«Παιδοψυχολόγος είπε πως δεν μπορούσε να με βοηθήσει, επειδή όταν βαπτίστηκα ο Θεός μου είχε αποδώσει διαφορετικό φύλο». «Τα τακούνια εξαφανίστηκαν από το σπίτι μας». «Ξέρω άτομα που ζουν διπλή ζωή και είναι παντρεμένα με παιδιά, επειδή φοβούνται να εκφράσουν τη σεξουαλική τους ταυτότητα». Πρόκειται για μερικές από τις μαρτυρίες ΛΟΑΤΚΙ ατόμων που ζουν στην Κύπρο, όπως καταγράφονται στην έκθεση «Κατανόηση των αναγκών των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων κατά την πρόσβαση σε υπηρεσίες θεραπείας και φροντίδας υγείας», η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου Safe-R από το IMR/ Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
Διακρίσεις και στιγματισμός είναι καθημερινότητά, ενώ η στοχοποίηση μπορεί συμβεί οπουδήποτε. Στην οικογένεια, το σχολείο, την εργασία, τον δρόμο, ακόμη και στις υπηρεσίες υγείας. Δεν είναι τυχαίο ότι το 17% των ΛΟΑΤΚΙ αποφεύγει να πάει στο γιατρό, παρά το γεγονός ότι 50% αντιμετωπίζουν κάποια αναπηρία ή χρόνια ασθένεια.
Τα συγκλονιστικά δεδομένα, οι μαρτυρίες και τα βιώματα
Τα όσα βιώνουν ως ΛΟΑΤΚΙ άτομα, αποκάλυψαν οι συμμετέχοντες της έρευνας κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων.
Ένα 32χρονος τρανς άνδρας ανέφερε πως απορρίφθηκε από παιδοψυχολόγο, η οποία επικαλέστηκε το βάπτισμα ως πράξη θεϊκής απόδοσης φύλου. «Μου είπε ότι δεν μπορούσε να με βοηθήσει επειδή, όταν βαπτίστηκα, ο Θεός μου είχε αποδώσει διαφορετικό φύλο». Το περιστατικό, αν και σε μικρή ηλικία, έθεσε εμπόδια στην πρόσβαση σε υποστηρικτική φροντίδα.
Μία τρανς γυναίκα, άνω των 50 ετών, περιέγραψε ότι τιμωρήθηκε όταν εξέφρασε την ταυτότητά της: «Όταν άρχισα να τους λέω ότι ήμουν ένα μικρό κορίτσι, κατέληξα με αγορίστικο κούρεμα. Τα τακούνια εξαφανίστηκαν από το σπίτι», είπε.
«Ξέρω άτομα που ζουν διπλή ζωή – παντρεμένα με παιδιά – επειδή φοβούνται να εκφράσουν τη σεξουαλική τους ταυτότητα», είπε μια 43χρονη λεσβία γυναίκα, αναφέροντας πως πολλά άτομα διατηρούν και μια μυστική ζωή.
«Συνέχιζε να λέει ότι θα μου περάσει και ότι θα παντρευτώ τον ξάδερφό της. Της πήρε σχεδόν μια δεκαετία για να το ξεμάθει», ανέφερε 43χρονη λεσβία γυναίκα.
Ένα άλλο άτομο ανέφερε πως η οικογένειά του υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή μαζί του. «Ποτέ δεν μου είπαν τη λέξη “αγάπη”. Έφυγα από το σπίτι στα 19, γιατί δεν άντεχα άλλο τη σιωπή», ανέφερε χαρακτηριστικά.
«Υπάρχει πάντα ο φόβος για το ποιος μπορεί να το μάθει – ειδικά όταν ζεις σε χωριό ή μικρή πόλη», επεσήμανε ένας 60χρονος γκέι άνδρας. Σε τέτοια περιβάλλοντα, υπογράμμισε η αποκάλυψη μπορεί να φαίνεται αδύνατη. «Έκανα coming out πολύ αργά, εν μέρει επειδή στην κοινότητά μας τίποτα δεν μένει ιδιωτικό», είπε.
«Το να μπορώ απλώς να περπατήσω κάπου χωρίς να με κοιτάζουν επίμονα ή να με κρίνουν παραμένει δύσκολο», είπε 35χρονο άτομο με ρευστή ταυτότητα φύλου (gender fluid).
34% χρόνιοι ασθενείς ή με κάποια αναπηρία
Ανησυχητικά και άκρως σοβαρά είναι τα στοιχεία που προκύπτουν σε σχέση με την περίθαλψη που λαμβάνουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
Ο ένας στους τρεις (34%) από τους συμμετέχοντες στην έρευνα ανέφερε ότι έχει κάποια αναπηρία, χρόνια πάθηση ή νόσο που απαιτεί τακτική αλληλεπίδραση με το σύστημα υγείας.
