Περισσότερο από έναν αιώνα αφότου εντοπίστηκε σε ναυάγιο του 1ου αιώ π.Χ. και ανελκύστηκε από σφουγγαράδες νοτίως της Πελοποννήσου, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων συνεχίζει να συναρπάζει την ακαδημαϊκή έρευνα και να εξάπτει τη φαντασία των ανθρώπων.
Ο μηχανισμός (αστρολάβος) χρονολογείται στον 2ο αιώ. π.Χ. και είναι για μια συσκευή από μπρούντζο σε ξύλινο πλαίσιο περίπου 30 εκατοστών, που φέρει τα σημάδια της φθοράς των δύο και πλέον χιλιετιών παραμονής στον βυθό. Παρά τη διάβρωση (και τα πολλά απολεσθέντα μέρη), υπάρχει γενική συμφωνία για τη λειτουργία του: πιθανότατα πρόβαλλε αστρονομικές και ημερολογιακές πληροφορίες, όπως τις θέσεις των πλανητών και τις επικείμενες εκλείψεις, βασισμένο σε αιγυπτιακά και ελληνικά ημερολόγια. Κατά κάποιον τρόπο, θεωρείται ο αρχαιότερος αναλογικός υπολογιστής του κόσμου.
Αποτελούνταν από ομόκεντρους περιστρεφόμενους δακτυλίους που κινούνταν από σύστημα γραναζιών και την τελευταία 20ετία οι ερευνητές μελετούν αυτό το στοιχείο για να υπολογίσουν πόσο καλά λειτουργούσε.
Αξονική τομογραφία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 βοήθησε στον εντοπισμό δύο βασικών προβλημάτων στο σύστημα γραναζιών:
- Πρώτον, το τριγωνικό σχήμα των οδόντων- που ιδανικά θα έπρεπε να έχουν καμπυλωτό, ελικοειδές σχήμα.
- Δεύτερον, οι ανακρίβειες στην κατασκευή των γραναζιών: κατασκευάστηκαν χειροποίητα με εργαλεία, αντί για σύγχρονες μηχανές, με αποτέλεσμα τα δόντια και οι αποστάσεις μεταξύ τους να μην είναι απόλυτα ομοιόμορφες.
Τη φορά αυτή, ερευνητές από το Εθνικό Πανεπιστήμιο του Μαρ ντελ Πλάτα στην Αργεντινή ενσωμάτωσαν προηγούμενη έρευνα για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων σε υπολογιστικό πρόγραμμα, το οποίο εξέτασε πόσο αποτελεσματικά θα μπορούσε η συσκευή να λειτουργεί, δεδομένων αυτών των σφαλμάτων. Το συμπέρασμά τους είναι ότι ήταν κάπως ευμετάβλητη και μάλλον δεν λειτούργησε ποτέ τέλεια.
Συνδυάζοντας τις επιπτώσεις των τριγωνικών δοντιών και των σφαλμάτων στην κατανομή τους, οι ερευνητές Εστέμπαν Σιγκέτι και Γκουστάβο Αρένας διαπίστωσαν ότι ο μηχανισμός θα σταματούσε εντελώς ή θα αποσυγχρονιζόταν καθώς τα γρανάζια θα έχαναν επαφή μεταξύ τους. Μια πρώιμη εκδοχή της μελέτης τους αναρτήθηκε στο arXiv στις αρχές Απριλίου, με τίτλο «Η επίδραση των γραναζιών με τριγωνικούς οδόντες στη λειτουργικότητα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων».
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων «κόλλαγε» στο 90% των περιπτώσεων, συνήθως προτού το ηλιακό εξάρτημα (γνωστό ως βελόνα ή δείκτης) ολοκληρώσει τέσσερις μήνες κίνησης. Καθόλου ιδανικό, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι στο υπολογιστικό τους μοντέλο οι συγγραφείς υπέθεσαν πως τα γρανάζια ήταν τελείως κυκλικά και επίπεδα και ότι τα δόντια ήταν συμμετρικά και με ευθείες πλευρές. Όπως επισημαίνουν, οποιεσδήποτε επιπλέον ατέλειες «θα περιέπλεκαν περαιτέρω την κατάσταση».
Δεν είναι η πρώτη φορά που αμφισβητείται η χρηστικότητα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και τέτοιου είδους σκεπτικισμός έχει οδηγήσει ορισμένους επιστήμονες να προτείνουν ότι η αρχαία συσκευή ίσως να ήταν ένα περίτεχνο παιχνίδι ή ένα εκπαιδευτικό εργαλείο και όχι επιστημονικό όργανο. Οι συγγραφείς αυτής της νέας μελέτης παραμένουν δύσπιστοι, υποστηρίζοντας ότι είναι «απίθανο κάποιος να μπήκε στον κόπο να κατασκευάσει μια τόσο περίπλοκη, αλλά μη λειτουργική συσκευή».
Αντ’ αυτού, οι Αρένας και Σιγκέτι αμφισβητούν την ακρίβεια των μετρήσεων των οδόντων και των γραναζιών, που προέκυψαν από τις αξονικές τομογραφίες των διασωθέντων θραυσμάτων. Το υπολογιστικό τους μοντέλο βασίζεται έντονα σ’ αυτά τα δεδομένα και είναι πιθανό η διάβρωση δύο χιλιετιών να έχει παραμορφώσει τα γρανάζια και ότι οι τομογραφίες να μην μέτρησαν τα δόντια με ακρίβεια. Με λίγες τροποποιήσεις στο μοντέλο, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο μηχανισμός θα μπορούσε εν τέλει να είναι «ένα έγκυρο εργαλείο για την επίλυση των αναλογικών υπολογισμών για τους οποίους είχε σχεδιαστεί».
Με την πάροδο του χρόνου, πιο εξελιγμένες τεχνικές μέτρησης που θα αναπτυχθούν ενδέχεται να συμβάλουν στον πιο ακριβή προσδιορισμό της λειτουργίας να προσδιοριστεί η πραγματική ακρίβεια και λειτουργία της συσκευής.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί σήμερα ένα από τα διακεκριμένα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Πηγή: artnet.com
