Δήμητρα Δημητρίου Αγωνίες, εκδόσεις Σμίλη, 2023
Αξιόλογο το ποιητικό πόνημα «Αγωνίες» της Δήμητρας Δημητρίου στην πολυσημία των μορφοπλαστικών και νοηματικών τους συμφραζομένων. Α-γωνίες, κατ’ αρχήν, χωρίς δύσληπτες γωνίες στην κειμενική και διακειμενική τους διάσταση, παρότι οξείας εμβάθυνσης και διεισδυτικής ενδοσκόπησης, πολυφωνικής εκφοράς, σύμφυτης υφολογικής εμβέλειας και μακρόπνοης απήχησης. Σε οιονεί επίσης παραπληρωματικές γωνίες συναρθρώνει τα αδιάσπαστα ομώνυμα δύο μέρη της συλλογής, επικεντρώνοντας τη γραφίδα της στα τραγικά γεγονότα στην Κύπρο του 1974 και τα συνεχιζόμενα έως σήμερα παρεπόμενά τους. Συνδέοντας ακόμη στα τελευταία ποιήματα τα ατελεύτητα δεινά της πολύπαθης πατρίδας μας σε αυτή τη νευραλγική γωνιά της Ανατολικής Μεσογείου με παρόμοιες συμφορές από τους πολέμους, την εκδίωξη και τον κατατρεγμό άλλων λαών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την Ουκρανία και σε Κουρδικές περιοχές.
Πολλαπλών, συνεπώς, αναγνώσεων οι υπαρξιακές «Αγωνίες» σε τοπικό και κατά συνεκδοχήν πανανθρώπινο επίπεδο όχι απλώς θεωρητικής ενσυναίσθησης με την παράθεση τετριμμένων μελοδραματικών στίχων, αλλά επίπονης πολιτικής πράξης με το δριμύ κατηγορώ εναντίον των υπαιτίων. Εξ ου και η απερίφραστη αναφορά, ο μεταφορικός συμβολισμός και η αφοριστική αλληγορία διαμηνύουν μαζί με τον σπαραγμό της απώλειας την οργή της εναγώνιας κραυγής και τη νέμεση της ύβρεως· καθότι η πανοπλία των λέξεων δεν συνιστά εντυπωσιασμό εύηχων καλλολογικών σχημάτων, παρά μόνο, επιτάσσοντας την αφύπνιση της συστράτευσης, επιτίθεται κατά της απαθούς ολιγωρίας, της κατάφωρης αδικίας και των ολέθριων για την ανθρωπότητα ισχυρών συμφερόντων. Αγωνίες στο αγωνιστικό πεδίο της ποίησης σε έναν αντίξοο πλην επίμονο αγώνα, όπου η ευπαίδευτη ποιήτρια με την επαρκή σκευή της Συγκριτικής Γραμματολογίας των σπουδών της επικαλείται, πέραν της συνειρμικής συνομιλίας, τη δραστική συμμαχία κορυφαίων Ελλήνων και αλλοεθνών ποιητών. Η εν τη ενώσει ισχύς ομοούσιων δυνάμεων αναδεικνύει το συγκριτικό πλεονέκτημα και στη μάχη τού εν αρχή νοήμονος ποιητικού Λόγου, πρότυπο του οποίου αποτελεί η γραφή της Δημητρίου, καίτοι το πρώτο της εγχείρημα στην αναμέτρηση με την τέχνη της ποιήσεως, που επαξίως την πολιτογραφεί «εις των ιδεών τη πόλι».
