Σοβαρές ελλείψεις και κενά στην διαδικασία διερεύνησης καταγγελιών σεξουαλικής κακοποίησης, αλλά και λανθασμένες στερεοτυπικές αντιλήψεις, οδήγησαν στην απόφαση – χαστούκι του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) αναφορικά με τον χειρισμό της καταγγελίας 28χρονης για βιασμό από πολιτικό πρόσωπο. Αυτό αναφέρει η πρόεδρος του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS), Σουζάνα Παύλου.
Κληθείσα να σχολιάσει την εν λόγω απόφαση, που αποτελεί το δεύτερο χαστούκι του ΕΔΑΔ μετά και την υπόθεση της 19χρονης Βρετανίδας η οποία είχε καταγγείλει πως έπεσε θύμα ομαδικού βιασμού στην Αγία Νάπα το 2019, εξήγησε πως «το πρόβλημα εντοπίζεται από την αρχή της διερεύνησης της υπόθεσης».
Σε δηλώσεις της στο philenews, αρχικά τόνισε πως με βάση τη νομοθεσία, οποιοσδήποτε καταγγείλει ότι είναι θύμα τέτοιων υποθέσεων πρέπει κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης να αντιμετωπίζεται ως θύμα, χωρίς αυτό να αναιρεί το γεγονός ότι ο καταγγελλόμενος θεωρείται αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου.
Σύμφωνα με την κ. Παύλου, «οι καταγγέλλουσες έχουν δικαιώματα ως θύματα. Για παράδειγμα, πρέπει να τους παρέχεται ψυχολογική ή άλλη εξειδικευμένη στήριξη, να έχουν νομική υποστήριξη, αλλά και πρόσβαση σε ιατρικές εξετάσεις. Περαιτέρω, στις περιπτώσεις όπου χρειάζεται να τους παρέχεται μεταφραστής –κάτι που δεν έγινε στην περίπτωση της 19χρονης- ενώ μεταξύ άλλων έχουν δικαίωμα να ενημερώνονται σε όλα τα στάδια της νομικής διαδικασίας για την εξέλιξη της υπόθεσης. Για παράδειγμα, όταν η καταγγέλλουσα στην προκειμένη περίπτωση ζήτησε τον φάκελο της υπόθεσης, είχε κάθε δικαίωμα να τον λάβει».
Αυτά, όπως είπε, καθορίζονται από το νομοθετικό μας πλαίσιο και αφορούν την ποινική διαδικασία. Συγκεκριμένα, προνοούνται στον «περί της Θέσπισης Ελάχιστων Προτύπων σχετικά με τα Δικαιώματα, την Υποστήριξη και την Προστασία Θυμάτων της Εγκληματικότητας Νόμο του 2016», ο οποίος ενσωματώθηκε στη νομοθεσία μας για σκοπούς εναρμόνισης με την ομώνυμη ευρωπαϊκή οδηγία του 2012. Ακόμα, συνέχισε, με βάση και τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, το κράτος έπρεπε να παρέχει εξειδικευμένες υπηρεσίες στήριξης για τα θύματα.
«Αλυσίδα παθογενειών»
Από εκεί και έπειτα, στην προκειμένη περίπτωση, όπως ανέφερε, θεωρεί πως προκύπτει μία αλυσίδα παθογενειών, ελλείψεων και στερεοτυπικών αντιλήψεων, οι οποίες οδήγησαν στην απόφαση του ΕΔΑΔ.
«Δεν πρέπει να σταθούμε μόνο στις αποφάσεις της Νομικής Υπηρεσίας. Εδώ είχαμε ελλιπή διερεύνηση από την Αστυνομία. Δεν στοιχειοθετήθηκε η υπόθεση και με άλλες μαρτυρίες όπως της μητέρας του θύματος ή του ψυχολόγου της. Δεν πρέπει να στηρίζεσαι μόνο στη μαρτυρία του θύματος, το οποίο τη στιγμή που καταθέτει είναι ευάλωτο. Έτσι, στο τέλος το βάρος της απόδειξης πέφτει στο θύμα, ενώ σε τέτοιες υποθέσεις δεν πρέπει να επιβαρύνονται και μ’ αυτό», εξήγησε.
Περαιτέρω, σχολιάζοντας την απόφαση του Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα για αναστολή της ποινικής δίωξης κατά του πολιτικού προσώπου, η κ. Παύλου είπε πως «εξέφρασε στερεοτυπικές, σεξιστικές αντιλήψεις, ενώ έδειξε πλήρη άγνοια για τον ορισμό της συναίνεσης ή της μη συναίνεσης στις υποθέσεις σεξουαλικής βίας, όπως και του ίδιου του νομοθετικού πλαισίου, το οποίο είναι ξεκάθαρο και πλήρως ολοκληρωμένο».
Ερωτηθείσα πού εντοπίζονται τα κενά αφού «η νομοθεσία είναι πλήρης και ξεκάθαρη», η κ. Παύλου εξήγησε πως «πάσχει η εφαρμογή της». Για παράδειγμα, συνέχισε, «η Αστυνομία έχει ειδικά πρωτόκολλα, τα οποία όμως πρέπει να τα ξαναδούμε. Αν αυτά είναι μια χαρά, τότε πρέπει να δούμε πώς εφαρμόζονται, αν υπάρχει εκπαίδευση, εξειδίκευση, εποπτεία. Δεν είναι αρκετό να λέμε ότι υπάρχουν πρωτόκολλα. Πρέπει να ξέρουν οι επαγγελματίες πώς να τα εφαρμόσουν».
