Αφορμή για το σημερινό ήταν μια σύναξη που έγινε για τα 38χρονα του Θεάτρου ΕΝΑ εκεί, στον πάλαι ποτέ Ταχτακαλά. Αλήθεια, ρωτήσατε ποτέ τα παιδιά σας αν άκουσαν ή αν ξέρουν τι σημαίνει αυτή τη λέξη!
Εκεί, θεατράνθρωποι, καλλιτέχνες, λογοτέχνες, σημερινοί, χθεσινοί αλλά όχι λησμονημένοι! Έρρεαν οι ευχές στον Ανδρέα Χριστοδουλίδη για τον άθλο και το πείσμα του που κράτησε τούτο το «θέατρο τσέπης» όρθιο και ανατρεπτικό. Στη δροσιά του πεζοδρομίου πηγαδάκια, θύμησες, παράπονα, κρασάκι, όλα αυτά στη «σιωπηρή» παρουσία της Πύλης Αμμοχώστου.
Το σκηνικό με πήρε πίσω χρόνια, όταν η Λευκωσία σηκωνόταν μετά τον όλεθρο. Όταν ακόμη υπήρχε Δημοτική Επιτροπή και όχι κόμματα, όταν υπήρχε θέληση για να ξανασταθούμε στα πόδια μας με αξιοπρέπεια. Γιατί χωρίς τη λύση, όπως έλεγε και η Ανδρομάχη του Volt στον Γιώργο Παυλίδη, τίποτα δε γίνεται. Τότε δυο προσωπικότητες έθελαν! Ο δικός μας Λέλλος και ο δικός τους Μουσταφά. Ουδείς από τους δύο Χωραΐτης.
Όταν κατάφεραν -χωρίς διαμεσολαβητές και φανφάρες -να λύσουν το φλέγον θέμα του αποχετευτικού, είδαν την πόλη τους με άλλη ματιά. Η αιχμαλωσία δεν είναι αιώνια, είπε χρόνια αργότερα η Τουρκοκύπρια λογοτέχνης Ελίφ Σιαφάκ. Είδαν την προοπτική της πόλης και σήκωσαν μανίκια για να την κρατήσουν ένθεν και ένθεν. Πίστευαν και οι δυο ότι η αιχμαλωσία θα τέλειωνε παρά και την τότε αδιαλλαξία, τον Σπύρο και τον Ντενκτάς.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της προοπτικής, ο Λέλλος απαίτησε να παραδώσει το κράτος στον Δήμο Λευκωσίας το μοναδικό αναγεννησιακό μνημείο του 16ου αιώνα, που χρησίμευε τότε στο Τμήμα Αρχαιοτήτων ως πελεκανιό και αποθήκη εύφλεκτων υλικών!
Πήρε την Πύλη Αμμοχώστου και την γύρω περιοχή, τη Χρυσαλινιώτισσα και τον Άγιο Κασσιανό, τις αποθήκες του Δήμου όπου έπλεναν τα αυτοκίνητα των σκουπιδιών, τα άδεια ερειπωμένα αρχοντόσπιτα της Χώρας, συνεννοήθηκε με τον Ακιντζί να κάνει και αυτός το ίδιο κι εκεί στο σουβλιτζίδικο του κυρίου Ανδρέα, απέναντι από το αρχοντικό του Τουφεξή, δίπλα στην πράσινη γραμμή, σεμνά και χωρίς κάμερες και δηλώσεις ξεκίνησε η πραγματοποίηση ενός σχεδίου. Όχι μόνον θα και θα και επιτροπές… Βρέθηκε χρηματοδότηση, γεννήθηκε το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας, καθάρισαν, φρόντισαν και συντήρησαν ό,τι μπορούσαν και στις δυο πλευρές της πληγωμένης πόλης.
Ο Λέλλος αναγνωρίζοντας την αξία του μοναδικού μνημείου της Ιταλικής Αναγέννησης, σύναξε γύρω του επαγγελματίες αρχιτέκτονες, ρομαντικούς, αιθεροβάμονες, υπαλλήλους του Δήμου, για να συνδράμουν όλοι στο έργο! Ποιος ξεχνά τις συνάξεις μας, Λέλλος, Πεύκιος Γεωργιάδης, Αλέξης Θεοδοσιάδης, Ντίνος Κωνσταντίνου, Ανδρούλα Φλωρίδου, Ανδρέας Φαρμακάς, Ανδρέας Γεωργιάδης, Αγνή Πετρίδου, Πάνος Οικονόμου, ο Πύλαρχος Κωστής, όλα αυτά νομότυπα και κάτω από το αυστηρό μάτι του κυρίου Ανδρεάδη, του δερβέναγα Δημοτικού Γραμματέα!
