Η εφαρμογή του Νόμου για το lobbying αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές θεσμικές εξελίξεις στην Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς για πρώτη φορά εισάγεται ένα επίσημο, ρυθμισμένο πλαίσιο διαφάνειας και λογοδοσίας σε διαδικασίες πολιτικής επιρροής. Αυτός ο Νόμος, ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή το 2024, σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας εποχής για την Κύπρο, η οποία προσπαθεί να ξεπεράσει τις παραδοσιακές πρακτικές που αφορούσαν το lobbying, οι οποίες συχνά πραγματοποιούνταν στο παρασκήνιο, εκτός επίσημου ελέγχου καταγραφής. Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται σε μια εποχή που η ανάγκη για διαφάνεια και πολιτική λογοδοσία είναι πιο επιτακτική από ποτέ.
Η ψήφιση του Νόμου για το Lobbying (Νόμος 20(Ι)/2022) στις 17 Φεβρουαρίου 2022 αποτέλεσε μια καθοριστική στιγμή για τη διαδικασία παραγωγής πολιτικής στην Κυπριακή Δημοκρατία. Ο Νόμος καθιερώνει ένα νέο πλαίσιο διαφάνειας για τη συμμετοχή σε διαδικασίες λήψης δημοσίων αποφάσεων, προσπαθώντας να περιορίσει και να αποτρέψει τις συνθήκες που μπορούν να οδηγήσουν σε διαφθορά. Σύμφωνα με τον Νόμο, όλοι οι συμμετέχοντες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων πρέπει να εγγραφούν στο Μητρώο Λομπιστών, ενώ έχουν την υποχρέωση να υποβάλλουν αναφορά μετά από κάθε συνάντηση με κυβερνητικούς αξιωματούχους. Αντίστοιχα, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι οφείλουν να καταθέτουν φόρμες επικοινωνίας για κάθε συνάντηση με εκπροσώπους συμφερόντων.
Οι Κανονιστικές Διατάξεις του Νόμου, οι οποίες εγκρίθηκαν τον Απρίλιο του 2023, ερμηνεύουν τους κανόνες για το Μητρώο Λομπιστών και τις διαδικασίες που αφορούν τη διαχείριση προσωπικών δεδομένων για την εφαρμογή του συστήματος lobbying. Στη συνέχεια, η Ανεξάρτητη Αρχή Κατά της Διαφθοράς άρχισε να δέχεται αιτήσεις εγγραφής στο Μητρώο τον Νοέμβριο του 2023, και από την 1η Μαρτίου 2024, οι υποχρεώσεις του Νόμου ισχύουν πλήρως για όλους τους λομπιστές και κυβερνητικούς αξιωματούχους.
Η ανάγκη για αυτό το μέτρο είναι σαφής: η πολιτική επιρροή είναι παρούσα ανεξαρτήτως ρυθμιστικού πλαισίου, και το ζητούμενο είναι αν αυτό θα διαδραματίζεται με διαφάνεια ή θα συνεχίσει να λαμβάνει χώρα στο παρασκήνιο, χωρίς κανένα έλεγχο. Η Κύπρος, ακολουθώντας το παράδειγμα χωρών όπως η Ιρλανδία, η Γαλλία και η Σουηδία, επιλέγει την οδό της θεσμοθέτησης του lobbying, διαχωρίζοντας τις ανέντιμες πρακτικές από την αξιόπιστη εκπροσώπηση συμφερόντων.
Μέχρι πρόσφατα, η πολιτική επιρροή στην Κύπρο ήταν συνήθως άτυπη, στηριζόμενη σε προσωπικές σχέσεις και πολιτικά δίκτυα, χωρίς να υπάρχει καμία επίσημη καταγραφή αυτών των διαδικασιών. Το νέο σύστημα έχει ως στόχο να σπάσει αυτή την παράδοση και να ενθαρρύνει την ισότιμη πρόσβαση στη λήψη αποφάσεων, διασφαλίζοντας ότι όλοι οι φορείς, όχι μόνο οι οικονομικοί παράγοντες, αλλά και οι ΜΚΟ, τα πανεπιστήμια, οι τοπικές κοινότητες και τα κοινωνικά κινήματα, θα έχουν ίση δυνατότητα να επηρεάσουν τις πολιτικές.
Ως εκ τούτου, η εφαρμογή του Νόμου για το lobbying δεν αφορά μόνο τη θέσπιση ενός νομικού πλαισίου, αλλά και την αλλαγή μιας βαθιά ριζωμένης πολιτικής κουλτούρας στην Κύπρο. Ο Νόμος αυτός προσπαθεί να αλλάξει αυτή την κουλτούρα, φέρνοντας την πολιτική διαδικασία σε μια νέα εποχή, όπου η διαφάνεια και η υπευθυνότητα είναι τα βασικά χαρακτηριστικά. Αυτή η αλλαγή, ωστόσο, δεν θα είναι άμεση και θα απαιτήσει χρόνο για να καθιερωθεί. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι πρέπει να προσαρμοστούν στο νέο σύστημα και να αποδεχθούν ότι η πολιτική επιρροή πρέπει να είναι ανοιχτή και προσβάσιμη σε όλους, όχι μόνο στους οικονομικά ισχυρούς.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Η Ανεξάρτητη Αρχή Κατά της Διαφθοράς αντιμετωπίζει τη δυσκολία να επιβλέπει ένα τόσο περίπλοκο και διαρκώς εξελισσόμενο πεδίο. Υπάρχουν επίσης ανησυχίες για το αν το σύστημα θα εφαρμόζεται εξίσου αυστηρά για όλους, ή αν το πλαίσιο θα περιοριστεί σε μία «βιτρίνα διαφάνειας» χωρίς πραγματικό αντίκρισμα.
Παρ’ όλα αυτά, πολλές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και επαγγελματικοί φορείς καλωσόρισαν τη ρύθμιση ως ευκαιρία για θεσμική ενδυνάμωση. Η επιτυχία του συστήματος θα εξαρτηθεί από τη συνεχιζόμενη υποστήριξη από την κοινωνία και την πολιτική βούληση για να εφαρμοστεί αυστηρά και καθολικά. Είναι μια αρχή για έναν ανοιχτό διάλογο που μέχρι τώρα γινόταν κεκλεισμένων των θυρών. Και τώρα, αυτές οι πόρτες αρχίζουν να ανοίγουν. Πλέον, η πολιτική επιρροή στην Κύπρο δεν είναι προνόμιο των λίγων, αλλά μια διαδικασία που γίνεται με διαφάνεια, δικαιοσύνη και υπόλογη απέναντι στην κοινωνία.
*Λειτουργός Πολιτικής, Zenox Public Affairs
