Με βασικό υλικό τις γυάλινες πλάκες αρνητικών από το αρχείο του Σπύρου Χαρίτου, ο εικαστικός δημιουργεί νέες πρωτότυπες συνθέσεις αξιοποιώντας τεχνολογικές πρακτικές.
-Ποιες ήταν οι πρώτες σου σκέψεις όταν αντίκρισες το αρχείο του φωτογράφου Σπύρου Χαρίτου (1901–1991) στην Πάφο, με τις φθαρμένες γυάλινες πλάκες αρνητικών; Αρχικά δεν γνώριζα ότι οι φωτογραφίες —ή έστω ένα μέρος του αρχείου του Σπύρου Χαρίτου— βρίσκονταν σε τέτοια οικτρή κατάσταση. Όταν προσέγγισα τον Μιχαλάκη Χαρίτου, έναν από τους δύο γιους του Σπύρου και παιδικό φίλο του πατέρα μου, ανέμενα να βρω ένα καλοδιατηρημένο φωτογραφικό αρχείο. Όμως, όταν μπήκα στο υπόγειο του πατρικού σπιτιού της οικογένειας, που είχε παραμείνει κλειστό για δεκαετίες, αντίκρισα κάτι εντελώς διαφορετικό απ’ ό,τι περίμενα. Το δωμάτιο αυτό, ενωμένο με ένα παλιό αγγλικό υδραγωγείο που τροφοδοτούσε την Πάφο κατά την αποικιοκρατική περίοδο, είχε υποστεί μακρόχρονη εισροή υγρασίας η οποία, με τον χρόνο, είχε διαβρώσει τα αρνητικά.
-Το γεγονός αυτό δεν σε απογοήτευσε; Δεν κρύβω πως δεν ένιωσα απογοήτευση. Κι όμως, η εικόνα του κατεστραμμένου αρχείου μού φάνηκε απόκοσμα ποιητική και βαθιά εμπνευστική. Ήταν, με έναν παράδοξο τρόπο, όμορφη. Ένα αρχείο που είχε αρχίσει να μεταμορφώνεται από μόνο του — ένα αρχειακό εύρημα που είχε ήδη υποστεί μια εικαστική μετάλλαξη πριν καν το αγγίξω. Η έκθεση που παρουσιάζω είναι αφιερωμένη στον Μιχαλάκη Χαρίτου (1935–2025), ο οποίος έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Χάρη στη γενναιοδωρία και την εμπιστοσύνη του, μπόρεσα να έρθω σε επαφή με αυτό το μοναδικό υλικό που άλλαξε την πορεία της καλλιτεχνικής μου δημιουργίας.
-Ποια είναι η αξία του αρχείου του Σπύρου Χαρίτου; Το αρχείο φέρει διπλή αξία —ιστορική και καλλιτεχνική— οι οποίες εξελίσσονται παράλληλα.Από ιστορικής πλευράς, παρόλο που μεγάλο μέρος έχει υποστεί σοβαρές φθορές, διατηρούνται ακόμη στοιχεία προσώπων, τόπων, ενδυμασίας και στιγμών. Το αρχείο καταγράφει την κοινωνική ζωή της Πάφου —ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής— πριν το 1974, αποκαλύπτοντας ένα παλίμψηστο μιας ενωμένης τοπικής ιστορίας που έχει πια εξαφανιστεί.Παράλληλα, υπάρχει μια νέα, εν εξελίξει αξία: Η εικαστική αξιοποίηση και η ψηφιακή αποτύπωση αυτών των εικόνων. Πολλές από τις πλάκες, λόγω της υγρασίας και των παλαιών χημικών, έχουν συγκολληθεί μεταξύ τους δημιουργώντας μικρά γυάλινα «τούβλα». Με εξειδικευμένες τεχνικές ψηφιακής σάρωσης, αποκαλύπτονται μοναδικές εικόνες — εντελώς μεταμορφωμένες, αλλά ταυτόχρονα φορτισμένες με ιστορική μνήμη. Αυτή η «μεταμόρφωση» αποτέλεσε την κύρια καλλιτεχνική μου έμπνευση. Η βάση δεδομένων που δημιουργείται από αυτό το αρχείο θα έχει και ερευνητική και εμπορική αξία. Από αυτό που απέμεινε, αναδύεται ένα νέο είδος τεκμηρίωσης, ένα νέο είδος τέχνης.