Τα πιο συχνά αναφερόμενα ζητήματα ήταν ψυχικές παθήσεις (24%), HIV/AIDS (17%), καρδιακές παθήσεις (12%), μυϊκή δυστροφία (10%), κινητικές ή οπτικές βλάβες (7%) και σωματική αναπηρία (7%). Το 26% απάντησε πως αντιμετωπίζει άλλες χρόνιες παθήσεις.
Περίπου ένας στους τρεις (36%) από τους συμμετέχοντες ανέφεραν ότι υποβάλλεται σε ιατρικό έλεγχο μία φορά τον χρόνο. Το 27% απάντησε δύο φορές τον χρόνο, το 13% πραγματοποιεί συχνότερες επισκέψεις. Ωστόσο, το 14% δεν υποβάλλεται καν σε ετήσιο έλεγχο.
Το ήμισυ των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα (50%) ανέφερε ότι επισκέπτεται επαγγελματίες υγείας μόνο όταν αισθάνεται αδιαθεσία, ενώ 27% δήλωσε ότι επισκέπτεται ιατρό σπάνια ή σε μη τακτική βάση. «Το εύρημα αυτό είναι αξιοσημείωτο, δεδομένου ότι το 34% έχει αναπηρία, χρόνια πάθηση ή νόσο, δηλαδήανήκει σε ομάδα που συνήθως αναμένεται να έχει ανάγκη φροντίδας σε διαρκή βάση», υπογραμμίζεται στην έρευνα.
Παρ’ όλα αυτά, μόνο ένα σχετικά μικρό ποσοστό ανέφερε ότι πραγματοποιεί τακτικέςεπισκέψεις. «Αυτό υποδηλώνει ότι ακόμη και άτομα με μακροχρόνιες ανάγκες υγείας ενδέχεται να έχουν περιορισμένη ή ασυνεπή και μη τακτική αλληλεπίδραση με το σύστημα υγείας», αναφέρεται.
Το 17% αποφεύγει τον γιατρό από φόβο
Περισσότεροι από τους μισούς ΛΟΑΤΚΙ ασθενείς δεν θα μπορούσαν να πληρώσουν
Μια μερίδα των ΛΟΑΤΚΙ ασθενών (17%) απέφυγε την επίσκεψη στον γιατρό από τον φόβο κακών συμπεριφορών, ενώ πέρα από τους μισούς (53%) δεν αναζήτησαν ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες για οικονομικούς λόγους.
Αναλυτικότερα, το 53% δεν θα αναζητούσαν γενική ιατρική ή ψυχολογική υποστήριξη για οικονομικούς λόγους, ενώ το 40% διευκρίνισε πως δεν καλύπτεται από τα δημόσια ή ιδιωτικά συστήματα υγείας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το 26% ανέφερε ως εμπόδιο στη παροχή περίθαλψης την έλλειψη επιθυμίας ή ανάγκης για βοήθεια. Το 23% την έλλειψη εμπιστοσύνης στις υπηρεσίες και το 22% το γεγονός ότι δεν γνωρίζουν πού να απευθυνθούν για βοήθεια.
Το 17% δεν απευθύνθηκε σε γιατρό από το φόβο της προκατάληψης που θα βίωνε. Το 15% λόγω αρνητικών εμπειριών που βίωσε από με παρόχους φροντίδας υγείας στο παρελθόν καθώς και σε περίπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες (10%).
Μικρότερα ποσοστά δήλωσαν ότι αποφεύγουν την αναζήτηση φροντίδας λόγω της έκφρασης φύλου (1%) ή του σεξουαλικού προσανατολισμού τους (5%).
Τα αποτελέσματα αυτά, σύμφωνα με την έρευνα, αναδεικνύουν τόσο συστημικά όσο και κοινωνικά εμπόδια, που ενδέχεται να αποτρέπουν την πρόσβαση των μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας σε φροντίδα. Η οικονομική ανασφάλεια και η έλλειψη κάλυψης από δημόσια ή ιδιωτική ασφάλιση αναδεικνύονται ως τα πλέον επιτακτικά διαρθρωτικά εμπόδια, επηρεάζοντας πάνω από τα μισά άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα. Περαιτέρω, τα δεδομένα καταδεικνύουν ανησυχητικά επίπεδα δυσπιστίας και αβεβαιότητας ως προς το ίδιο τοσύστημα υγείας, καθώς πολλά άτομα δήλωσαν ότι είτε δεν γνωρίζουν πού νααπευθυνθούν, είτε δεν εμπιστεύονται τις παρεχόμενες υπηρεσίες, είτε φοβούνται ότιθα αντιμετωπίσουν προκατάληψη από παρόχους φροντίδας υγείας.
