Τα εγκαίνια μιας πρωτοποριακής έκθεσης του Πανεπιστημίου Frederick με επίκεντρο τις μαρτυρίες γυναικών και κοριτσιών που βίωσαν την τουρκική εισβολή του 1974, με τίτλο «Ο πόλεμος με τα μάτια της: Women’s gaze of war», πραγματοποιήθηκαν στο αίθριο του κτιρίου της Βουλής των Αντιπροσώπων στη Λευκωσία την περασμένη Δευτέρα 5 Μαΐου 2025, ως συμβολική έκφραση αναγνώρισης και απόδοσης τιμής στις γυναίκες του τόπου μας.
Η έκθεση έγινε σε συνεργασία με τη Βουλή και το Ίδρυμα Κοινοβουλευτισμού και Συμμετοχικής Δημοκρατίας, με την οικονομική στήριξη του Εθνικού Μηχανισμού για τα Δικαιώματα της Γυναίκαςκαι θα φιλοξενείται στον χώρο αυτό, μέχρι τις αρχές Ιουλίου που θα λήξει η παρούσα κοινοβουλευτική περίοδος. Πρόκειται για εικαστική εγκατάσταση, που συνδυάζει ηχογραφημένα αποσπάσματα από τις μαρτυρίες 12 γυναικών και εικονογραφημένες σκηνές από τις επώδυνες εμπειρίες τους στη διάρκεια της εισβολής και μετά από αυτήν, που περιέγραψαν στην 25χρονη γραφίστρια Γεωργία Μιχαήλ, απόφοιτη του Πανεπιστημίου Frederick, στο πλαίσιο της διπλωματικής της εργασίας στο Τμήμα Τεχνών και Επικοινωνίας, υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Κώστα Μάντζαλου. Η έρευνα αυτή αποτέλεσε την αρχή ενός ευρύτερου, σε εξέλιξη, καλλιτεχνικού έργου.
Η εκδήλωση έγινε με πρωτοβουλία της προέδρου του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Frederick Νατάσσας Φρειδερίκου, η οποία είναι και αντιπρόεδρος του μη κερδοσκοπικού ανθρωπιστικού Ιδρύματος Zoe vs War Violence που αγωνίζεται για την αναγνώριση, την καταδίκη και τον τερματισμό όλων των μορφών βίας κατά γυναικών, παιδιών και άλλων ευάλωτων ομάδων και ατόμων στη διάρκεια ένοπλων συρράξεων. Τα εγκαίνια άνοιξε με χαιρετισμό της η πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου, που ανέγνωσε η βουλεύτρια Κερύνειας Ρίτα Σούπερμαν, ενώ ομιλία απηύθυνε η Νατάσσα Φρειδερίκου.
Την εκδήλωση, που συντόνισε η διοικητική λειτουργός του Frederick Τώνια Σταυρινού, χαιρέτισαν επίσης ο εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος Κοινοβουλευτισμού και Συμμετοχικής Δημοκρατίας Διόνυσος Αλεξίου και η Επίτροπος Ισότητας των Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου. Σε σύντομη προσφώνηση της εκ μέρους των γυναικών που μίλησαν στη Γεωργία Μιχαήλ, η Χαρίτα Μάντολες από το κατεχόμενο χωριό Ελιά της Κερύνειας, απευθύνθηκε στη νέα γενιά, «που θα πάρει – όπως είπε – τη σκυτάλη στον αγώνα για απελευθέρωση του τόπου μας».
Η νύφη με το δανεικό νυφικό…
Παρούσες στην εκδήλωση, ήταν και άλλες γυναίκες που περιλαμβάνονται στη μελέτη της νεαρής γραφίστριας, η οποία και τους ενεχείρισε το καδρωμένο σχέδιο που έφτιαξε για κάθε μια από αυτές, με βάση την αφήγηση της εμπειρίας τους. Το σχέδιο της 75χρονης Κυπρούλας Αγκαστινιώτη από το κατεχόμενο χωριό Σύσκληπος Κερύνειας, την αποτυπώνει ντυμένη νυφούλα. Η κυρία Αγκαστινιώτη αναφέρει στην αφήγησή της ότι έζησε στο χωριό της, μέχρι τα 20 της. «Όταν έγινε η εισβολή — είπε – ήμουν 24 χρονών, ήμουν ήδη αρραβωνιασμένη και ζούσαμε με τον αρραβωνιαστικό μου στη Λευκωσία, αλλά κάθε Σαββατοκύριακο πηγαίναμε στο χωριό, στους γονείς μου.
