Η επάρκεια αίματος βρίσκεται σε οριακά επίπεδα. Η ζήτηση αίματος μέσα σε ένα χρόνο έχει αυξηθεί κατά 10%. Η αιμοδοσία χρειάζεται ριζικό επανασχεδιασμό πριν φθάσουμε στο σημείο να τρέχουμε πίσω από τα γεγονότα.
Το μήνυμα του προέδρου του Παγκύπριου Συνδέσμου Θαλασσαιμίας Μίλτου Μιλτιάδους σαφές: «Αν δεν ενισχύσουμε τώρα το σύστημα αιμοδοσίας, πολύ σύντομα δεν θα μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες όλων των ασθενών και όχι μόνο των θαλασσαιμικών. Το αίμα είναι υπόθεση ολόκληρης της κοινωνίας».
Στη συνέντευξη του στον «Φ» ο κ. Μιλτιάδους, τόνισε την ανάγκη για νέα στρατηγική επικοινωνίας, στοχευμένες καμπάνιες και ουσιαστική καλλιέργεια κουλτούρας εθελοντικής προσφοράς. Παράλληλα, επισήμανε ότι επιβάλλεται «ενίσχυση του ρόλου των σχολείων, ενεργή συμμετοχή οργανισμών και κοινοτήτων, αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και καλύτερη διαχείριση των αποθεμάτων αίματος».
«Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου τα αποθέματα αίματος συχνά αγγίζουν οριακά επίπεδα. Η Κύπρος έχει μια μακρά παράδοση εθελοντικής αιμοδοσίας, όμως οι συνθήκες έχουν αλλάξει». Οι ανάγκες, είπε ο κ. Μιλτιάδους, «έχουν αυξηθεί δραματικά και οι αριθμοί αποκαλύπτουν την αλήθεια: από τις 72 000 φιάλες ερυθρών αιμοσφαιρίων που μεταγγίστηκαν το 2023, φτάσαμε στις 79 000 το 2024, με βάση τους αριθμούς των Τραπεζών Αίματος, μια ετήσια αύξηση του ύψους του 10%».
«Συνεπακόλουθα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με προβλήματα τα οποία δεν περιορίζονται στις περιόδους των γιορτών ή των διακοπών αλλά πια επεκτείνονται χρονικά. Μεταγγίσεις αναβάλλονται, άτομα με Θαλασσαιμία υπομεταγγίζονται, και το αίσθημα που έχουμε, ως άτομα με πολλά χρόνια εμπειρίας με τα θέματα αιμοδοσίας, είναι ότι τα πράγματα δεν φαίνεται ευοίωνα». Για τα άτομα με Θαλασσαιμία, «οι μεταγγίσεις είναι η μοναδική, ευρέως διαθέσιμη θεραπεία· δεν υπάρχει εναλλακτική. Χωρίς αίμα, απλά δεν ζούμε». «Πιστεύω βαθιά πως ήρθε η ώρα για επανασχεδιασμό. Και δεν μιλώ μόνο, ή αν θέλετε, κυρίως για οργανωτικά ζητήματα, αλλά για επικοινωνιακή πολιτική, στόχευση και μεθόδους ανάπτυξης της κουλτούρας αιμοδοσίας».
–Πως να μεταφράσουμε αυτό λέτε για επανασχεδιασμό;
-Σήμερα, στην προσπάθεια να ευαισθητοποιηθούν οι αιμοδότες, «στέλνονται συνεχώς μαζικά μηνύματα, τηλεφωνήματα, ειδοποιήσεις, όμως όταν κάτι γίνεται υπερβολικά συχνά, κουράζει και εξαντλεί. Ας μην ξεχνούμε ότι απευθυνόμαστε σε ένα κοινό που είναι ήδη ευαισθητοποιημένο και προσφέρει εθελοντικά. Οι συνεχείς ειδοποιήσεις, όλο και πιο συχνά παίρνουμε την ανατροφοδότηση, ότι φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
Η αιμοδοσία, χρειάζεται νέα γλώσσα επικοινωνίας. Μια προσέγγιση που να απευθύνεται στις διαφορετικές ομάδες πληθυσμού με τρόπο ουσιαστικό και κατανοητό.
Δεν μπορείς να μιλάς με το ίδιο μήνυμα σε έναν μαθητή, έναν εργαζόμενο ή έναν συνταξιούχο. Χρειάζεται στοχευμένη επικοινωνία, με απλότητα, ανθρώπινες ιστορίες και θετικό συναίσθημα.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι επίσης ένα τεράστιο εργαλείο. Πρέπει να τα αξιοποιήσουμε συστηματικά, με σύντομα και καλαίσθητα βίντεο, που να δείχνουν ζωντανά παραδείγματα ανθρώπων: κάποιον που σώθηκε επειδή έλαβε αίμα ύστερα από τροχαίο, ή ένα άτομο με Θαλασσαιμία που εξηγεί πόσο καθοριστικές είναι οι μεταγγίσεις στη ζωή του. Οι εικόνες αυτές αγγίζουν τη νέα γενιά περισσότερο από κάθε σύνθημα ή μήνυμα και μας επιτρέπουν να απευθυνόμαστε σε ένα πιο ευρύ κοινό».
