Στην πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα πάνω στο αρχαίο δράμα, ξεκαθαρίζει ότι τον αφορά το θέατρο της αποκάλυψης και όχι της αναπαράστασης.
Η Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη γίνεται αφετηρία για μια μεγάλη δοκιμασία και για μια εσωτερική αναζήτηση. Για τον Ονησίφορο Ονησιφόρου, αυτή η πρώτη σκηνοθετική κατάδυση στο αρχαίο δράμα δεν είναι απλώς μια πρόταση, αλλά ένα ρίσκο υπαρξιακό, μια διαδικασία αποκάλυψης. Χωρίς έπαρση, χωρίς να σηκώνει το βλέμμα από το χώμα, προσεγγίζει το κείμενο όχι ως πρόβλημα προς επίλυση, αλλά ως συνομιλητή. Δεν επιδιώκει να το ερμηνεύσει, αλλά να το ψηλαφήσει εκ των έσω, να αναπνεύσει μαζί του. Το έργο τον αφορά γιατί κουβαλά αδελφικούς δεσμούς, σπαραγμούς, αναγνωρίσεις- σημεία που τον συγκινούν βιωματικά κι όχι εννοιολογικά. Δεν ξεκινά για να «σώσει» τον Ορέστη από το στίγμα της μητροκτονίας, αλλά για να τον πλησιάσει με ενσυναίσθηση ως πληγωμένο σώμα που αναζητά την ταυτότητά του σ’ έναν κόσμο που φυλλορροεί.
–Ποιο ήταν το πρώτο «κάλεσμα» προς αυτό το έργο; Πάντα ένιωθα μια ιδιαίτερη, σχεδόν ανεξήγητη γοητεία για το αρχαίο δράμα. Ίσως να ήταν ο μυστικισμός του, η δύναμή του ή η ποιητικότητα που το διαπερνά. Στον λόγο, αλλά και τη δραματουργία του. Κατά καιρούς μελετούσα διάφορα έργα, αλλά αυτά που με συγκινούσαν βαθύτερα ήταν πάντα η Ηλέκτρα και η Ιφιγένεια εν Ταύροις. Αμφότερα περιέχουν εκείνες τις σπαρακτικές αναγνωρίσεις ανάμεσα σε αδέλφια, μετά από θρήνους της αδερφής προς τον αδερφό που θεωρεί νεκρό. Αυτό με άγγιζε βαθιά, ίσως επειδή έχω κι εγώ αδερφή. Είναι ένας δεσμός ισχυρός, ενδεχομένως ο πιο δυνατός απ’ όλους. Έχω μια ζωντανή ανάμνηση από παιδί να διαβάζω την Ιφιγένεια εν Ταύροις σε παιδικό βιβλίο και να τη φαντάζομαι σαν ταινία στο μυαλό μου. Ήταν σαν κάτι που είχε μείνει μέσα μου πολύ καιρό και τώρα βρήκε τον δρόμο προς τα έξω.
-Τι επιδιώκει σήμερα ένας νέος σκηνοθέτης από την παράδοση της αρχαίας τραγωδίας: διάλογο ή ρήξη; Απαντώ διάλογο. Κι αυτό ακριβώς κάνω. Είμαι σε μια διαρκή, ανοιχτή επικοινωνία με το κείμενο. Το σκάβω καθημερινά, ανακαλύπτω μέσα του μικρά διαμάντια που δεν είχα δει χθες. Δεν προσπαθώ να το ανατρέψω ή να του επιβληθώ, αλλά να δημιουργήσω μια δική μου συνθήκη. Μέσα όμως απ’ αυτό, όχι απέναντί του. Η δημιουργική διαδικασία, που για μένα είναι ό,τι πιο ουσιαστικό έχει να επιδείξει η τέχνη, εμπεριέχει αυτόν τον διάλογο: με το κείμενο, τον μεταφραστή, τους ηθοποιούς και όλους τους συντελεστές. Είναι μια συνάντηση, σχεδόν υπαρξιακή, με τον ίδιο τον Ευριπίδη, όχι μόνο ως δραματουργό, αλλά ως άνθρωπο, ο οποίος έζησε πριν 2500 χρόνια, έγραψε αυτό το κείμενο κι εγώ σήμερα μπορώ να συνομιλήσω μαζί του.