-Η νέα σου έκθεση είναι συνέχεια του πρότζεκτ «Metamorphosis» που ξεκίνησες το 2019. Ποια ήταν η πρόκληση αυτής της τρίτης ενότητας; Το πρότζεκτ «Metamorphosis» ξεκίνησε ως φόρος τιμής στην Πάφο και εξελίχθηκε σε πολυεπίπεδη εικαστική αφήγηση. Ως Παφίτης, από οικογένεια που κατοικεί στο ιστορικό κέντρο της πόλης για πάνω από ενάμιση αιώνα, η πρώτη μου πρόθεση ήταν η ανάδειξη της τοπικής ιστορίας και μνήμης. Στην αρχική φάση επεξεργαζόμουν τις εικόνες με σεβασμό, καλύπτοντας τα πρόσωπα, αναδεικνύοντας τις στάσεις, τα ρούχα, και φυσικά τη γοητεία της φθοράς, που λειτουργούσε σαν φυσική κορνίζα στα έργα. Η πιο πρόσφατη ενότητα είναι αποτέλεσμα ενάμιση χρόνου εντατικής καθοδήγησης από τον Mauris Kahn, έναν διεθνούς φήμης καλλιτέχνη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και παλιό συμφοιτητή του πατέρα μου στη Νότιο Αφρική. Ο Kahn με βοήθησε να αποκοπώ από την οικειότητα του αρχειακού υλικού και να εστιάσω καθαρά στη δύναμη της σύνθεσης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, τα έργα αποσπάστηκαν από τον τοπικό χαρακτήρα της Πάφου και απέκτησαν έναν νέο, οικουμενικό προσανατολισμό: Μετατράπηκαν σε φορείς μνήμης και μεταμόρφωσης που μιλούν σε κάθε θεατή, ανεξαρτήτως γεωγραφίας ή καταγωγής. Η ψηφιακή επεξεργασία είναι πλέον πιο τολμηρή και εμφανής. Τα έργα τυπώνονται είτε σε ανοξείδωτο μουσειακής ποιότητας χαρτί είτε σε εκλεκτούς καμβάδες, όπου παρεμβαίνω με ακρυλικές λεπτομέρειες.
-Μέσα από ποια διαδικασία προέκυψαν τα έργα; Μετά από χρόνια έρευνας, υπομονής και αδιάκοπης πειραματικής εργασίας. Για παράδειγμα, το έργο «Almost Vanished Friends» προέκυψε από δύο συγκολλημένες πλάκες. Από αυτές γεννήθηκαν 40 διαφορετικά έργα σε διάστημα τεσσάρων ετών. Η πρώτη φάση παρουσιάστηκε το 2022 στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Στην πορεία το έργο επανασχεδιάστηκε, επεξεργάστηκε εκ νέου και απέκτησε φυσική μορφή μέσα από μια εγκατάσταση σαράντα καμβάδων το 2024.
Ανάλογο παράδειγμα είναι το «Out of Nowhere», προερχόμενο επίσης από δύο συγκολλημένες πλάκες. Εκεί, η διάβρωση σχημάτιζε μοτίβα που έμοιαζαν με τοπία —λιβάδια, καμένα δάση, θάλασσες, βουνά— μαζί με τις μορφές τριών ατόμων που αναδύονται από τη φθορά. Για πρώτη φορά πρόσθεσα σε αυτό το έργο μια εικόνα που δεν προήλθε από το αρχικό σκανάρισμα, δείγμα καλλιτεχνικής απελευθέρωσης και ρήξης με το υλικό.