–Αν θα έπρεπε να βάλουμε στη σειρά τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν, πως θα τα ιεραρχούσατε;
-Θα ξεκινούσα με τρία πράγματα: επικοινωνία, στόχευση και συνέπεια. Πρώτον, χρειάζεται να αναθεωρήσουμε το πώς ενημερώνουμε το κοινό. Όχι μόνο με συνεχή τηλεφωνήματα και μαζικά sms, αλλά με συντονισμένες, έξυπνες καμπάνιες που θα δημιουργούν θετικό συναίσθημα. Γι αυτόν τον σκοπό, οι προσπάθειες και οι δυνατότητες του Κέντρου Αίματος και μόνο δεν επαρκούν. Χρειάζεται ένα δομημένο τμήμα επικοινωνίας το οποίο με εξειδίκευση και επαγγελματισμό θα μπορούσε να στοχεύσει το κατάλληλο κοινό, στις πλατφόρμες ή τα μέσα που θα έχει μεγαλύτερο αποτέλεσμα, με τρόπους που να είναι πιο αποτελεσματική η διάχυση του μηνύματος. Εάν αυτό είναι αδύνατο στο παρόν στάδιο, τότε ας ζητηθούν υπηρεσίες ή βοήθεια από ειδικούς αλλά αυτό το θέμα πρέπει να προχωρήσει χτες.
Επίσης, πριν από κάθε οργανωμένη αιμοδοσία, θα έπρεπε να γίνεται αναδρομή και προσωπική επικοινωνία με όσους αιμοδότησαν στο παρελθόν, ακόμη και πριν πέντε χρόνια. Ένα φιλικό τηλεφώνημα, μια ανθρώπινη επαφή, μπορεί να κάνει τη διαφορά. Να πιάσουμε αιμοδότες που άρχισαν να απομακρύνονται.
Έπειτα, πρέπει να επανασχεδιάσουμε τη στόχευση. Κάθε κοινότητα, κάθε κοινωνική ομάδα, έχει διαφορετικά κίνητρα και ανάγκες. Άλλο μήνυμα χρειάζεται ο νέος που μόλις ενηλικιώθηκε, άλλο ο γονιός, άλλο ο μετανάστης που εργάζεται στην Κύπρο.
Και τρίτον, συνέπεια. Να σταματήσουμε τις αποσπασματικές ενέργειες και να καθιερώσουμε σταθερές δράσεις όλο τον χρόνο, όχι μόνο σε περιόδους κρίσης, αφού η αιμοδοσία είναι κυρίως θέμα κουλτούρας».
–Πώς μπορεί να γίνει πιο αποδοτική η ίδια η διαχείριση του αίματος;
-Χρειάζεται ορθολογισμός και ευαισθησία. Με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, φαίνεται ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου ασθενείς μεταγγίζονται χωρίς πραγματική ανάγκη, ενώ αλλού το αίμα δεν επαρκεί. Πρέπει να υπάρχει ενιαίος σχεδιασμός, επιστημονική τεκμηρίωση και σωστός έλεγχος μέσα από την εφαρμογή των σωστών πρωτοκόλλων, κάτι που ελπίζουμε ότι θα επιτευχθεί μέσα από την Εθνική Στρατηγική Αιμοδοσίας, η οποία είναι υπό σχεδιασμό.
Υπάρχουν συγκεκριμένα πράγματα τα οποία μπορούν να γίνουν, χωρίς να σημαίνει ότι θα επηρεάσουν δραματικά ή θα λύσουν το πρόβλημα οριστικά.
Για παράδειγμα έχουμε θέσει πολλές φορές το ζήτημα των μικρών ασκών. Συμβαίνει να χρειάζεται ένα βρέφος ελάχιστη ποσότητα αίματος και να χρησιμοποιείται μόνο ένα μικρό μέρος και το υπόλοιπο απορρίπτεται. Είναι κρίμα. Με καλύτερο προγραμματισμό και αξιοποίηση της τεχνολογίας, θα μπορούσαμε να εξοικονομήσουμε πολύτιμες ποσότητες αίματος.