–Τι σου λέει το γεγονός ότι η κυπριακή συμμετοχή στο Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος δημιουργεί προσδοκίες, αλλά και ευθύνες; Μ’ αρέσει που δημιουργεί προσδοκίες. Αυτό και μόνο δείχνει πως υπάρχει πίστη στο κυπριακό δυναμικό κι αυτό είναι σημαντικό. Οι προσδοκίες όμως, στο δικό μου τρόπο σκέψης, είναι μια κάπως απατηλή έννοια- ειδικά όταν μιλάμε για τέχνη. Το θέατρο είναι ζωντανός οργανισμός, όχι μηχανική διαδικασία. Η πρόβα είναι ένα πεδίο εξερεύνησης. Δεν ξέρεις ποτέ πού ακριβώς θα φτάσει το έργο τη στιγμή που πρέπει να παρουσιαστεί. Υπάρχει μια γοητεία στο «επείγον» της παράστασης, στο ότι πρέπει να γίνει. Όπως ακριβώς και στη ζωή, ενίοτε. Παρόλ’ αυτά, δεν με αγχώνει ο χρόνος. Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στη διαδικασία, στη δουλειά που είναι διαρκής. Και φυσικά, έχω βαθιά εμπιστοσύνη στους συνεργάτες μου, στους συνοδοιπόρους σ’ αυτή την αναζήτηση.
–Είναι βάρος για σένα; Πώς το διαχειρίζεσαι; Δεν αισθάνομαι κάποιο «βάρος». Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ν’ αποδείξουμε τίποτα σε κανέναν. Το γεγονός ότι συνεχίζουμε να δημιουργούμε μέσα σ’ αυτές τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες είναι ήδη απόδειξη της πίστης μας στην τέχνη. Αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να μοιραστούμε. Να προσφέρουμε τους εαυτούς μας. Κι όχι να ανταγωνιστούμε ή να μετρηθούμε.
–Πώς χειρίζεσαι σκηνικά και σκηνοθετικά τον τόπο της Ταυρίδας ως «τόπο βίας» αλλά και πιθανής λύτρωσης; Τον τόπο αυτόν τον βλέπω ως μια μετάβαση: από τον θάνατο προς τη ζωή, από την απόγνωση προς τη λύτρωση. Είναι κάτι που έχω βιώσει και ως άνθρωπος, σε μικρότερη φυσικά κλίμακα. Προσπαθώ να το μεταφέρω σκηνικά, όχι μόνο ως αφήγηση αλλά ως αίσθηση. Αντιμετωπίζουμε την Ταυρίδα- και ολόκληρη την παράσταση- ως έναν χώρο θαύματος αλλά και συνάντησης. Ένα τοπίο όπου το βίαιο και το λυτρωτικό εμφανίζονται και εξαφανίζονται διαρκώς το ένα μέσα από το άλλο. Δεν επιδιώκουμε την αναπαράσταση, αλλά την ανάδυση μιας αίσθησης· του υπαρξιακού βάρους αυτού του τόπου. Χρησιμοποιούμε όλα τα μέσα που διαθέτουμε- το σώμα, τον λόγο, τη φόρμα της παράστασης, τα σκηνικά, τους φωτισμούς, τον ήχο- για να πλησιάσουμε αυτό το θαύμα. Για να το ψηλαφίσουμε, έστω και για μια στιγμή, πάνω στη σκηνή.
–Αν μπορούσες να αφαιρέσεις κάτι από τον Ορέστη για να τον «πλησιάσεις» περισσότερο, τι θα ήταν; Δεν ένιωσα ποτέ πως πρέπει να «διορθώσω» ή να «ελαφρύνω» τον Ορέστη για να τον πλησιάσω. Όλοι οι άνθρωποι κουβαλάμε μέσα μας τις ποιότητες που κουβαλούν και οι τραγικοί ήρωες. Σε άλλο μέγεθος, ίσως, αλλά είναι εκεί. Δεν το σκέφτηκα ποτέ ως διαδικασία αφαίρεσης. Αντίθετα, αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι να ανακαλύψω δικούς μου εσωτερικούς χώρους για να τον πλησιάσω. Οι πράξεις του, οι σκέψεις του, οι μάχες του. Μ’ έναν τρόπο, τις έχω δώσει κι εγώ στη ζωή μου. Όχι κυριολεκτικά, φυσικά, αλλά σε επίπεδο εσωτερικής σύγκρουσης, συναισθήματος, αμφιβολίας, αγωνίας. Πιστεύω πως ο ηθοποιός ξεκινά από τον εαυτό του: παίρνει τις συνθήκες και τις πράξεις του ρόλου και τις περνά μέσα από το φίλτρο των δικών του εμπειριών. Από εκεί και πέρα, τις μεγαλώνει, τις διαμορφώνει, τις προσφέρει στον χαρακτήρα.
