«Ο δρόμος της επιστήμης, όπως και κάθε άλλος δρόμος, ανήκει σε όσες και όσους έχουν τη θέληση να τον διαβούν και ας αναγνωρίσουμε και στηρίξουμε λοιπόν, όλες εκείνες τις γυναίκες που σπάνε τα στερεότυπα, που ανοίγουν νέους ορίζοντες, που αφήνουν το αποτύπωμά τους στην επιστήμη, η οποία βέβαια δεν έχει φύλο», είπε η πρόεδρος της AIPFE Kύπρου-Γυναίκες της Ευρώπης Δέσποινα Παπαδοπούλου χαιρετίζοντας μια σημαντική εκδήλωση αφιερωμένη στην επαγγελματική διαδρομή πέντε διακεκριμένων επιστημόνων – ερευνητριών του Ινστιτούτου Κύπρου, μέσα από δικές τους αφηγήσεις. Πρόκειται για τις διδακτόρισσες Άνοιξη Αντωνακούδη, Ευθυμία (Έφη) Νικήτα, Κατιάνα Κωνσταντινίδου, Βαλέρια Φιλίππου και Μαρία Κεζούδη. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Κύπρου στη Λευκωσία στις 9 Απριλίου 2025, με συνεργασία της AIPFE Kύπρου και του Συνδέσμου Φίλων του Ινστιτούτου Κύπρου. Χαιρετισμούς απηύθυναν επίσης ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Κύπρου δρ Σταύρος Μαλάς και ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φίλων του Ινστιτούτου Κύπρου Πέτρος Καρεκλάς, ενώ τη συζήτηση συντόνισε η Σούλα Ζαβού, μέλος του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Ινστιτούτου Κύπρου.
Από την ιατρική κοινότητα, στον εταιρικό κόσμο
«Από μικρή ηλικία, με ενδιέφερε η επιστήμη και η τεχνολογία, κι αυτό με οδήγησε να σπουδάσω Medical Engineering στο Πανεπιστήμιο του Leeds στο Ηνωμένο Βασίλειο», είπε στην παρουσίασή της με θέμα «Η εμπειρία μου στον κόσμο του STEAM: ένα ταξίδι γνώσης και εξέλιξης» η δρ Βαλέρια Φιλίππου, Επιστήμονας Δεδομένων με ισχυρό υπόβαθρο στη μηχανική μάθηση, την τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική ιατρική. «Το ταξίδι μου, πρόσθεσε, ξεκίνησε σε μια αίθουσα διαλέξεων με περισσότερους από 200 φοιτητές, όπου μόνο 7 από εμάς ήμασταν γυναίκες. Παρόλο που η ανισότητα αυτή ήταν εντυπωσιακή, η ισορροπία ανάμεσα στους άνδρες και γυναίκες καθηγητές, μου έδωσε την απαραίτητη σιγουριά για να συνεχίσω. Μετά την ολοκλήρωση των προπτυχιακών σπουδών μου, έλαβα υποτροφία από το Πανεπιστήμιο του Leeds για να παρακολουθήσω μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές. Κατά τη διάρκεια του διδακτορικού μου, ερεύνησα τον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) και της Επιστήμης Δεδομένων, εξετάζοντας πώς αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να μετρήσουν τα βήματα και να παρακολουθήσουν τις δραστηριότητες ασθενών με διαταραγμένο βηματισμό. Στη συνέχεια, εργάστηκα σε δύο μεταδιδακτορικές θέσεις: μία στο Ινστιτούτο Κύπρου, όπου δημιούργησα μοντέλα για την αλεξιθυμία και μία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, όπου χρησιμοποίησα τεχνικές υπολογιστικής όρασης, για να μετρήσω ποσοτικά την ένταση και τη συχνότητα των κινήσεων, σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον. Η ιστορία μου όμως άλλαξε πορεία, όταν αποφάσισα να περάσω στον εταιρικό κόσμο. Η μετάβαση από την ακαδημαϊκή και ιατρική κοινότητα, στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, ήταν δύσκολη. Πολλές εταιρείες αμφέβαλλαν για την ικανότητά μου να προσαρμοστώ, πιστεύοντας ότι το ακαδημαϊκό υπόβαθρο μου θα ήταν εμπόδιο σε έναν ταχύτατα εξελισσόμενο εταιρικό κόσμο. Παρά τις αμφιβολίες, δεν το έβαλα κάτω. Με αποφασιστικότητα, εντάχθηκα στη NewDay στο Λονδίνο ως επιστήμονας δεδομένων με εξειδίκευση στην ανάλυση πιστωτικού κινδύνου. Αυτή η εμπειρία, όχι μόνο ενίσχυσε τις δεξιότητές μου, αλλά και την πεποίθησή μου ότι η επιμονή μπορεί να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο.