Ο πατέρας μου είχε λεωφορείο και πηγαινοερχόταν στη Λευκωσία. Οι Τούρκοι μπήκαν στο χωριό στις 26 του Ιούλη. Την προηγούμενη μέρα, ο πατέρας μου μάζεψε όσους συγχωριανούς χωρούσε το λεωφορείο και φύγανε. Ο αρραβωνιαστικός μου ήταν στον στρατό, ήταν έφεδρος αξιωματικός και δεν γνώριζα πού ήταν. Εγώ έκλαιγα όλη μέρα. Δεν είχαμε τηλέφωνα τότε, να μπορώ να του μιλήσω. Δέκα – δώδεκα μέρες μετά τη δεύτερη εισβολή, με πήρε ο κουνιάδος μου στο Τσέρι να τον βρούμε για να σιγουρευτώ ότι ήταν καλά. Ο γάμος μας θα γινόταν τον Σεπτέμβρη 1974. Παντρευτήκαμε τελικά την 1η του Μάρτη του 1975. Ο γάμος έγινε με πολύ λίγα πράγματα. Αγοράσαμε κάποια, τελοσπάντων, τα απαραίτητα και παντρευτήκαμε. Επειδή ήταν έτσι η κατάσταση και επειδή βοηθούσα και τους γονείς μου, δανείστηκα το νυφικό. Είχαμε μία συγγένισσα που ήταν ευκατάστατη και της έραψε η μητέρα της ένα πολύ ωραίο νυφικό και το δανείστηκα…».
«Ένιωσα ότι η δουλειά μου άγγιξε τους ανθρώπους»
Η Γεωργία Μιχαήλ μίλησε συνολικά με 20 γυναίκες παθούσες της εισβολής και εικονογράφησε σκηνές από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες της προσφυγοποίησής τους και – σε κάποιες περιπτώσεις – της δολοφονίας αγαπημένων τους προσώπων, συζύγων και άλλων συγγενών τους, από τους Τούρκους, όπως και των δύσκολων συνθηκών που έζησαν στη συνέχεια, μακριά από τα σπίτια τους, περιμένοντας μάταια την επιστροφή τους στις εστίες τους.
«Με την αναγνώριση και με την υποδοχή που είχε η δουλειά μου, ένιωσα πολύ όμορφα, κυρίως γιατί αισθάνθηκα ότι αυτό που έκανα, άγγιξε τους ανθρώπους», ανέφερε στον «Φ» μετά την εκδήλωση, η Γεωργία Μιχαήλ. «Ήταν πολύ σημαντικό για μένα – πρόσθεσε – να βλέπω ότι η παρουσίαση του έργου μου, προκάλεσε σκέψεις και συναισθήματα. Όλη αυτή η ανταπόκριση, με ενθάρρυνε για να συνεχίσω. Αυτό το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη, εμπλουτίζεται με περισσότερες μαρτυρίες και θα συνεχίσει το ταξίδι του, μετά από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, σε περισσότερες παρουσιάσεις.
Στόχος είναι να φτάσει σε ακόμη περισσότερους ανθρώπους, να μεταφέρει τα μηνύματα και τα συναισθήματα που κουβαλάει σε ένα ευρύτερο κοινό και να διευρύνει τον διάλογο για τα βιώματα και τις εμπειρίες των γυναικών του τόπου μας».
Η τέχνη ως γέφυρα για δύσκολες ιστορίες…
Την υλοποίηση της ιδέας για το καλλιτεχνικό έργο της νεαρής σχεδιάστριας Γεωργίας Μιχαήλ, περίγραψε στην ομιλία της η Νατάσσα Φρειδερίκου. «Το εγχείρημα – είπε μεταξύ άλλων – ξεκίνησε ως διπλωματική εργασία στο Πανεπιστήμιο Frederick, αλλά γρήγορα ξεπέρασε τα όρια μιας ακαδημαϊκής εργασίας. Η Γεωργία, παρόλο που δεν έχει στην άμεση οικογένειά της πρόσφυγες, ένιωσε την ανάγκη να ακούσει γυναίκες που έζησαν την εισβολή, να μάθει, να καταγράψει, να εικονογραφήσει.
Είκοσι γυναίκες, της εμπιστεύθηκαν τις εμπειρίες τους, κάποιες για πρώτη φορά. Μερικές φορές, με σιωπή. Άλλες φορές, με φωνή που έτρεμε. Αλλά όλες με την αλήθεια τους. Κάποιες από αυτές είχαν άνδρες, αρραβωνιαστικούς ή συγγενείς τους, αγνοούμενους. Περίμεναν για χρόνια – κάποιες περιμένουν ακόμη – να μάθουν. Κάποιες έγιναν πρόσφυγες, έχασαν τα σπίτια τους, τις ρίζες τους, τις προίκες τους. Μία από αυτές, όταν της μίλησα στο τηλέφωνο, μου είπε σχεδόν απολογητικά: «μα εν τζιαι πάθαμεν κάτι εμείς», αρνούμενη να αναγνωρίσει τον δικό της πόνο, σε σχέση με τον πόνο των άλλων. Κι αυτό τα λέει όλα. Για την καταπίεση, για το θαμμένο τραύμα, για την αδυναμία να μιλήσουν.