-Πώς προσεγγίζει κανείς ερμηνευτικά έναν χαρακτήρα που διαπράττει το ασυγχώρητο; Ποιο μέρος του εαυτού σου πρέπει να του παραχωρήσεις για να τον υποδυθείς; Νομίζω πως το πρώτο πράγμα που του παραχωρώ είναι οι δικοί μου εσωτερικοί χώροι που έχουν να κάνουν με την ενοχή. Ο Ορέστης δεν είναι ποτέ ήσυχος. Είναι κυνηγημένος: από τις Ερινύες, τη μνήμη, τον ίδιο του τον νου. Δεν μπορεί να ανασάνει «φυσιολογικά», όπως λέει κι ο ίδιος. Δεν υπάρχει μέσα του ρυθμός, δεν υπάρχει γαλήνη. Οι ηθοποιοί- κι αυτό είναι ταυτόχρονα προνόμιο και βάρος- έχουμε τη δυνατότητα όχι μόνο να φανταστούμε, αλλά και να βιώσουμε αληθινά, έστω και προσωρινά, τα πιο σκοτεινά και τα πιο φωτεινά άκρα της ανθρώπινης εμπειρίας. Μπορούμε να φτάσουμε μέχρι το πιο φρικτό και το πιο όμορφο. Αυτό προσπαθώ να κάνω και με τον Ορέστη. Όχι να τον δικαιολογήσω· να τον καταλάβω. Και να τον ζήσω. Να δω τους νεκρούς του μέσα από τους δικούς μου νεκρούς και την ελπίδα του για ζωή μέσα από τον δικό προσωπικό αγώνα.
–Η μητροκτονία είναι μια ρήξη με τον ίδιο τον δεσμό της γέννησης, του σώματος, της αρχής. O Ορέστης σκοτώνει τη μητέρα του ή κάτι βαθύτερο; Η δική μου προσέγγιση είναι βιωματική. Δεν ξεκινώ από μια θεωρία, ούτε από κάποιο φιλοσοφικό σχήμα. Η κατανόηση έρχεται μέσα από την πράξη, μέσα από την πρόβα, μέσα από το πώς βλέπω τον Ορέστη να ζει και να αναπνέει στη σκηνή. Δεν κουβαλώ προκατασκευασμένες σκέψεις, ούτε επιχειρώ να «μεταφράσω» το έργο σε έννοιες. Το να μιλάς για τη μητροκτονία σε επίπεδο μύθου ή ψυχανάλυσης είναι άλλο πράγμα. Κι άλλο να βρεθείς πάνω στη σκηνή και να προσπαθήσεις ν’ αγγίξεις τον πραγματικό χωροχρόνο του τραύματος. Αυτό είναι που με αφορά: όχι μόνο η πράξη, αλλά και το τι αφήνει πίσω της. Ο Ορέστης, ναι, δεν σκοτώνει μόνο τη μητέρα του. Σημειολογικά, συμβολικά, υπαρξιακά, διαλύει πολλά πράγματα μαζί κι ίσως το πιο σημαντικό απ’ όλα να είναι η ίδια του η ταυτότητα. Από εκεί και πέρα, όλο το έργο είναι η διαδρομή της αναζήτησής της.
–Έχεις βιώσει ποτέ ως θεατής ένα είδος «κάθαρσης» που να άλλαξε κάτι ουσιαστικό μέσα σου; Ναι. Θυμάμαι, λ.χ., την επίκληση στον Δία από τον Ορέστη, στην παράσταση «Ορέστης– Ηλέκτρα» του Ίβο βαν Χόβε. Τη στιγμή που ο ηθοποιός γύρισε προς τα πάνω και, μέσα στην απόλυτη απόγνωση, επικαλέστηκε τα θεία. Θυμάμαι τον χώρο να πυκνώνει στην ορχήστρα. Και θυμάμαι ότι με σήκωσε κυριολεκτικά από τη θέση μου. Δεν μπορούσα να το κρατήσω μέσα μου, έψαχνα κόσμο να το μοιραστώ, εκείνη τη στιγμή.