Μια άλλη συλλογή, το «Strangers Forever», αποτελείται από μορφές που προέρχονται από διαφορετικές πλάκες — άγνωστοι μεταξύ τους, που μέσα από τη διάβρωση ενώθηκαν σε μια νέα εικαστική «οικογένεια». Η τύχη και ο χρόνος συνεργάστηκαν, με τη φύση να λειτουργεί ως συμπρωταγωνίστρια της δημιουργίας.
-Σε μια ενότητα των έργων προσθέτεις καρναβαλικές μάσκες. Τι επιδιώκεις με αυτό το παιχνίδι; Η σειρά «Join the Party» είναι ίσως η πιο τολμηρή μου. Καλύπτω το πρόσωπο του κεντρικού ήρωα με πέντε διαφορετικές καρναβαλικές μάσκες. Πλαισιώνεται από δύο γυναικείες μορφές, οι οποίες έχουν σχεδόν διαγραφεί από τη διάβρωση — μόνο τα πρόσωπά τους παραμένουν, η διάβρωση δεν έχει ακόμα αγγίξει το πρόσωπο του άνδρα. Η συλλογή αυτή εμπνέεται από τον βαθύτερο ανθρώπινο φόβο: Την απώλεια της ταυτότητας. Οι μάσκες καλούν τον θεατή να στοχαστεί πάνω στα όρια της ανωνυμίας και της αυθεντικότητας. Η χρήση έντονων χρωμάτων και ψηφιακών παραλλαγών προσδίδει σε κάθε έργο ένα προσωπικό, φαντασιακό επίπεδο εμπλοκής.
-Σ’ αυτές τις νέες δημιουργίες μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει ίχνη μιας άλλης εποχής; Αναμφίβολα. Η γλώσσα του σώματος, η στάση, η ενδυμασία, ο τρόπος που στέκονται οι μορφές… όλα μιλούν για έναν άλλο κόσμο. Έναν κόσμο πιο λιτό, πιο εσωτερικό, με σεμνότητα αλλά και κόπο. Κανείς δεν χαμογελά. Και ο λόγος είναι απλός: Τότε, μια φωτογραφία κόστιζε. Ήταν ένα ετήσιο γεγονός. Δεν υπήρχε χώρος για αυθορμητισμό. Κάθε φωτογραφία ήταν μια σοβαρή πράξη αποτύπωσης του εαυτού, της οικογένειας, της ύπαρξης.
-Σκοπεύεις να δώσεις την ευκαιρία και σε άλλους καλλιτέχνες να εμπνευστούν από το αρχείο Χαρίτου; Το αρχείο είναι τεράστιο. Η αποκατάστασή του απαιτεί χρόνο, γνώση, τεχνογνωσία και καλλιτεχνική φαντασία. Έχω ήδη προσεγγίσει θεσμούς όπως το ΤΕΠΑΚ, το Cyprus Institute και τον δήμο Πάφου, αλλά οι απαντήσεις ήταν απογοητευτικές. Ωστόσο, στον χώρο του Web3 και των NFTs, έχει ήδη αναπτυχθεί σημαντικό ενδιαφέρον. Καλλιτέχνες με διεθνή παρουσία εκφράζουν την επιθυμία να συνεργαστούν. Μέσα από αυτά τα νέα ψηφιακά οικοσυστήματα δημιουργούνται ευκαιρίες για συλλογική δημιουργία, αποκατάσταση και επανερμηνεία της αρχειακής τέχνης. Η συμμετοχή ανεξάρτητων καλλιτεχνών και εξειδικευμένων ιδρυμάτων είναι απαραίτητη όχι μόνο για την επιτάχυνση της διάσωσης αλλά και για την ανάπτυξη μιας νέας εκφραστικής γλώσσας που θα συνδέει το παρελθόν με το μέλλον. Αυτή είναι η καρδιά της Μεταμόρφωσης.
Λευκωσία, Artos House (22445455). Η έκθεση του Σέργη Χατζηαδάμου με τίτλο «Ό,τι Απέμεινε, Κάντο Τέχνη» εγκαινιάζεται στις 5 Απριλίου, ώρα 7μ.μ. Μέχρι 18/4.
Ελεύθερα 30.3.2025