–Τι άλλο θα μπορούσε να ενισχύσει το σύστημα;
-Πρέπει να θυμόμαστε ότι η αιμοδοσία δεν είναι υπόθεση μόνο ατομικά, των πολιτών αλλά υπόθεση ολόκληρης της κοινωνίας. Οργανισμοί, τράπεζες, ξενοδοχεία, δημόσιοι και ημικρατικοί φορείς μπορούν και πρέπει να αναλάβουν ενεργό ρόλο μέσα από ομαδικές αιμοδοσίες, όπως γινόταν παλιά μέσα από τις επαρχιακές επιτροπές. Αυτές οι τοπικές δράσεις όπως και οι αιμοδοσίες κατά περιοχή, δημιουργούσαν αίσθημα κοινότητας, κάτι που σήμερα αρχίζει να μας λείπει.
Επιπλέον, υπάρχουν πολλοί μη Κύπριοι που ζουν και εργάζονται εδώ, οι οποίοι έχουν πλήρη πρόσβαση στο σύστημα υγείας και δικαίωμα στο αίμα. Είναι λοιπόν φυσικό και δίκαιο να ενθαρρυνθούν να γίνουν αιμοδότες. Με σεβασμό, ενημέρωση και σωστό πλαίσιο ασφάλειας, μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο μέρος της αλυσίδας προσφοράς».
–Πώς επηρεάζονται τα άτομα με Θαλασσαιμία από αυτά τα φαινόμενα;
-Πολύ συχνά παίρνουμε το ερώτημα «κινδυνεύει ένα άτομο με θαλασσαιμία με τις αναβολές ή/και την υπομετάγγιση» Για ένα άτομο με θαλασσαιμία, η αναβολή στην μετάγγιση δεν εξυπακούεται άμεσο κίνδυνο για τη ζωή του, αποτελεί όμως έναν σημαντικό επιβαρυντικό παράγοντα τόσο στην υγεία του, την θεραπεία του αλλά και στην ποιότητα ζωής του. Είμαστε άτομα που ήδη χρειάζεται να αφιερώνουμε ένα τεράστιο μέρος του χρόνου αλλά και της ενέργειάς μας, στην διαχείριση της ασθένειας μας και συνεπώς, η αλλαγή στον καθημερινό προγραμματισμό έχει συνέπειες. Συνέπειες έχει και στην υγεία μας, η διατήρηση χαμηλότερης αιμοσφαιρίνης που έρχεται ως αποτέλεσμα των αναβολών ή της υπομετάγγισης αλλά και στις άμυνες του οργανισμού και γενικότερα στην ποιότητα της υγείας μας.
–Ποιαείναι η άποψή σαςστην ανταμοιβόμενη αιμοδοσία;
-Το ερώτημα της ανταμοιβόμενης ή/και της ανταποδοτικής αιμοδοσίας, όπου δηλαδή κάποιος αιμοδοτεί έναντι της λήψης αίματος από κάποιον που το χρειάζεται (ονομαστικά) μας έχει απασχολήσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η επιλογή αυτή εμπεριέχει πολλούς κινδύνους που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια του αίματος και δεν είναι διαπραγματεύσιμοι. Όσο καλές τεχνικές ελέγχου και να έχουν αναπτυχθεί, και όντως στην Κύπρο είμαστε σε πολύ ψηλά επίπεδα σε αυτό το κομμάτι, η ασφάλεια του αίματος και συνεπώς του μεταγγιζόμενου εναπόκειται σε μεγάλο βαθμό στην ευσυνειδησία του αιμοδότη. Το να ωθήσουμε οποιονδήποτε να αιμοδοτήσει για οποιοδήποτε χρηματικό αντάλλαγμα και άρα δυνητικά να αμελήσει να αναφέρει οτιδήποτε θα του το απαγόρευε, θα ήταν πολύ επικίνδυνο».
Για έναν θαλασσαιμικό κάθε φιάλη είναι μια ανάσα, ένα αύριο
–Ποιοείναι το μήνυμα προς του νέους αιμοδότες;
–Να πω απλά ότι κάθε φορά που δίνεις αίμα, χαρίζεις ζωή. Δεν είναι σχήμα λόγου. Είναι η πιο καθαρή μορφή προσφοράς, γιατί δεν περιμένεις τίποτα πίσω. Για έναν άνθρωπο με θαλασσαιμία, κάθε φιάλη είναι μια ανάσα, ένα αύριο.
Θέλω επίσης να πω στους νέους: προσέξτε τον εαυτό σας, ενημερωθείτε για το πώς μπορείτε να αιμοδοτείτε με ασφάλεια. Ακόμη και όσοι έχουν στίγμα, μπορούν να αιμοδοτούν, αρκεί να τηρούν κάποιες βασικές οδηγίες, όπως σωστή διατροφή πριν την αιμοδοσία.
Πρόσφατη δημοσίευση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Θαλασσαιμίας καταδεικνύει ότι η λήψη σκευασμάτων σιδήρου μετά την αιμοδοσία, βοηθά το αιμοδότη να επανακάμψει και να είναι σε θέση να αιμοδοτήσει συντομότερα. Υπάρχουν πράγματα που μπορούν να κάνουν και οι αιμοδότες για να είναι σε θέση να αιμοδοτούν συχνότερα και με μεγαλύτερη ωφέλεια στον μεταγγιζόμενο.
