Η πρόσφατη ψήφιση του Νόμου για τη θεσμοθέτηση του Συνηγόρου του Ασθενούς από τη Βουλή των Αντιπροσώπων αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη στον τομέα της Υγείας και ειδικότερα στην προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών. Η θέσπιση αυτού του ανεξάρτητου μηχανισμού εισάγει μια νέα εποχή στην αναγνώριση, διασφάλιση και ενίσχυση των δικαιωμάτων του πολίτη, έναντι του υγειονομικού συστήματος.
Ο νέος θεσμός προβλέπεται να επιλαμβάνεται παραπόνων και καταγγελιών από ασθενείς, περιστατικών κακοδιαχείρισης ή κακής ιατρικής πρακτικής καθώς και περιπτώσεων παραβίασης δικαιωμάτων, εντός και εκτός του ΓεΣΥ.
Ο Συνήγορος θα λειτουργεί ανεξάρτητα, με αρμοδιότητα να υποβάλλει συστάσεις, να διαμεσολαβεί, όπου απαιτείται και να εισηγείται μέτρα για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας. Παράλληλα, η λειτουργία Λειτουργών Δικαιωμάτων και Επαρχιακών Επιτροπών δημιουργεί ένα ευρύτερο πλέγμα υποστήριξης του ασθενούς.
Στο πλαίσιο του ίδιου νομοθετήματος, μεταφέρονται στον Συνήγορο του Ασθενούς και στο Υπουργείο Υγείας, ορισμένες αρμοδιότητες του μέχρι πρότινος Επιτρόπου Εποπτείας του ΓεΣΥ. Το γεγονός αυτό αναμένεται να ενισχύσει την εποπτεία και τη λογοδοσία των υπηρεσιών υγείας.
Στις αρμοδιότητες αυτές, μεταξύ άλλων, ο Συνήγορος θα αναλαμβάνει τη διερεύνηση παραπόνων και καταγγελιών από ασθενείς, τόσο για παρόχους εντός, όσο και εκτός του ΓεΣΥ, ιδίως σε περιπτώσεις που σχετίζονται με παραβίαση δικαιωμάτων. Ο Συνήγορος θα παρακολουθεί τις πρακτικές των παροχέων υγείας και θα αξιολογεί τη συμμόρφωση τους με τη σχετική νομοθεσία, ενώ θα έχει τη δυνατότητα να προβαίνει σε επιτόπιους ελέγχους και αυτοψίες σε δομές υγείας, καταγράφοντας τις διαπιστώσεις του σε ειδικές εκθέσεις.
Παράλληλα, ο Συνήγορος θα μπορεί να υποβάλλει εισηγήσεις και προτάσεις προς τις αρμόδιες αρχές, επισημαίνοντας θεσμικά ή λειτουργικά κενά που ενδέχεται να θίγουν τα δικαιώματα των ασθενών. Περαιτέρω, θα συνεργάζεται με τους Λειτουργούς Δικαιωμάτων Ασθενών εντός των μονάδων υγείας, παρακολουθώντας συστηματικά τις συνθήκες και τα προβλήματα που ανακύπτουν. Οι εκθέσεις του Συνηγόρου, οι οποίες δύνανται να δημοσιοποιούνται, στοχεύουν στην ενημέρωση του κοινού και την ενίσχυση της διαφάνειας στον χειρισμό ζητημάτων υγείας.
Επιπλέον, ο Συνήγορος έχει τη δυνατότητα διαμεσολάβησης με σκοπό την εξωδικαστική επίλυση διαφορών, ενώ μπορεί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματά τους, ως ασθενείς καθώς επίσης δύναται να συμβάλει στην αποκατάσταση αδικιών, πάντοτε με σεβασμό προς τον ασθενή και τα δικαιώματα του.
Ο Συνήγορος δεν υποκαθιστά τη δικαστική οδό αλλά μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά προς αυτή. Σε συνεργασία με έναν νομικό σύμβουλο, κάθε ασθενής αποκτά πλέον ένα πιο ισχυρό και τεκμηριωμένο μέσο διεκδίκησης των δικαιωμάτων του και γενικότερα, λαμβάνοντας υπόψιν το τι βίωσε και τι βιώνει ο Κύπριος ασθενής, την αξιοπρέπεια του.