–Ως ηθοποιός; Η στιγμή που θα θυμάμαι για πάντα είναι η πάροδος των Περσών σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη. Μόλις είχα τελειώσει τη σχολή. Η παράσταση ξεκίναγε με το τύμπανο. Έδινε ρυθμό. Έβαζα εγώ σιγά- σιγά τον τζουρά στο παιχνίδι. Σ’ ένα πιο ηλεκτρονικό ήχο. Και πάταγα το πόδι μου πρώτος στη σκηνή με το έγχορδο στα χέρια. Θυμάμαι κάθε βήμα που έκανα. Θυμάμαι πόσο πυκνός ήταν ο χώρος. Κι όταν ερχόταν η στιγμή να μπει η πρόζα, άνοιγα το στόμα μου με χαρά, υπερηφάνεια και δέος για να πω τα πρώτα λόγια του έργου: «Των Περσών που έχουν φύγει στην Ελλάδα, να εμείς οι πιστοί καθώς μας λένε…» Μαγεία. Όνειρο. Πραγματικότητα.
–Τι σε αφορά περισσότερο: το θέατρο ως πράξη αναπαράστασης ή ως πράξη αποκάλυψης; Αποκάλυψης, χωρίς δεύτερη σκέψη. Η αναπαράσταση από μόνη της δεν με αφορά. Δεν με αφορά το να «παίξω κάτι» ή να δείξω πώς είναι κάτι. Αυτό που με αφορά είναι ν’ ανακαλυφθεί κάτι επί σκηνής, εκείνη τη στιγμή, μπροστά στα μάτια μας. Και να είναι αληθινό. Το θέατρο έχει τη δύναμη να φέρνει στο φως πράγματα που δεν ήξερες ότι υπάρχουν. Ούτε μέσα σου, ούτε στους άλλους. Η πρόβα είναι χώρος διαδικασίας- εξερεύνησης. Η σκηνή είναι χώρος διαδικασίας- αποκάλυψης. Αν αυτό που συμβαίνει πάνω στη σκηνή δεν κουβαλάει ρίσκο, δεν κουβαλάει αλήθεια, δεν με αφορά ούτε ως θεατή, ούτε ως ηθοποιό, ούτε ως σκηνοθέτη.
-Ως καλλιτέχνης της νέας γενιάς, νιώθεις ότι η Κύπρος προσφέρει χώρο για πειραματισμό και ανάπτυξη ή χρειάζεται ακόμη να «εφευρίσκετε» τον χώρο σας από το μηδέν; Νομίζω ότι βρισκόμαστε κάπου στη μέση. Υπάρχει σίγουρα μια δυναμική, ένας παλμός, μια κοινότητα ανθρώπων που ψάχνεται, δουλεύει, πειραματίζεται. Και, ναι, σε μεγάλο βαθμό συνεχίζουμε να «εφευρίσκουμε» χώρο. Σιγά- σιγά, βήμα- βήμα. Ίσως αυτή η διαρκής αναζήτηση να είναι μέρος μιας βαθύτερης ανάγκης να διαμορφώσουμε σταδιακά μια ταυτότητα για το θέατρο στην Κύπρο· μια ταυτότητα που δεν προϋπάρχει από μας, αλλά χτίζεται μέσα από τη δουλειά, τη συνεργασία και την ανάγκη να εκφραστούμε. Αυτή η διαδικασία, όσο αχαρτογράφητη κι αν είναι, φέρει και μια ιδιότυπη ελευθερία. Δεν υπάρχουν αυστηροί κανόνες ή όρια· κι αυτό μας δίνει χώρο να πειραματιστούμε, να ρισκάρουμε, να ονειρευτούμε αλλιώς. Δεν είναι πάντα εύκολο. Υπάρχουν δυσκολίες, στιγμές αβεβαιότητας. Αλλά συνεχίζουμε. Αγωνιζόμαστε, στηριζόμαστε ο ένας στον άλλον και χτίζουμε με επιμονή κάτι που μας αφορά. Όπως λέει και η αγαπημένη μου δασκάλα, η Νέλλη Καρρά, κάνουμε θέατρο γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς.
- INFO Ιφιγένεια εν Ταύροις, 28ο Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος, 24 & 25/7 Αρχαίο Ωδείο Πάφου, 29/7 Αμφιθέατρο Σχολής Τυφλών, 9μ.μ. SoldOut Tickets 7000 2414
Ελεύθερα, 13.7.2025