Η ενδεικτική εξόρυξη ορισμένων ψηγμάτων συμπίπτει με την αλγεινή επέτειο της δεύτερης φάσης της τουρκικής εισβολής και τις αιμάσσουσες πληγές της δορυάλωτης Αμμοχώστου, που ακτινογραφούν πολλά από τα ποιήματα της συγκομιδής και αναξέουν οι παρένθετες εδώ εμβληματικές φωτογραφίες των αλλοτινών καιρών της πόλης. Του παρατεταμένου βιασμού της, με αποκορύφωμα το παράνομο άνοιγμα του περίκλειστου τμήματός της τον Οκτώβριο του 2020 από το κατοχικό καθεστώς, προτάσσονται ως προανάκρουσμα στις πρώτες 47 σελίδες εκ των 205 των «Αγωνιών» όχι φαντασιακά αφηγήματα ψευδεπίγραφων προσώπων αλλά 31 βιωματικές επώδυνες και επώνυμες αφηγήσεις υπαρκτών γυναικών-θυμάτων βιασμού από τους επιδρομείς της άκρατης βαρβαρότητας, όπως καταγγέλλει ο πηχυαίος τίτλος «Barbarians» Αγγλικής εφημερίδας που επιστεγάζει την ενότητα. Τις μαρτυρίες αυτές των αβάστακτων μαρτυρίων, τουτέστιν της δραματικότερης πτυχής της Εισβολής, της συγκάλυψης και της αποσιώπησης ώς επί το πλείστον, παρά τα όσα κατατίθενται σε αρχεία της Βουλής και τα όποια κατά καιρούς δημοσιεύματα, μελέτησε η ποιήτρια, για να τις αποτυπώσει σε πεζόμορφη είτε ποιητική γλώσσα, εμποτισμένη με το γηγενές ιδίωμα των πηγαίων πικρών αισθημάτων, και σε πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αναδιήγηση αδιανόητων σκηνών και ασελγών αίσχιστων δρώμενων. Αν, κατά τη σημαντική Γαλλόφωνη ποιήτρια Aνίς Κολτζ, «Κάθε ποίημα/ είναι κατάβαση στην κόλαση/ […]/ Μια αγωνία/ να μην γνωρίζεις/ αν η επιστροφή είναι δυνατή», πόσο μάλλον η κατάδυση στη Δαντική κόλαση χωρίς καθαρτήριο. Εντούτοις, η δική μας ποιήτρια επιστρέφει, για να επιμαρτυρήσει το ανεπούλωτο τραύμα, στοιχειώνοντας τις έμμετρες ιστορήσεις, τις επιγραμματικές εγχαράξεις και τους ποικιλότροπους στίχους της καθαγιαστικής εικονογραφίας της με τις ρητές συνδηλώσεις ή τις υπόρρητες εύγλωττες φωνές εκείνων των γυναικών και αποκρυπτογραφώντας τα παραλειπόμενα και τις παραλληλίες των έμφορτων σημάνσεων στις επεξηγηματικές «Σημειώσεις» της. Ενδεικτική η τραγική ακριβολογία των μεταφορικών στίχων που παραπέμπουν στον Μαχαιρά: «Πήρε η μάνα μου να μου το ρίξει με το χερομύλι./ Κι ήρθασιν κι άλλες βάγιες και γιλλούδες και μαμμούδες/ μ’ εντριβές και κάμποσα ζεστά νερά και κρύα/ κι αλοιφές/ για να ρίψουν το βρέβος.». («Ιωάννα»).
Αν για τον T.S. Eliot «Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός», συμφωνώντας και η ποιήτρια στο ποίημά της «1η Απριλίου», σκληρότεροι όμως είναι ο Ιούλης και ο Αύγουστος, καθώς οι δυσοίωνες μέρες και οι εφιαλτικές ώρες της Κυπριακής Τραγωδίας τούς αποδίδουν στην ενότητα των «Μπαλάντων» την αποφατική προσωνυμία του «αλωνάρη», του «θεριστή», του «μαζωχτή» και του «καβαλάρη», υπονοώντας την άλωση, τις βιαιοπραγίες, την αρπαγή και τον θάνατο που διέπραξαν οι Αττίλες. Ειρωνική η ομοηχία της επιλογικής ερώτησης στην ακροτελεύτια «Μπαλάντα των τζιτζικιών που αγάλλονται»: «ζει, ζει και ζει το πείσμα σας στο κοχλαστό το θέρος;». Με έτι μεγαλύτερη πρόκληση ειρωνείας συνηχούν οι «Στιγμές» της τρίτης ενότητας με τους ομώνυμους αποφθεγματικούς στίχους των Μοντικών «Στιγμών». Ιδού το δίστιχο υπό τον τίτλο «Μαρκαντόνιο», που ανακαλεί την πρώτη άλωση της Αμμοχώστου το 1571 από τους ίδιους κατακτητές: «Τζαμπαδόρικα λοιπόν η μύτη, το αυτί, το ένα και το άλλο,/ χαράμι η φλούδα του σταριού π’ έγεμέ μου το δέρμα;».
Τη δεύτερη της άλωση μνημονεύουν τα περισσότερα ποιήματα του δευτέρου μέρους των «Αγωνιών» με υπαινικτική προμετωπίδα τον προφητικό Σεφερικό στίχο: «…ένα σπίτι που πάει να γίνει φυτό.». Ορόσημα των ποιητικών εμβιώσεων οι αρχοντικοί άνθρωποι, τα πνευματικά φυτώρια και ο θαλασσοφίλητος κοσμοπολιτισμός της, απέναντι στον κυνικό εμπαιγμό του διεθνούς δικαίου, όπως ευστόχως μεθερμηνεύονται οι στίχοι: «Τα πέλαγα, με γραπτή τους δήλωση, εκφράζουν τη λύπη τους για τον μονομερή σφετερισμό του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των θαλασσών…». Και τα μηνύματα ωκεάνια που εκπέμπουν οι «Αγωνίες» της Δήμητρας Δημητρίου.