Σήμερα, επιστρέφω στο Ινστιτούτο Κύπρου ως ερευνήτρια μηχανικός σε έργα που σχετίζονται με generative AI, συμβάλλοντας στην αναμόρφωση της εκπαίδευσης, μέσω της τεχνολογίας. Το ταξίδι μου ήταν γεμάτο προκλήσεις, αλλά κάθε εμπόδιο ενίσχυσε την αποφασιστικότητά μου και διεύρυνε τους ορίζοντές μου». Η δρ Φιλίππου κατέληξε συμβουλεύοντας τα νεαρά κορίτσια που θέλουν να μπουν στον κόσμο του ΣΤΕΜ, «να επενδύσουν τόσο στις τεχνικές, όσο και στις κοινωνικές δεξιότητές τους, να βρουν μέντορες μέσα από σύνδεση με κοινότητες ΣΤΕΜ για καθοδήγηση και υποστήριξη, να πιστέψουν στον εαυτό τους και να στηρίζουν άλλες γυναίκες. Ποτέ μην αφήσετε κανέναν να σας πει τι δεν μπορείτε να επιτύχετε – όλοι είμαστε ικανοί για περισσότερα από όσα φαντάζεστε!».
Προκαταλήψεις, αμφισβήτηση και… επιτυχίες!
Στις προκαταλήψεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην έρευνα, ακόμα και σήμερα, αναφέρθηκε στην ομιλία της η δρ Έφη Νικήτα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Βιο-αρχαιολογίας στο Ινστιτούτο Κύπρου, συν-επιμελήτρια του καθιερωμένου μηνιαίου περιοδικού Journal of Archaeological Science, που δημοσιεύει άρθρα και ερευνητικές εργασίες αρχαιολογικής σημασίας. Είπε ότι οι προκαταλήψεις αυτές, περιλαμβάνουν «ανοιχτές προσβολές για την ικανότητά μας να εξισορροπήσουμε τη μητρότητα με τις απαιτήσεις της δουλειάς, υπονοούμενα για τον τρόπο με τον οποίο μας δόθηκαν σημαντικές επαγγελματικές ευκαιρίες, αλλά και δεκάδες μικρά «αθώα» στερεότυπα, με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωπες καθημερινά. Ακόμα και σύγχρονες έρευνες που έχουν ως στόχο να ενδυναμώσουν τον ρόλο των γυναικών στην ανώτατη εκπαίδευση και έρευνα, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες είναι αυτές που πρέπει να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους και τη στρατηγική τους στον χώρο εργασίας, ώστε να ανταποκρίνονται σε αυτούς που τυπικά εκδηλώνουν οι άντρες συνάδελφοί τους. Η κατάσταση σίγουρα βελτιώνεται σταδιακά, αλλά έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να καλύψουμε για μία ουσιαστική ισότητα σε όλες τις βαθμίδες».
Στη δική της παρουσίαση με τίτλο «Μεγαλώνοντας μέσα στην έρευνα και το ακαδημαϊκό περιβάλλον», η δρ Κατιάνα Κωνσταντινίδου αναφέρθηκε αρχικά στη φοίτησή της στο τμήμα της Φυσικής του Πανεπιστημίου της Σόφιας στη Βουλγαρία. «Το γεγονός – είπε μεταξύ άλλων – ότι ήμουν μια από τις λιγοστές φοιτήτριες στον κλάδο και η μοναδική ξένη φοιτήτρια, ήταν μια πρόκληση συνοδευόμενη από τη συνεχή αμφισβήτηση. Παρά τις δυσκολίες – γλωσσικές, πολιτισμικές, προσωπικές και υγείας – ολοκλήρωσα το πτυχίο της Φυσικής και εντάχθηκα στο μεταπτυχιακό Μετεωρολογίας, με υποτροφία. Η διατριβή του μεταπτυχιακού μου, ήταν σχετική με την επαλήθευση ενός κλιματικού μοντέλου το οποίο χρησιμοποιούσε ήδη η ομάδα του δρα Πάνου Χατζηνικολάου στο Ινστιτούτο Κύπρου (ΙΚυ). Αυτή ήταν η αιτία να γνωρίσω τη δουλειά που γινόταν στο ΙΚυ και στη συνέχεια να ξεκινήσω τη διαδρομή μου στην έρευνα εκεί, ως βοηθός ερευνήτρια, σε έργα που μελετούσαν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία. Μετά από ένα διάλειμμα, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, ξεκίνησα το διδακτορικό μου, στο πεδίο: «Ενέργεια, Περιβάλλον και Ατμοσφαιρικές Επιστήμες» στο ΙΚυ, με καθηγητή τον δρα Χατζηνικολάου.
