Στέφανο Ραντίζι & Ένζο Βετράνο: Για να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του, μια ζωή δεν είναι αρκετή

Εδώ και πενήντα χρόνια μοιράζονται την ίδια σκηνή, εδραιώνοντας μια από τις σπουδαιότερες συνεργασίες στην ιστορία του ιταλικού θεάτρου. Οι Σικελοί Στέφανο Ραντίζι και Ένζο Βετράνο μιλούν για τη δημιουργική τους πορεία αλλά και για την συνεργασία τους με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο στο εμβληματικό «Περιμένοντας τον Γκοντό», που παρουσιάζεται στο Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας στις 31 Οκτωβρίου και 1η Νοεμβρίου.

-Οι ρόλοι που υποδύεστε βασίζονται συχνά σε δίδυμα χαρακτήρων. Είναι κάτι το οποίο έχετε επιδιώξει;

Στέφανο: Οι παραστάσεις μας γεννιούνται από μια κοινή ιδέα και αναπτύσσονται βήμα προς βήμα μέσα από τον διάλογο που έχουμε καλλιεργήσει μεταξύ μας όλα αυτά τα χρόνια. Γι’ αυτό και πολλά από τα έργα μας επικεντρώνονται σε ένα ζευγάρι χαρακτήρων. Με το να είμαστε μαζί στη σκηνή, είναι σαν να δίνουμε μορφή στις ίδιες μας τις ζωές.

Ένζο: Από τότε που αποχωρήσαμε από την πρώτη μας ομάδα, τη Daggide, μας φαινόταν φυσικό να δουλεύουμε ως ντουέτο και να επιλέγουμε ρόλους στη σκηνή που αλληλοσυμπληρώνονται. Για χρόνια, πολλοί μας ρωτούσαν πότε θα ανεβάζαμε επιτέλους το «Περιμένοντας τον Γκοντό». Είμαστε ευτυχείς που ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, ήταν εκείνος που το αναγνώρισε σε εμάς, παρόλο που δεν είχε δει τις προηγούμενες δουλειές μας.

-Πώς δουλέψατε τη σκηνική σας συνύπαρξη σ’ αυτή την παραγωγή;

Στέφανο: Η σκηνική δυναμική του «Περιμένοντας τον Γκοντό» προέκυψε από μια διαίσθηση του Τερζόπουλου, όταν μας γνώρισε. Αμέσως είπε πως μας έβλεπε ιδανικούς για δύο μπεκετικούς χαρακτήρες. Μας σκηνοθέτησε γνωρίζοντας τι μπορούμε και τι πρέπει να κάνουμε, σαν να μας ήξερε από πάντα και η καθοδήγησή του ανέδειξε πλευρές του εαυτού μας και της σχέσης μας, που δεν είχαμε μέχρι τότε ανακαλύψει.

Ένζο: Παραδοθήκαμε πλήρως στις οδηγίες του, τις υποδείξεις και τις σωματικές ασκήσεις, που αποτελούν μέρος της μεθόδου του. Έτσι φτάσαμε στον πυρήνα των ρόλων μας, του Εστραγκόν και του Βλαδίμηρου, που είναι τελικά και δικοί του.

-Πώς θα χαρακτηρίζατε τη συνεργασία σας;

Έντζο: Ήταν μια εξαιρετική συνάντηση, από εκείνες που σε κάνουν να ανακαλύπτεις νέες δυνατότητες ύπαρξης. Δεν υπάρχει νεύρο στο σώμα σου που να μην ενεργοποιείται, που να μην συμμετέχει. Νιώθεις τη χαρά να αγγίζεις ψυχικές καταστάσεις που δεν είχες βιώσει ποτέ πριν. Στο «Περιμένοντας τον Γκοντό», είσαι κομμάτι μιας επικείμενης καταστροφής, κι όμως επιλέγεις να γελάς. Και πίσω από το γέλιο να διακρίνεις ένα λυγμό, μια κραυγή.

Στέφανο: Το «Περιμένοντας τον Γκοντό», το οποίο θεωρώ έργο τέχνης, φέρει έντονα το στίγμα της ποιητικής και της αισθητικής του Τερζόπουλου. Ακόμα και η υποκριτική ωθείται στα άκρα, μάς οδηγεί στα βάθη του εσωτερικού μας κόσμου για να αντλήσουμε την ουσία του, σαν να ζούμε όλοι μέσα σε έναν εφιάλτη που αποκαλύπτει απόλυτες αλήθειες. Ένιωσα πως εισερχόμαστε σε έναν κόσμο αρχικά ξένο, που όμως, χωρίς να αγνοήσει τις συναισθηματικές δυσκολίες που βιώσαμε, άρχισε σταδιακά να μας αποκαλύπτεται. Ο Τερζόπουλος κατανόησε τον δεσμό μας, έναν δεσμό τρυφερότητας και αμοιβαίας, αδιαπραγμάτευτης ανάγκης. Για παράδειγμα, άφησε ένα άνοιγμα στον τελικό διάλογο της παράστασης, ίσως μια χαραμάδα ελπίδας, ή τουλάχιστον μια νοσταλγική αποδοχή της μοίρας ενώ το σκηνικό, στην κίνησή του, κλείνει και μας καταπίνει. Σ’ ευχαριστούμε για όλα Μαέστρο.