Το γεγονός ότι ορισμένα άτομα αποφεύγουν την αναζήτηση φροντίδας λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της ταυτότητας και έκφρασης φύλου τους, ακόμη και αν ο αριθμός τους είναι μικρός, υποδεικνύει το επίμονο στίγμα και τηνανάγκη για περισσότερο συμπεριληπτικά και επιβεβαιωτικά ως προς το φύλοπεριβάλλοντα.
Σε συνδυασμό με τις αναφορές σε αρνητικές εμπειρίες κατά τοπαρελθόν και σε περίπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες, καθίσταται σαφές ότι γιαπολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, η πρόσβαση στη φροντίδα υγείας δεν αποτελεί απλώς ζήτημαδιαθεσιμότητας, αλλά συνδέεται με την ψυχολογική ασφάλεια, τον σεβασμό και τη δυνατότητα πλοήγησης του συστήματος υγείας. Η αντιμετώπιση αυτών τωνπολυεπίπεδων εμποδίων είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της ισότιμηςπρόσβασης στη φροντίδα υγείας και την υποστήριξη ψυχικής υγείας.
43% σε θεραπευτικές συνεδρίας ψυχικής υγείας
Το 43% των συμμετεχόντων στην έρευνας απάντησε πως παρακολουθεί θεραπευτικές συνεδρίες ψυχικής υγείας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το 24% των ατόμων ανέφερε ψυχική πάθηση και το 34% χρόνια πάθηση ή αναπηρία, γίνεται αντιληπτό ότι σημαντική μερίδα ατόμωνμε πιθανές ανάγκες ψυχικής υγείας παρακολουθεί θεραπεία.
Τα άτομα που βρίσκονται σε θεραπεία δήλωσαν ότι συμμετέχουν με συχνότητα μία φορά τον μήνα (27%), μία φορά την εβδομάδα (25%) και μία φορά ανά δύο εβδομάδες (25%), σε όλες τις περιπτώσεις δια ζώσης.
Στους ειδικούς γιατρούς οι περισσότερες διακρίσεις
Οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι έλαβαν τις πιο θετικές αξιολογήσεις από τους συμμετέχοντες της έρευνας. Το 80% δήλωσε πως έλαβε πληροφόρηση όσο και υποστήριξη.
Θετικά αξιολογήθηκαν και οι προσωπικοί ιατροί, με το 78% των ερωτηθέντων να αναφέρει ότι η υποστήριξη που έλαβε ήταν βοηθητική.
Οι άλλες ειδικότητες επαγγελματιών υγείας έλαβαν τη χαμηλότερη αξιολόγηση (51%), ενώ διεφάνη πως το 66% δεν είχε επισκεφθεί τελευταία ειδικό γιατρό.
Στο σκοτάδι για αρομονοθεραπείες και επεμβάσεις αλλαγής φύλου
Περισσότεροι από τους μισούς (52%) δεν γνώριζαν κατά πόσον διαδικασίες επιβεβαίωσης φύλου, όπως ορμονοθεραπεία ή χειρουργικές επεμβάσεις, είναι διαθέσιμες στην Κύπρο. Το 34% απάντησε ότι προσφέρονται τέτοιες παροχές και το 13% πίστευε ότι δεν προσφέρονται.
Αυτό το υψηλό ποσοστό αβεβαιότητας, επισημαίνεται στην έρευνα, υποδηλώνει την έλλειψη προσβάσιμων πληροφοριών σχετικά με τις δυνατότητες επιβεβαίωσης φύλου στο σύστημα υγείας της χώρας,
Η ανασφάλεια φαίνεται και από τον τρόπο που αξιολογούν τους επαγγελματίες υγείας στην Κύπρο σε σχέση με τις εξειδικευμένες ανάγκες των ΛΟΑΤΚΙ. Μόλις το 4% των συμμετεχόντων δήλωσαν πολύ ικανοποιημένοι, 19% ικανοποιημένοι, 33% μάλλον ικανοποιημένοι. Αντιθέτως, 8% δήλωσαν πολύ δυσαρεστημένο, 16% δυσαρεστημένοι και 7% μάλλον δυσαρεστημένοι. Το 14% επέλεξε να μην απαντήσει.
Οι διακρίσεις κατά την παροχή υγείας
Διχογνωμία εκφράστηκε από τους συμμετέχοντες για το κατά πόσο έχουν βιώσει διακρίσεις επειδή είναι ΛΟΑΤΚΙ στη διάρκεια παροχής υπηρεσιών υγείας. Το 35% απάντησε αρνητικά και το 34% θετικά, ενώ το 27% δεν ήταν βέβαιο για την απάντησή του.