Με την ολοκληρωσή του, εργάστηκα ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια και έπειτα ως Συνεργάτιδα Ερευνήτρια στην ίδια ομάδα στο Κέντρο Αριστείας Κλιματικής και Ατμοσφαιρικής Έρευνας (CARE-C) του Ινστιτούτου Κύπρου, με πλούσια δράση σε ερευνητικά προγράμματα, δημοσιεύσεις, συνέδρια και εκπαίδευση νέων ερευνητών. Η επαγγελματική μου πορεία, δεν στάθηκε ως τώρα εμπόδιο στην προσωπική μου ζωή, όπου κατάφερα να οργανώσω με επιτυχία το γάμο μου στη διάρκεια του διδακτορικού μου, ενώ σε λίγες μέρες, περιμένω το πρώτο μου παιδί. Η πορεία μου αποτυπώνει προκλήσεις, αποτυχίες, αλλά και επιτυχίες, και αναδεικνύει, πιστεύω, την αξία της επιμονής, της στήριξης από ένα μέντορα, αλλά και της τύχης και βέβαια της τόλμης!».
Από το όνειρο του Βόρειου Σέλας, στην αιχμή της ατμοσφαιρικής έρευνας
Η δρ Μαρία Κεζούδη Επιστημονική Συνεργάτιδα στον τομέα της Ατμοσφαιρικής Φυσικής στο Κέντρο Αριστείας για την Έρευνα του Κλίματος και της Ατμόσφαιρας του Ινστιτούτου Κύπρου, άρχισε την ομιλία της με θέμα τη διαδρομή της στην τροχιά της Επιστήμης, αναφέροντας ότι «από παιδί, τη μάγευαν τα φυσικά φαινόμενα και οι επιστημονικές τους εξηγήσεις, με τον σπόρο της αγάπης για τη γνώση, να φυτεύεται ήδη από την πέμπτη δημοτικού, χάρη στον δάσκαλο Επιστήμης κύριο Ευθύμιο». Πρόσθεσε ότι «ένα δώρο στο γυμνάσιο, το βιβλίο «Το Άστρο του Βορρά», ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τη φλόγα της περιέργειας, γεννώντας το όνειρο να αντικρίσει κάποτε το Βόρειο Σέλας με τα μάτια της».
Η δρ Κεζούδη αποφοίτησε από το Λύκειο Γεροσκήπου το 2011 και στη συνέχεια σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (2011-2015). Παρατήρησε ότι «παρά τις αρχικές δυσκολίες προσαρμογής και τα αποθαρρυντικά σχόλια ορισμένων καθηγητών για τη θέση των γυναικών στις θετικές επιστήμες, κατάφερε όχι μόνο να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις, αλλά και να διακριθεί, ολοκληρώνοντας επιτυχώς τη διπλωματική της εργασία στο Τμήμα Μετεωρολογίας». Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για τη μετέπειτα πορεία της στον τομέα της έρευνας και της ατμοσφαιρικής επιστήμης, που περιλάμβανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Μετεωρολογία στο Πανεπιστήμιο Reading τα χρόνια 2015-2016. Μετά το μεταπτυχιακό, ακολούθησε το διδακτορικό της στην Ατμοσφαιρική Φυσική στο Πανεπιστήμιο Hertfordshire της Αγγλίας (2016-2020), «εμβαθύνοντας ακόμη περισσότερο στην επιστήμη που την είχε συναρπάσει από μικρή», όπως είπε.
