Η μαζική καταστολή σε βάρος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Τουρκία, από την κυβέρνηση και η σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου έχει άμεσες επιπτώσεις σε όλη την περιοχή. Τα πρόσφατα γεγονότα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στην Ευρώπη ότι το χάος στην Τουρκία θα μπορούσε να πλήξει την ήδη πεινασμένη για ενέργεια Ευρώπη, η οποία εξαρτάται από την Άγκυρα για τη διαμετακόμιση ενέργειας.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ο ισχυρός ηγέτης της χώρας τα τελευταία 22 χρόνια και δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει την εξουσία εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων. Στις 18 Μαρτίου, το πανεπιστημιακό δίπλωμα του Εκρέμ Ιμάμογλου ανακλήθηκε αιφνιδιαστικά για μια διοικητική λεπτομέρεια. Ήταν μια απόπειρα πολιτικού πραξικοπήματος, καθώς οι υποψήφιοι για την προεδρία πρέπει να έχουν πανεπιστημιακό πτυχίο σύμφωνα με την τουρκική νομοθεσία. Η κίνηση αυτή προκάλεσε αμέσως αντιδράσεις και καταγγελίες ότι ο Ερντογάν προσπαθεί να καταστείλει την αντιπολίτευση. Ακολούθως, το πρωί της 19ης Μαρτίου, το σπίτι του Ιμάμογλου περικυκλώθηκε και ο ίδιος συνελήφθη με την κατηγορία της διαφθοράς και της διασύνδεσης με την τρομοκρατία, λίγες ημέρες πριν από την ανάδειξή του σε υποψήφιο του CHP για την τουρκική προεδρία. Οι προεδρικές εκλογές έχουν προγραμματιστεί να διεξαχθούν το 2028, αν και ενδέχεται οι κάλπες να στηθούν νωρίτερα.
Στις 23 Μαρτίου, ο Ιμάμογλου δήλωσε μέσα από τη φυλακή: “Έχω φυλακιστεί με βάση αόριστες φήμες από μια χούφτα λεγόμενων “εμπιστευτικών μαρτύρων”. Δεν υπάρχει καμία καταδικαστική απόφαση εναντίον μου. Είμαι πολιτικός κρατούμενος”.
Προφανώς, πολλοί Τούρκοι συμφώνησαν. Συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας ξέσπασαν αμέσως μετά τη σύλληψη του Ιμάμογλου. Παρά την κυβερνητική απαγόρευση, οι διαδηλώσεις διογκώθηκαν στις μεγαλύτερες που έχουν γίνει στην Τουρκία εδώ και πάνω από μια δεκαετία, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για εκατοντάδες χιλιάδες έως και πάνω από μισό εκατομμύριο διαδηλωτές, σε τουλάχιστον 55 από τις 81 επαρχίες της Τουρκίας. Οι διαδηλωτές αντιμετωπίστηκαν με βίαιη καταστολή. Συνελήφθησαν περισσότερα από 1.400 άτομα, ανάμεσά τους και δημοσιογράφοι. Σε πολλά ΜΜΕ επιβλήθηκαν με πρόστιμα για την κάλυψη των διαδηλώσεων. Παρ’ όλα αυτά, εκατομμύρια άνθρωποι προσήλθαν για να ψηφίσουν τον Ιμάμογλου ως υποψήφιο πρόεδρο του CHP. Το σκηνικό έχει στηθεί για μια νέα πολιτική αναμέτρηση: η αντιπολίτευση δεν υποχωρεί ούτε ο Ερντογάν και το νεο-οθωμανικό, θρησκευτικό συντηρητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη δυσαρέσκεια και τη δυσπιστία του τουρκικού λαού, να σημειωθεί ότι ο πληθωρισμός τρέχει με το δυσβάσταχτο 38,10% σε ετήσια βάση, ακριβαίνοντας την καθημερινότητα για τους Τούρκους πολίτες και τονώνοντας το αίτημα για την ανάληψη της εξουσίας από κάποιον με νέες προοπτικές.
Εντείνεται ο πολιτικός κίνδυνος στην Τουρκία
Η πολιτική αναταραχή μεταφέρθηκε γρήγορα στην οικονομία. Ο δείκτης MSCI Turkey Index υποχώρησε κατά 20,9%, σηματοδοτώντας την έντονη αντίδραση της αγοράς στην εντεινόμενη αστάθεια. Τα CDS σκαρφάλωσαν στις 324 μονάδες βάσης (+30%), σηματοδοτώντας κλιμάκωση των κινδύνων και υψηλότερο κόστος δανεισμού. Η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε περαιτέρω, υποχωρώντας έως και 12% αμέσως μετά τη σύλληψη του Ιμάμογλου, παρόλο που η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας ξόδεψε 12 δισ. δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα για να σώσει τη λίρα, αφού κατρακύλησε σε χαμηλό ρεκόρ. Επιπλέον η κεντρική τράπεζα αύξησε τα επιτόκια στο 46% από 42%.
Παρά τις προσπάθειες της Κεντρικής Τράπεζας να προσελκύσει άμεσες ξένες επενδύσεις, οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις κλόνισαν εκ νέου την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Δημοσίευμα του Bloomberg περιγράφει πώς, κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης με Τούρκο οικονομολόγο στις 19 Μαρτίου, όπου περίμεναν καλά νέα, οι επενδυτές της Wall Street είδαν σε πραγματικό χρόνο τις ειδοποιήσεις των ενημερωτικών ιστοσελίδων στα κινητά τους τηλέφωνα που ανέφεραν ότι το τουρκικό χρηματιστήριο σημείωσε τη μεγαλύτερη ημερήσια πτώση του από το 2013, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη των πολιτών στη σταθερότητα της χώρας μέσα σε 30 λεπτά.