Κληθείσα να καταγράψει τα κενά που εντοπίζει στην εφαρμογή της νομοθεσίας είπε πως πρώτα και κύρια δεν παρέχεται εξειδικευμένη ψυχολογική υποστήριξη στα θύματα σεξουαλικής βίας στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της κατάθεσης ή εξέτασης. Έτσι, όπως είπε, ενδέχεται να εμφανιστούν κενά στη μαρτυρία του θύματος λόγω του άγχους από την αναβίωση του τραύματος.
«Πρέπει», πρόσθεσε, «να υπάρχει συντονισμός μεταξύ των κρατικών υπηρεσιών. Η Αστυνομία να είναι σε επικοινωνία με τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας ή με ΜΚΟ για να υπάρχει η στήριξη όπου χρειάζεται το θύμα. Να παρέχεται πέραν της νομικής στήριξης και ιατρική βοήθεια, όπως εξειδικευμένες ιατροδικαστικές εξετάσεις, οι οποίες όμως να παρέχονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην επαναθυματοποιούμε το θύμα».
Όλα αυτά, τόνισε, «πρέπει να παρέχονται ως “one stop servises”, οι οποίες να προσφέρονται στο θύμα και να μην χρειάζεται το θύμα να τις ψάξει για να τις βρει».
Ανάγκη για δημιουργία «κέντρων για θύματα σεξουαλικής βίας»
Ερωτηθείσα τι πρέπει να αλλάξει για να μην φτάνουμε στο σημείο να τρώμε απανωτά χαστούκια από το ΕΔΑΔ, η κ. Παύλου είπε πως «πρέπει να μελετήσουμε καλές πρακτικές από το εξωτερικό και να υιοθετηθούν. Όπως για παράδειγμα τα κέντρα για θύματα σεξουαλικής βίας, όπου μπορεί ένα θύμα να προσέλθει σε νοσοκομείο ή σε εξειδικευμένο χώρο που να υπάρχουν επαγγελματίες από διάφορες ειδικότητες, όχι μόνο ιατρικό προσωπικό αλλά και κοινωνικοί λειτουργοί ή ψυχολόγοι. Αν το θύμα επιθυμεί να προβεί σε καταγγελία να καλείται η Αστυνομία. Αν όμως δεν είναι έτοιμη να καταγγείλει την υπόθεση, να έχει την επιλογή να προχωρήσει σε ιατρική εξέταση, με τα λεγόμενα “rape kits”, ώστε να συλλεχθούν τα ιατροδικαστικά στοιχεία, να φυλαχθούν και σε περίπτωση που αποφασίσει μετά να το καταγγείλει τα στοιχεία να είναι εκεί».
Όπως είπε, «δεν έχουμε κάτι παρόμοιο στην Κύπρο, την ώρα που η αύξηση των καταγγελιών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια δικαιολογεί την ύπαρξη ενός κέντρου σε κάθε επαρχία».
Αυτή τη στιγμή, όπως είπε, έχουμε μόλις τρεις ιατροδικαστές οι οποίοι ασχολούνται με όλων των ειδών τις υποθέσεις, ενώ όλες οι ιατροδικαστικές εξετάσεις σε θύματα σεξουαλικής βίας πρέπει να διενεργούνται στο Μακάρειο νοσοκομείο στη Λευκωσία.
Αναφέρθηκε μάλιστα σε μία περίπτωση όπου το θύμα ήταν στην Πάφο και έπρεπε να περιμένει για ώρες ολόκληρες με τα ίδια ρούχα, χωρίς να μπορεί να κάνει μπάνιο ώστε να μην χαθούν τα τεκμήρια, μέχρι να έρθει στην Λευκωσία και να εξεταστεί από ιατροδικαστή.
Αυτό, πρόσθεσε, θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν υπήρχε ένα τέτοιο κέντρο σε κάθε επαρχία.
Πρέπει επίσης, όπως ανέφερε, να μελετηθεί κατά πόσον μπορούν να γίνονται ιατρικές εξετάσεις και από άλλες ειδικότητες όπως για παράδειγμα από γυναικολόγους.
Αυτές οι υπηρεσίες, επανέλαβε, «πρέπει να παρέχονται από την πρώτη στιγμή, χωρίς καθυστέρηση από εξειδικευμένο προσωπικό και οι υπηρεσίες να έρχονται στο θύμα, όχι το θύμα να τρέχει τις υπηρεσίες από πίσω και να επαναλαμβάνει την ιστορία της. Αυτό σημαίνει επαναθυματοποίηση».
Η κ. Παύλου σημείωσε πως είναι κατανοητό πως όλα αυτά δεν θα γίνουν από τη μία μέρα στην άλλη. Ωστόσο, όπως είπε, το ελάχιστο που μπορεί να γίνει είναι να υπάρξει μία συνεργασία μεταξύ των κρατικών υπηρεσιών με ΜΚΟ, ώστε να λειτουργεί ένας χώρος στα δημόσια νοσηλευτήρια με «on–call» εξειδικευμένο προσωπικό.
«Είναι πρώτα απ’ όλα θέμα νοοτροπίας»
Τέλος, ερωτηθείσα γιατί δεν είναι προτεραιότητα του κράτους η δημιουργία τέτοιων κέντρων, η κ. Παύλου απάντησε «επειδή θεωρούμε ότι δεν είναι σημαντικό. Είναι πρώτα απ’ όλα θέμα νοοτροπίας. Ενοχοποιούμε τα θύματα, βασιζόμαστε σε σεξιστικές και στερεοτυπικές αντιλήψεις όσον αφορά για παράδειγμα τις σχέσεις του θύματος με τον θύτη και βασιζόμαστε εξ ολοκλήρου πάνω στην μαρτυρία του θύματος. Πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτό δεν είναι αρκετό». «Δεν υπάρχουν τέλεια θύματα», κατέληξε.