Σήμερα στο Ινστιτούτο Κύπρου, κατέχει ηγετικό ρόλο στον τομέα της έρευνας, με επίκεντρο τη χρήση drones για τη μέτρηση σκόνης και ατμοσφαιρικών σωματιδίων, έχει αναλάβει τη διοργάνωση και διεύθυνση ερευνητικών αποστολών στην Κύπρο, στην Ευρώπη και στην Αφρική, ενώ συμμετέχει ενεργά σε διεθνή συνέδρια και έχει μοιραστεί τη γνώση και την εμπειρία της, μέσα από τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συνεντεύξεις. Η δρ Μαρία Κεζούδη είναι παντρεμένη και μητέρα ενός μικρού αγοριού, που όπως είπε, «αποτελεί πηγή έμπνευσης και χαράς στην καθημερινότητά της», ενώ εξέφρασε βαθιά ευγνωμοσύνη στην οικογένειά της, «η οποία υπήρξε και παραμένει ακούραστος στυλοβάτης σε κάθε της βήμα, από τη βρεφική της ηλικία έως και σήμερα». Τέλειωσε την παρέμβασή της, στέλνοντας το μήνυμα στους νέους και νέες που ονειρεύονται να ακολουθήσουν τον δρόμο της επιστήμης, ότι «με επιμονή, πάθος και αφοσίωση, τα όνειρα μπορούν να γίνουν πραγματικότητα».
Αυτοαποτελεσματικότητα, το πιο ισχυρό εργαλείο
Έχοντας πίσω της 20 χρόνια εργασίας στον τομέα των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας, η δρ Άνοιξη Αντωνακούδη είναι σήμερα συντονίστρια της Μονάδας Τεχνικών Υπηρεσιών Υποστήριξης του Ινστιτούτου Κύπρου και διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κόμβου Ψηφιακής Καινοτομίας στην Κύπρο (Digital Innovation Hub Cyprus – Diginn). Μιλώντας με θέμα «Καριέρα ΣΤΕΜ: εμπειρίες και γνώση», η δρ Αντωνακούδη υπογράμμισε μεταξύ άλλων ότι «η απόφαση της να ακολουθήσει ένα τομέα ΣΤΕΜ, δεν ήταν αυτονόητη».
Αναφέρθηκε στις πανεπιστημιακές της σπουδές στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου όπως είπε, «ο δρόμος δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα, ιδιαίτερα στην αρχή. Τη δεκαετία 1990, οι γυναίκες ήμασταν η συντριπτική μειοψηφία στον τομέα μας, αφού το πρώτο έτος ήμασταν 5 κορίτσια ανάμεσα σε 130 φοιτητές». Πρόσθεσε ότι «όταν αποφάσισαν με τον σύζυγό της να κάνουν οικογένεια, αντιμετώπισε αρκετές προκλήσεις στην επαγγελματική πορεία της, ως γυναίκα στον τομέα ΣΤΕΜ». Εξήγησε ότι «όταν φτάναμε σε ένα επίπεδο ωριμότητας, αντιμετωπίζαμε αυτό που αποκαλείται «γυάλινη οροφή», δηλαδή το φαινόμενο που εμποδίζει άτομα από μειονοτικές ομάδες να ανέβουν στον χώρο εργασίας, παρά το ότι κατέχουν τα προσόντα. Συνέχισα – πρόσθεσε – να εργάζομαι με ψυχραιμία και επαγγελματισμό, ξεπέρασα τα εμπόδια και ανέλαβα με επιτυχία δύσκολα έργα και σε αυτό συνετέλεσε ιδιαίτερα, το ότι είχα εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ένιωθα αυτοαποτελεσματικότητα. Και βέβαια έχει μεγάλη σημασία, η στήριξη του άμεσου οικογενειακού μας περιβάλλοντος – για μένα υπήρχε αυτή η στήριξη, αρχικά από τους γονείς μου και στη συνέχεια από τον σύζυγο και την κόρη μου».
Η δρ Αντωνακούδη, έκλεισε την ομιλία της με τρία μηνύματα προς τις γυναίκες: «Πρώτο, να μην αφήνουμε τα στερεότυπα να εμποδίζουν την επιδίωξη των στόχων μας, αφού η αναγνώριση των ικανοτήτων μας, από εμάς τις ίδιες, είναι το πιο ισχυρό εργαλείο. Δεύτερο, να επιδιώκουμε απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων, συνεργασία και ανταλλαγή εμπειριών με άλλους επαγγελματίες. Και τρίτο, να ενισχύουμε την αυτοαποτελεσματικότητα μας, να μην απογοητευόμαστε ποτέ από τις δυσκολίες, αλλά να τις χρησιμοποιούμε ως ευκαιρίες για να δυναμώσουμε την πίστη στον εαυτό μας».