Το “ωστικό κύμα” στην ενέργεια
Οι επενδυτές που αναζητούν μακροπρόθεσμες επενδύσεις, όπως η ενέργεια, ενδιαφέρονται για το κράτος δικαίου, τη χρηστή διακυβέρνηση, τη διαφάνεια και τη σταθερότητα που θα διασφαλίσουν την απόδοση των κεφαλαίων τους. Όλα αυτά τα στοιχεία, η όλο και πιο αυταρχική Τουρκία δεν τα διαθέτει. Η πρόσφατη αναταραχή έδειξε για άλλη μια φορά πως δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι ο Ερντογάν θα ακολουθήσει “λογικές πολιτικές”. Αντιθέτως φαίνεται διατεθειμένος να θυσιάσει την πολιτική και δημοσιονομική σταθερότητα στον βωμό των φιλοδοξιών του να παραμείνει στην εξουσία με κάθε τίμημα. Ο Ερντογάν δηλώνει δεσμευμένος σε οικονομικές πολιτικές που είναι φιλικές προς τους επενδυτές. Όμως, η ζημιά μπορεί να έχει γίνει και θα κοστίσει στην Τουρκία δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια.
Η Τουρκία δεν είναι πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, κι έτσι έχει στραφεί στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως βασική στρατηγική για να μειώσει την εξάρτησή της από τις κοστοβόρες εισαγωγές ενέργειας. Με την ενέργεια να αποτελεί μακροπρόθεσμη επένδυση σε υποδομές, όσοι επιθυμούν να επενδύσουν στην αιολική, ηλιακή και υδροηλεκτρική ενέργεια στην Τουρκία πιθανόν να μην βιαστούν να αποφασίσουν, καθώς η Άγκυρα έχει ανακοινώσει ότι θα επενδύσει 20 δισ. δολάρια σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και υποδομές έως το 2030. Δημιουργώντας ένα εχθρικό περιβάλλον προς τις ξένες επενδύσεις, ο Ερντογάν μπορεί να θέτει σε κίνδυνο τους μακροπρόθεσμους αναπτυξιακούς στόχους της χώρας και να βλάπτει τις προοπτικές της Τουρκίας για ενεργειακή ανεξαρτησία.
Ένα πιο ασταθές οικονομικό περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει τον ρόλο της Τουρκίας και ως κόμβου διαμετακόμισης ενέργειας. Ως αναπόσπαστο μέρος του αγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Τζεϊχάν, αλλά και του δρόμου ανάπτυξης του Ιράκ, ιστορικά η Τουρκία έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μεταφορά υδρογονανθράκων μεταξύ Μέσης Ανατολής και Ευρώπης. Ενώ η Ευρώπη αναζητά οδούς διέλευσης εκτός Ρωσίας, έργα όπως ο αγωγός EastMed, ο οποίος βασίζεται εν μέρει στη συναίνεση της Τουρκίας, θα μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο εν μέσω των υφιστάμενων καθυστερήσεων. Ενόσω ο πρόεδρος Τραμπ συνεχίζει να αποσυνδέεται από την Ευρώπη και να “πυροδοτεί” συγκρούσεις και απρόβλεπτες εξελίξεις στις σχέσεις ΗΠΑ-ΕΕ, η Τουρκία, ως “οδός μεταφοράς” ενεργειακών πόρων, ενέχει μεγαλύτερο ρίσκο, γεγονός με σαφή αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια.
Διαφαίνεται το τέλος;
Η υποτονική αντίδραση της Δύσης στις πρόσφατες ταραχές που σημειώθηκαν στην Τουρκία αναδεικνύουν το πώς και πόσο γρήγορα επηρεάζεται η συμπεριφορά των κρατών εξαιτίας των γεωπολιτικών αλλαγών και της αβεβαιότητας. Η γεωγραφική θέση και η στρατηγική σημασία της Τουρκίας περιορίζουν τις επικρίσεις για τη δημοκρατική της οπισθοδρόμηση. Στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Τραμπ δεν έχει καν καταδικάσει τις πράξεις του Ερντογάν. Η ΕΕ χρειάζεται την Τουρκία για τις νέες κοινές αμυντικές στρατηγικές της, καθώς διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ, και για να διατηρήσει υπό έλεγχο τις μεταναστευτικές ροές. Μπορεί πολλά κράτη να έχουν ως προτεραιότητα την καλή τους σχέση με την Άγκυρα, οι επενδυτές όμως δεν έχουν τέτοια υποχρέωση.
Τα γεγονότα στην Τουρκία συνάδουν με το γενικότερο κλίμα στον κόσμο το 2025: γεωπολιτική αβεβαιότητα και δημοκρατική οπισθοδρόμηση. Η τελευταία πολιτική καταστολή που έλαβε χώρα στην Τουρκία αποτελεί παράδειγμα και των δύο. Ενώ η χώρα είχε αρχίσει να αποκαθιστά την οικονομική της αξιοπιστία, αυτή η οπισθοδρόμηση έχει σημαντικές οικονομικές συνέπειες που απειλούν τις δυνατότητες ανάπτυξης της Τουρκίας και τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης. Ο Ερντογάν, βασικός εμπορικός εταίρος της Ευρώπης, συγκαταλέγεται στους παράγοντες που εντείνουν τον πολιτικό κίνδυνο, συνθήκη που σίγουρα θα επιβαρύνει τις προοπτικές ενίσχυσης της ενεργειακής ασφάλειας της ηπείρου.
Forbes