-Η σκηνική σας παρουσία είναι εξαιρετικά έντονη αλλά και βαθιά εσωτερική. Πώς δουλεύετε τη «σιωπή» ως εκφραστικό εργαλείο;

Στέφανο: Η σιωπή στη σκηνή δεν είναι ποτέ κενό- είναι ανάσα. Και βρίσκεται εκεί, που η επικοινωνία μετατρέπεται σε μετάδοση καθαρών συναισθημάτων. Η σιωπή επιτρέπει στη σκέψη να απλωθεί, να συγκεντρωθεί ή να περιμένει. Είναι γεμάτη εσωτερικές φωνές που δίνουν νόημα σε αυτό που βλέπουμε.

Ένζο: Δημιουργεί επίσης μια βαθιά σύνδεση με τους θεατές, σαν να λες χιλιάδες λέξεις ταυτόχρονα, και εκείνοι να επιλέγουν ποιες θέλουν να ακούσουν. Μέσα από τη σιωπή μπορείς να επικοινωνήσεις σκέψεις, που οι λέξεις αδυνατούν να εκφράσουν. Είναι παράξενο, αλλά με τη σιωπή δεν μπορείς να κρυφτείς.

Η συνεργασία σας ξεκίνησε τη δεκαετία του ’70. Τι σας έφερε κοντά τότε και τι είναι αυτό που κρατά ζωντανή τη θεατρική σας σύμπραξη;

Στέφανο: Τη δεκαετία του ’70, η θεατρική αναζήτηση γινόταν μέσα από ομάδες που περιστρέφονταν γύρω από μια ιδέα κι έναν δάσκαλο που την ενσάρκωνε. Ο Έντζο επιλέχθηκε από έναν Σικελό σκηνοθέτη, που διέκρινε στο εύθραυστο σώμα του μια αντοχή και μια εκφραστική δύναμη, που ούτε ο ίδιος δεν είχε ακόμη συνειδητοποιήσει. Εγώ μπήκα σε εκείνη την ομάδα, μαγεμένος από τη δυνατότητα που μου έδινε το θέατρο να γίνομαι πολλές διαφορετικές προσωπικότητες. Έτσι κι έγινε, αλλά για να το πετύχω, έπρεπε να κοιτάξω βαθιά μέσα μου, να εκφραστώ με έναν τρόπο νέο, αυθεντικό και απόλυτα δικό μου. Ήταν μια εμπειρία καθοριστική και αποκαλυπτική, που μεταφράστηκε σε έναν τρόπο σκηνικής παρουσίας κάθε φορά διαφορετικό, αλλά πάντα αληθινό. Αποχωρήσαμε από εκείνη την ομάδα όταν νιώσαμε έτοιμοι να ακολουθήσουμε τον δικό μας δρόμο, έναν νέο δρόμο, που ακόμη μας ενώνει καλλιτεχνικά.

Ένζο: Ο ενθουσιασμός που έχουμε κάθε φορά που ξεκινάμε ένα νέο έργο, ανταλλάσσοντας ιδέες, συναισθήματα και επιθυμίες, εξακολουθεί να μας εκπλήσσει. Το να γνωρίζεις έναν νέο χαρακτήρα και να τον βλέπεις σιγά σιγά να παίρνει μορφή, να συγκινείσαι όταν κάτι πετυχαίνει, να εκνευρίζεσαι όταν κάτι ακόμη δεν βγαίνει — είναι σαν μια γέννηση, σαν ένα πλάσμα που συναντά το κοινό, ελπίζοντας να αγαπηθεί και να ακούσει ξανά τον υπέροχο ήχο του χειροκροτήματος στο τέλος της προσπάθειάς σου.

-Που είναι βασισμένη η σχέση σας και πως σας επιτρέπει να εξελίσσεστε;

Στέφανο: Η σχέση μας βασίζεται στην κοινή απόλαυση και το ενδιαφέρον που μοιραζόμαστε, ανακαλύπτοντας, παράσταση με την παράσταση, εμφάνιση με την εμφάνιση, ότι υπάρχει πάντα κάτι με το οποίο μπορείς να εμπλακείς, κάτι που μπορεί να διευρύνει τον νου σου. Όπως επίσης στην αμοιβαία ανάγκη που έχουμε για διάλογο, στον σεβασμό στις ιδέες του άλλου και την αλήθεια, που αποτελούν τη βάση για το θέατρό μας.

Ένζο: Συνεργαζόμαστε εδώ και 50 χρόνια και ο καθένας μας γνωρίζει ακόμη και την πιο μικρή λεπτομέρεια του άλλου: τις δυνάμεις, τις αδυναμίες, τις δυσκολίες του. Όταν ο ένας δεν βρίσκει λύση, τη βρίσκει ο άλλος. Η δημιουργική διαφορά ανάμεσά μας είναι απαραίτητη. Αν ήμασταν  ίδιοι, θα αρκούσε ένας σκηνοθέτης. Είναι ο συνεχής αυτός διάλογος που μας έχει κάνει να εξελιχθούμε.

