσης, είναι η καλλιέργεια πνεύματος και κριτικής σκέψης και η ανάδειξη ενεργών και υπεύθυνων πολιτών και ότι το στοίχημα είναι η σωστή αξιοποίηση της ΤΝ». Καταληκτικά, επικαλέσθηκε τη φράση του διάσημου Αμερικανού επιχειρηματία, προγραμματιστή υπολογιστών Bill Gates, που αναφερόμενος στη σημασία της ψηφιακής καινοτομίας στη σύγχρονη εκπαίδευση, μέσα στη σχολική τάξη, είπε ότι «η τεχνολογία, είναι απλώς ένα εργαλείο. Για να συνεργαστούν και να κινητοποιηθούν τα παιδιά, ο δάσκαλος είναι ο πιο σημαντικός»…
Γλώσσα και πολιτισμική ταυτότητα
Μιλώντας με θέμα «Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Γλώσσα: Νέοι Ορίζοντες στη Διδασκαλία, τη Γλωσσολογία και την Κοινωνία», ο βοηθός διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης, Γλωσσολόγος δρ Γιώργος Γεωργίου, αναφέρθηκε στη διεύρυνση των οριζόντων της γλωσσικής διδασκαλίας από την ΤΝ και στην ενίσχυση της σύνδεσης της γλώσσας με την κοινωνία και την επικοινωνία, που η ΤΝ επιτυγχάνει. Όπως επεσήμανε, «η ραγδαία ανάπτυξη της ΤΝ τα τελευταία χρόνια, δεν περιορίζεται σε τεχνικές εφαρμογές, αλλά διαμορφώνει σε βάθος, τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε, διδάσκουμε και αντιλαμβανόμαστε τη γλώσσα. Οι δυνατότητες των γλωσσικών μοντέλων, όπως η παραγωγή κειμένων, η αυτόματη μετάφραση και η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, μεταβάλλουν ριζικά την εκπαιδευτική διαδικασία και τη σχέση δασκάλου-μαθητή, θέτοντας νέα ερωτήματα για τον ρόλο της αυθεντικής γραφής και της κριτικής σκέψης, στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο. Παράλληλα, η γλωσσολογία αποκτά νέα εργαλεία, καθώς η αυτόματη ανάλυση κειμένων, η υποστήριξη στη νομική γλωσσολογία, αλλά και η μελέτη της γλωσσικής ποικιλίας και της πολυγλωσσίας, διευρύνονται χάρη στη συμβολή της ΤΝ. Ωστόσο, η χρήση της ΤΝ στη γλωσσική επικοινωνία, συνοδεύεται από σημαντικές κοινωνικές και ηθικές προκλήσεις, καθώς προκύπτουν ζητήματα αυθεντικότητας, αξιοπιστίας και δημιουργικότητας: Ποιο είναι το όριο ανάμεσα στην ανθρώπινη και στην τεχνητή παραγωγή λόγου; Πώς διασφαλίζεται η διαφάνεια, η ισότητα πρόσβασης και η προστασία της γλωσσικής κληρονομιάς; Η συζήτηση αυτή, είναι κρίσιμη, καθώς η ΤΝ, δεν αποτελεί απλώς τεχνολογικό εργαλείο, αλλά επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η κοινωνική επικοινωνία και η ίδια η πολιτισμική μας ταυτότητα. Η γλώσσα λοιπόν, είναι ένα καίριο πεδίο, όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη συναντά την παιδεία, την επιστήμη και την κοινωνία, ανοίγοντας δρόμους για νέες ερευνητικές και διδακτικές πρακτικές, που συνδυάζουν την τεχνολογική καινοτομία, με τον ανθρωπιστικό στοχασμό».