Μέσα σε αυτό το νέο πλαίσιο, ο ρόλος ενός δικηγόρου ή νομικού εκπροσώπου αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Η νομική καθοδήγηση μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική στη σύνταξη ενός παραπόνου, στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων αλλά και στην παρακολούθηση της διαδικασίας σε όλα τα στάδια, από τον Συνήγορο, έως τις επιτροπές ή ακόμα και τα Δικαστήρια. Επιπλέον, ένας νομικός μπορεί να ερμηνεύσει αποτελεσματικά τα πορίσματα του Συνηγόρου, να τα αξιοποιήσει σε πιθανές δικαστικές ενέργειες ή να υποστηρίξει νομικά ένα ασθενή όταν προκύψει σοβαρή παραβίαση δικαιωμάτων.
Από νομικής σκοπιάς, ο θεσμός αυτός δημιουργεί νέες δυνατότητες. Ενισχύει τα δικαιώματα των ασθενών σε περιπτώσεις ιατρικής αμέλειας και προσφέρει επίσημο ανεξάρτητο φορέα στον οποίο μπορούν να προσφύγουν οι πολίτες πριν ή και παράλληλα με τις δικαστικές διαδικασίες. Παράλληλα, διευρύνει τις δυνατότητες τεκμηρίωσης περιστατικών παραβίασης, με βάση τις πορισματικές του εκθέσεις.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών διασφαλίζεται μέσα από ένα πολυεπίπεδο σύστημα, που περιλαμβάνει, τόσο μηχανισμούς άμεσης υποστήριξης (όπως η υπηρεσία PALS εντός των νοσοκομείων του NHS), όσο και ανεξάρτητους θεσμούς, όπως ο Parliamentary and Health Service Ombudsman (PHSO), ο οποίος επιλαμβάνεται σοβαρών καταγγελιών κακοδιαχείρισης ή άδικης μεταχείρισης από οργανισμούς του NHS ή άλλες δημόσιες αρχές. Παράλληλα, υπάρχουν δυνατότητες ανεξάρτητης συνδρομής, μέσω advocacy services και όπου απαιτείται, δικαστική διεκδίκηση σε περιπτώσεις ιατρικής αμέλειας. Σε αντίθεση με την Κύπρο, το βρετανικό μοντέλο χαρακτηρίζεται από σαφή θεσμική διάκριση ρόλων, μακρόχρονη εμπειρία εποπτείας και πιο διαρθρωμένη προσβασιμότητα για τον ασθενή. Είναι η θέση μας ότι για να προσεγγίσουμε στην Κύπρο την πρακτική του Ηνωμένου Βασιλείου, απαιτείται θεσμική ωρίμανση, στελέχωση με ανεξαρτησία και συστηματική καλλιέργεια κουλτούρας λογοδοσίας στον τομέα της υγείας.
Ως δικηγόροι με ενεργή και δυναμική παρουσία στον τομέα του ιατρικού δικαίου και ιδιαίτερα της ιατρικής αμέλειας, υποδεχόμαστε τη νέα αυτή εξέλιξη, ως μια σημαντική θεσμική ενίσχυση των δικαιωμάτων του Ασθενή. Γίνεται βέβαια αντιληπτό, ότι με τις εξουσίες που παρέχει ο Νόμος στο Συνήγορο του Ασθενή και στο έργο που έχει να επιτελέσει, η επιλογή και ο διορισμός του προσώπου αυτού θα πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή, αξιοκρατικά κριτήρια, αντικειμενικότητα και πάντοτε, έχοντας κατά νου ότι θα επιτελεί μιας σοβαρότατης μορφής κοινωνικό έργο.
Προσβλέπουμε στη συνεργασία με τον Συνήγορο του Ασθενούς, τόσο ως νομικοί εκπρόσωποι ασθενών, όσο και ως ενεργοί υποστηρικτές της θεσμικής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων στην υγεία. Στόχος όλων, θα πρέπει να είναι η ουσιαστική συμβολή στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας διαφάνειας, λογοδοσίας και δικαιοσύνης.
*Άρθρο των Αντώνη Γλυκή / Συνεταίρο και Φίλιππο Νεοκλεόυς / Δικηγόρο στο Elias Neocleous & Co LLC