Από αυτούς που απάντησε θετικά, 31% απέδωσε τις διακρίσεις που βίωσε σε ομοφοβία, τρανσφοβία ή παρόμοιες προκαταλήψεις. 22% αναφέρθηκε σε λεκτικές διακρίσεις.
Η συντριπτική πλειοψηφία αντιμετώπισε αρνητικές αντιδράσεις επειδή συμπεριφέρθηκαν με τρόπους που θεωρήθηκαν «υπερβολικά θηλυπρεπείς» ή «υπερβολικά αρρενωποί» με βάση τα κοινωνικά στερεότυπα.
Το 63% έχει αντιμετωπιστεί αρνητικά λόγω θηλυπρέπειας και το 39% λόγω αρρενωπότητας.
6% βίωσε βία κατά την αναζήτηση φροντίδας
Μια μικρή μερίδα των ΛΟΑΤΚΙ ασθενών (6%) δήλωσε ότι έχει βιώσει κάποια μορφή βίας κατά την αναζήτηση φροντίδας υγείας. Το 11% δεν ήταν σίγουρο αν αυτό που βίωσε συνιστά βία, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία (81%) απαντά πως δεν έχει βιώσει βία.
Στέφανος Ευαγγελίδης: «Δεν δέχθηκαν τρανς σε γυναικολόγο»
Λαμβάνει καταγγελίες η Accept ΛΟΑΤΚΙ – Ασθενείς αναφέρουν μικροεπιθέσεις
«Πολύ ασθενείς αναφέρουν εμπειρίες μικρο-επιθέσεων, προσβλητικών συμπεριφορών, στερεοτυπικών αντιλήψεων ή αυθαίρετων υποθέσεων που βασίζονται σε ετεροκανονικά και δυαδικά πρότυπα», ανέφερε ο πρόεδρος της Accept ΛΟΑΤΚΙ Κύπρου, Στέφανος Ευαγγελίδης, διευκρινίζοντας πως έχουν λάβει καταγγελίες.
«Είχαμε τρανς άνδρα που γυναικολόγος αρνήθηκε να τον δει. Αυτό είναι ένα παράδειγμα τέτοιας συμπεριφοράς», είπε και πρόσθεσε πως οι διακρίσεις υπονομεύουν την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας και περιορίζουν το αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας απέναντι στο σύστημα υγείας.
«Πριν να πολιτικοποιηθούν οι θεραπείες μεταστροφής, λαμβάναμε καταγγελίες για προσπάθειες από ειδικούς για μεταστροφή. Ή παράπονα ότι απορρίφθηκαν από γιατρούς ή ότι τους παραμέλησαν ή τους κορόιδεψαν στο νοσοκομείο», είπε.
«Ένα άλλο παράδειγμα αφορά στους ενδοκρινολόγους, η πλειοψηφία των οποίων δεν προσφέρουν υπηρεσίες στα τρανς άτομα. Αυτό δείχνει πως είμαστε πίσω», υπογράμμισε και πρόσθεσε πως πολλά ΛΟΑΤΚΙ άτομα αποφεύγουν να απευθυνθούν σε γιατρό και καθυστερούν να ζητήσουν ιατρική ή ψυχολογική στήριξη. Ωστόσο, είπε δεν είναι έτσι όλοι οι γιατροί. «Πολλοί ενδιαφέρονται και ενημερώνονται ή ακόμη και προσφέρουν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους. Όμως η στάση των γιατρών δεν πρέπει να επαφίεται στις προσωπικές τους πεποιθήσεις αλλά στην επαγγελματική τους ιδιότητα. Ο σεβασμός προς τον ασθενή πρέπει να είναι δεδομένος», υπογράμμισε.
«Το 17% δήλωσε ότι δεν θα αναζητούσε ιατρική ή ψυχολογική βοήθεια λόγω προκατάληψης, το 15% απέφυγε φροντίδα λόγω προηγούμενων αρνητικών εμπειριών και το 6% εξαιτίας της σεξουαλικής του ταυτότητα ή της έκφρασης φύλου του. Η έρευνα δείχνει πως οι προκλήσεις είναι πιο σύνθετες και συχνές για τα τρανς άτομα», είπε ο κ. Ευαγγελίδης.
Στην πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη του είδους της στην Κύπρο, υπογράμμισε, καταδεικνύεται και το γεγονός ότι υπάρχουν κενά και σε σχέση με την εκπαίδευση και επιμόρφωση των ειδικών. «Αυτός είναι και ο λόγος που υπογραμμίζουμε, ως Accept, πως υπάρχει ανάγκη για άμεση θεσμική δράση και ζητάμε να συμπεριληφθεί στην Εθνική Στρατηγική για θέματα Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου. Να δημιουργηθεί ένα σύστημα που να προστατεύει όλα τα άτομα, σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και αξιοπρέπειας, παρέχοντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας».