Κάποιες έμειναν εγκλωβισμένες, κάποιες υπέστησαν βιασμούς και ζούσαν με τη σιωπή και τη ντροπή. Κάποιες έχασαν συζύγους, γονείς, αδέρφια και έμειναν πίσω να μεγαλώσουν παιδιά, χωρίς καν το «δικαίωμα» να πουν ότι πονάνε, γιατί… «τουλάχιστον επέζησαν». Αυτό που βλέπετε σήμερα, είναι μια πράξη αναγνώρισης. Μια ελάχιστη τιμή στις γυναίκες του τόπου μας, που βίωσαν τον πόλεμο με τρόπους που σπάνια καταγράφονται ή αναγνωρίζονται. Που συνήθως αποσιωπούνται. Που λείπουν από τα σχολικά εγχειρίδια, από την επίσημη ιστορία, από τον δημόσιο λόγο. Το έργο της Γεωργίας, μάς καλεί να τις δούμε. Να τις ακούσουμε. Και το κάνει με τρόπο άμεσο και συγκινητικό. Η εγκατάσταση αποτελείται από το κουτί που βλέπετε. Οι επισκέπτες καλούνται να μπουν μέσα.
Εκεί, σε συνθήκες ησυχίας και περισυλλογής, να ακούσουν αποσπάσματα από τις μαρτυρίες 12 γυναικών -αφηγήσεις από τις ηθοποιούς Πόπη Αβραάμ, Μυρσίνη Χριστοδούλου και Έλενα Δημητρίου-και να δουν τις εικονογραφήσεις της Γεωργίας. Η τέχνη της, δεν είναι απλώς αναπαράσταση, είναι γέφυρα. Καταφέρνει να φέρει κοντά δύσκολες ιστορίες, να τις κάνει προσβάσιμες, ανθρώπινες, «οικείες». Αυτό είναι η δύναμη της τέχνης: να ανοίγει συζητήσεις, που αλλιώς δεν θα γίνονταν ποτέ. Είναι μεγάλη μας χαρά που τα εγκαίνια της έκθεσης πραγματοποιούνται εδώ, στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Ο χώρος είναι ιδιαίτερα συμβολικός. Εδώ, όπου λαμβάνονται αποφάσεις και γράφεται η πολιτική ιστορία του τόπου, δίνεται βήμα στην αφανή ιστορία των γυναικών του 1974, που ήταν και παραμένουν το θεμέλιο της αντοχής και της αξιοπρέπειας αυτού του τόπου. Το έργο είναι εν εξελίξει. Στόχος είναι να παρουσιαστεί σε μεγαλύτερη έκταση, σε διάφορες πόλεις της Κύπρου, ώστε να το δουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι —και ιδιαίτερα οι νέοι, που θα κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη, αυτή τη φορά, μέσα από τα μάτια των γυναικών, ώστε να προχωρήσουμε με περισσότερη ανθρωπιά, περισσότερη ενσυναίσθηση, περισσότερη αλήθεια».
H δύναμη των γυναικών- θεμέλιο της κοινωνικής συνοχής
«Σημαντικό έργο, με το οποίο καταθέτει μία κραυγή αγωνίας και οδύνης, ένα ειλικρινές, ανθρώπινο και απαραίτητο κάλεσμα αναγνώρισης και συμμετοχής», χαρακτηρίζει την εργασία της Γεωργίας Μιχαήλ, η πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου στον χαιρετισμό της στα εγκαίνια της έκθεσης. Στον δικό της χαιρετισμό η Επίτροπος Ισότητας Τζόζη Χριστοδούλου τόνισε ότι «η εκδήλωση ενσαρκώνει την κοινή μας αποστολή που είναι η προώθηση, η προστασία και η ενίσχυση των γυναικών στην κοινωνία. Οι ιστορίες αγώνα, ανθεκτικότητας και δύναμης των γυναικών, είναι το θεμέλιο της κοινωνικής μας συνοχής. Γι’ αυτό είναι επιτακτική ανάγκη να τις ακούμε, να τις σεβόμαστε και να τις συμπεριλαμβάνουμε ισότιμα σε κάθε αφήγηση και σε κάθε μελλοντικό σχεδιασμό, που είναι προϋπόθεση για μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ισότιμη, πιο ανθρώπινη».
*Σημειώνουμε ότι την εργασία αυτή της Γεωργίας Μιχαήλ, παρουσίασε για πρώτη φορά ο «Φ» με ρεπορτάζ του υπογράφοντος στην έκδοση της 30ης Ιουλίου 2023 .