-Σκηνοθετείτε μαζί. Ποια είναι η διαδικασία συνεργασίας με τους ηθοποιούς σας;

Στέφανο: Έχουμε βρει μια ισορροπία, έναν τρόπο να βρισκόμαστε στη σκηνή και να καθοδηγούμε τους ηθοποιούς με διαφορετικές φωνές αλλά συγκλίνουσες. Φυσικά, στη δημιουργία μιας παράστασης, ο ένας από εμάς επικεντρώνεται περισσότερο στα τεχνικά στοιχεία της παραγωγής και ο άλλος εστιάζει περισσότερο στην καθοδήγηση των ηθοποιών. Ωστόσο και οι δυο μας συμμετέχουμε σε όλα τα στάδια μίας παραγωγής.

Ένζο: Μετά από πενήντα χρόνια συνεργασίας, οι ρόλοι μας έχουν γίνει συμπληρωματικοί: ο Στέφανο τείνει να εξηγεί, να αποσαφηνίζει με λόγια τις σκηνοθετικές μας προθέσεις, ενώ εγώ λειτουργώ περισσότερο ως ηθοποιός, δίνοντας ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί κανείς να φτάσει στον ρόλο του μέσα από ένα συναισθηματικό ταξίδι.

-Δουλεύετε συχνά πάνω σε κείμενα των Πιραντέλο, Σκαλντάτι και Μπέκετ. Τι κοινό βρίσκετε ανάμεσα σε τόσο διαφορετικές φωνές;

Στέφανο: Και στους τρεις συναντάμε μια αναζήτηση γλώσσας, που είναι άλλοτε ειρωνική, άλλοτε παράλογη, άλλοτε ποιητική και κάποιες φορές με κρυστάλλινη λογική, όλα στην αναζήτηση της αλήθειας – κάθε πιθανής αλήθειας. Ο Σκαλντάτι και ο Μπέκετ μοιάζουν πολύ εκφραστικά: και οι δύο αφήνουν τους χαρακτήρες τους να ζουν μέσα σε ένα όνειρο, χτίζοντας μια μεταφορά της ζωής, που απελευθερώνει το παράλογο, το οραματικό, το ποιητικό. Ο Πιραντέλο, με τις μάσκες/χαρακτήρες του, μας οδηγεί από μια φαινομενικά λογική κανονικότητα σε μια ονειρική, παραδοξολογική διάσταση, φτάνοντας τελικά στα ίδια ερωτήματα: Υπάρχει αλήθεια; Και τι είναι;

Ένζο: Και οι τρεις μιλούν για κόσμους σε αναστολή, για την παραφροσύνη της κοινωνίας, για μια απειλή που κρέμεται πάνω από τις ζωές των χαρακτήρων τους και άρα και τις δικές μας. Αντιμετωπίζουν τη σύγκρουση με τις συμβάσεις και ξεπερνούν την παράδοση, πειραματιζόμενοι με νέες γλώσσες. Ο Μπέκετ έγραψε το «Περιμένοντας τον Γκοντό» στα γαλλικά για να επιτύχει μια απογυμνωμένη γραφή. Ο Σκαλντάτι χρησιμοποίησε τη διάλεκτο καινοτόμα, για να σπάσει τα καλούπια και να φτάσει στην αλήθεια μέσω της ποίησης. Ο Πιραντέλο διέλυσε τις συμβάσεις και τις υποκρισίες της εποχής του. Θα μπορούσαμε να τους αποκαλέσουμε τρεις επαναστάτες, που μελέτησαν την ανθρώπινη ψυχή στο μικροσκόπιο και μέσα στο έργο τους, ο καθένας μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του.

-Πώς διαχειρίζεστε τη μετάβαση από το ρεαλιστικό παίξιμο σε πιο ποιητικές ή τελετουργικές στιγμές;

Στέφανο: Στις παραστάσεις μας, η υποκριτική δεν κάνει διάκριση μεταξύ ειδών, όλα μπορούν και συνυπάρξουν φυσικά, μέσα από εκείνη την αλήθεια που μας δίδαξε ο Λέο ντε Μπεραντίνις, όταν συνεργαστήκαμε μαζί του. Στα έργα του, μπορούσες να περάσεις από το τραγικό στο κωμικό, από το τελετουργικό στο λαϊκό, χωρίς να χάνεται ποτέ η αξιοπιστία.

Έντζο: Όταν δεν «παίζεις» έναν ρόλο αλλά «είσαι», μπορείς να μεταβαίνεις φυσικά από το ένα εκφραστικό επίπεδο στο άλλο. Στο θέατρο, η ποιητική πράξη δεν μπορεί να κατασκευαστεί αφηρημένα. Είναι το αποτέλεσμα της σχέσης που έχεις με τον εαυτό σου, ένας τρόπος να κοιτάς προς τα μέσα.

-Τι σας δίδαξε η συνεργασία σας με τον Λέο ντε Μπεραντίνις;