Και τα καταφέραμε και μετατρέψαμε την Πύλη Αμμοχώστου σε Πολιτιστικό Κέντρου του Δήμου Λευκωσίας και την παραδώσαμε σεμνά στον κόσμο της στις 18 Ιουνίου του 1981. Φτιάξαμε ένα θέατρο κι ένα πάρκο γλυπτικής στην τάφρο, εξορίσαμε τα σκουπιδιάρικα και εγκαινιάσαμε το Εργαστήρι, που έγινε Μελίνα Μερκούρη, δώσαμε άλλη αποθήκη για να γίνει το Θέατρο ΕΝΑ, φιλοξενήσαμε εκθέσεις, διαλέξεις, το Λαϊκό Πανεπιστήμιο, τον Σαββόπουλο, τον Μάνο, τον Τσιτσάνη, τον Γιανναρά, τον Γ.Π. Σαββίδη…
Ποιος ξεχνά τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια «Φυσάει και εγώ πετάω», τα αφιερώματα, μαζέψαμε και δώσαμε ότι πιο σπουδαίο υπήρχε, στήσαμε έναν χώρο πολιτισμού ισάξιο με το μνημείο που μας φιλοξενούσε και πήραμε επαίνους και βραβεία για τη δουλειά μας. Πάνω από όλα πείστηκαν οι Χωραΐτες να κατέβουν από τα Λατσιά και τον Στρόβολο και ζωντάνεψε ο Ταχτακαλάς!
Το 2018 η Πύλη πλημμύρησε. Πήρε πίσω ο Πηδκιάς το ταμάχι του! Πέρασαν επτά χρόνια. Εκτός από την Πύλη Αμμοχώστου και την ενετική οχύρωση, η ποδά Λευκωσία δεν έχει άλλο μνημείο αυτής της εμβέλειας. Η Ενετική οχύρωση ακρωτηριάστηκε! Στην Πύλη έγιναν χολιάσματα και «ανασκαφές» και έκλεισε! Περιφρόνηση και εγκατάλειψη ενός μοναδικού μνημείου εκ μέρους των αρχών που κατά τα άλλα κατηγορούν και καταγγέλλουν στα διεθνή φόρα τους απέναντι για καταστροφή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς!
Τα μνημεία αντανακλούν την ιστορία μας. Είναι μάρτυρες της ύπαρξής μας! Προσδίδουν την απαραίτητη ασφάλεια ότι κάποτε είμασταν και ακόμη είμαστε… για κάποιο περίεργο λόγο! Ανήκουν όλα (και στα κατεχόμενα και στις ελεύθερες περιοχές) στο κράτος που έχει την απόλυτη ευθύνη για τη διάσωσή και συντήρησή τους. Ακριβώς επειδή δεν είμαστε ένα κανονικό κράτος, ο μόνος τρόπος προστασίας τους είναι η ένταξή τους στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο. Όπως εντάξαμε τη Χοιροκοιτία, τα ψηφιδωτά της Πάφου, και τις Βυζαντινές εκκλησιές του Τροόδους, το ίδιο πρέπει να κάνουμε επειγόντως για τη Λευκωσία, την Αμμόχωστο και τη Σαλαμίνα.
Για τους πιο πάνω λόγους είναι επείγουσα η σύσταση κάτω από το Υφυπουργείο Πολιτισμού ενός Ανεξάρτητου Ινστιτούτου Διαχείρισης, συντήρησης και ανάδειξης όλων των μνημείων. Χρειαζόμαστε βοήθεια, δεν πάει άλλο. Μόνοι μας δεν τα καταφέρνουμε. Το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού που έχει 18 μνημεία στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς εκπονεί με επιτυχία και με ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις και δημόσιους διαγωνισμούς σχέδια για ολοκληρωμένες διαχειρίσεις αρχαιολογικών χώρων και μνημείων.
Ο χρόνος είναι αδυσώπητος! Για τα μνημεία, για το Κυπριακό, για τον καθένα μας.
Ελεύθερα, 18.5.2025