Το αίμα, για μας, είναι δώρο ζωής και είμαστε εξαιρετικά ευγνώμονες για την προσφορά των αιμοδοτών μας. Έχουμε την τύχη να ζούμε σε μια χώρα όπου η εθελοντική αιμοδοσία, είναι στα υψηλότερα επίπεδα. Ας κάνουμε ξανά την αιμοδοσία υπόθεση περηφάνιας, όχι ανάγκης.
Το αίμα, έχω πει άπειρες φορές, είναι κάτι «αόρατο» στις συζητήσεις που γίνονται για την υγεία. Αποτελεί όμως ένα από τα πιο βασικά γρανάζια του συστήματος υγείας. Εάν φτάσουμε στο σημείο όπου δεν θα έχουμε επάρκεια αίματος, και είμαστε πολύ κοντά, θα επηρεαστούν ΟΛΟΙ οι ασθενείς στην Κύπρο και όχι μόνο τα άτομα με Θαλασσαιμία».
Τα σχολεία είναι ο θεμέλιος λίθος για κάθε αλλαγή. Εκεί πρέπει να χτίσουμε τη νέα γενιά αιμοδοτών. Οι επισκέψεις πρέπει να ξαναζωντανέψουν, αλλά με νέο περιεχόμενο. Δεν αρκεί μια παρουσίαση με στατιστικά. Χρειάζεται το ζωντανό παράδειγμα: να δουν οι μαθητές έναν άνθρωπο που σώθηκε χάρη στο αίμα, ή έναν νέο με θαλασσαιμία να τους μιλά για την καθημερινότητά του.
Επίσης, κάθε λύκειο και τεχνική σχολή θα μπορούσε να εντάξει δύο αιμοδοσίες τον χρόνο για τους τελειόφοιτους, ώστε αυτή να είναι η πρώτη τους εμπειρία ως αιμοδότες και να τους μείνει για πάντα. Έτσι θα αποκτήσουν τη συνήθεια, όχι την ενοχή.
Ως Σύνδεσμος, εδώ και λίγα χρόνια, προσπαθούμε να επενδύσουμε στα σχολεία και ειδικά στα Δημοτικά σχολεία, με την αξιοποίηση παιδικού βιβλίου και εκπαιδευτικού προγράμματος για την αιμοδοσία που έχουμε ετοιμάσει και έχει υιοθετηθεί από το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας αλλά και σχετικούς διαγωνισμούς στις διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης, με θέμα την αιμοδοσία .
Αρκετά ανοικτά μέτωπα σε άλλους άξονες
Παρά το ότι όλες οι υπηρεσίες προς τα άτομα με θαλασσαιμία είναι ενταγμένες στο Γενικό Σύστημα Υγείας, υπάρχουν, σύμφωνα με τον κ. Μιλτιάδους, «αρκετά ανοικτά μέτωπα σε άλλους άξονες».
Εδώ και αρκετούς μήνες, είπε, «το τμήμα στην Λεμεσό λειτουργεί μόνο με μια μόνιμη γιατρό και αναμένουμε την πλήρωσή της κενωθείσας θέσης, λόγω της αφυπηρέτησης του άλλου ιατρού».
Παρά την προσπάθεια για κάλυψη των αναγκών με αγορά υπηρεσιών, «η λειτουργία της Κλινικής γίνεται με επηρεασμένα ωράρια και μεγάλη πίεση προς την μόνιμη γιατρό του τμήματος».
Παράλληλα, «αναμένουμε την ολοκλήρωση των εργασιών για την ανέγερση του Νέου Κέντρου Θαλασσαιμίας Λευκωσίας, η οποία καθυστερεί, με αποτέλεσμα η εξυπηρέτηση των ατόμων με θαλασσαιμία, αυτή τη στιγμή, να γίνεται προσωρινά σε άλλους χώρους του Μακαρείου Νοσοκομείου, κι αυτό δυσκολεύει το έργο του προσωπικού και την εξυπηρέτηση των ασθενών».
«Στις εκκρεμότητες βρίσκονται και τα θέματα της νέας νομοθεσίας για τα άτομα με αναπηρία, ομάδα στην οποία τα πολυμεταγγιζόμενα άτομα με Θαλασσαιμία εντάσσονται για σκοπούς υπηρεσιών και επιδομάτων και άλλα πολλά».
Το κυριότερο, «χωρίς αμφιβολία, παραμένει η έγνοια μας και η ανησυχία μας για την επάρκεια του αίματος σήμερα αλλά και στο μέλλον, το οποίο μας προβληματίζει».
