Η έκρηξη και εξάπλωση μεγάλης κλίμακας πυρκαγιών στα δάση και στην ύπαιθρο της Κύπρου αποτελεί ένα δύσκολο και πολυδιάστατο πρόβλημα, το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης που στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: Πρόληψη, ετοιμότητα (ανίχνευση και αναγγελία πυρκαγιών) και κατάσβεση (καταστολή πυρκαγιών).
Υφίστανται αρκετοί παράγοντες που επηρεάζουν και καθορίζουν τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών και οι οποίοι καθιστούν τα δάση μας επιρρεπή και ευάλωτα στις πυρκαγιές.
Οι μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί μας με τα παρατεταμένα θερμά και ξηρά καλοκαίρια και τους δυνατούς άνεμους, η τοπογραφία με το έντονο ανάγλυφο των δασικών εδαφών και τις μεγάλες κλίσεις, καθώς και τα χαρακτηριστικά της βλάστησης, λόγω της ποσότητας, της συνέχειας και της ευφλεκτότητας τους, αποτελούν τους κύριους παράγοντες για τους οποίους ο κίνδυνος δασικών πυρκαγιών στην Κύπρο είναι εξαιρετικά μεγάλος, καθ’ όλη τη διάρκεια της θερινής περιόδου.
Διάφοροι άλλοι παράγοντες όπως, η συσσώρευση εύφλεκτης καύσιμης ύλης εξαιτίας της εγκατάλειψης της υπαίθρου και των αλλαγών χρήσεων γης, η έντονη ανάπτυξη και οι διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες που παρατηρούνται σε δασικές και παραδασόβιες περιοχές και τα ελλιπή προληπτικά μέτρα σε αρκετά ιδιωτικά κτήματα που συνορεύουν με δάση, επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών.
Η κατάσταση με τις δασικές πυρκαγιές αναμένεται να επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η αλλαγή του κλίματος είναι πιθανό να προκαλέσει περισσότερη ξηρασία, λιγότερη βροχόπτωση, υψηλότερες θερμοκρασίες και περιόδους με ισχυρότερους ανέμους, ειδικά στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου, περιλαμβανομένης και της Κύπρου. Το φαινόμενο αυτό πολύ πιθανόν να οδηγήσει στην αύξηση της διάρκειας και στην επιδείνωση των συνθηκών της αντιπυρικής περιόδου, στην επέκταση των περιοχών που θα διατρέχουν κίνδυνο και στην αύξηση της πιθανότητας έναρξης πυρκαγιών, της ταχύτητας διάδοσης καθώς και της δριμύτητάς τους.
Στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης ενημέρωσης για τις πυρκαγιές στα δάση και στην ύπαιθρο, ο «Φ» παρουσιάζει τις 35 μεγαλύτερες πυρκαγιές στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας και τα σημαντικότερα αίτια πρόκλησής τους.
Σε μια προσπάθεια πληρέστερης εικόνας καταγράφονται όλες οι μεγάλες, ανεξέλεγκτες και καταστροφικές πυρκαγιές που ξέσπασαν σε ολόκληρη την Κύπρο τα τελευταία 60 χρόνια, μεταξύ 1964-2024. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές που ξέσπασαν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις τον Ιούλιο 1974, οι πυρκαγιές που ξέσπασαν στα κατεχόμενα εδάφη μετά τον πόλεμο, καθώς και οι πυρκαγιές που ξέσπασαν στις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο τόσο της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο και της διοίκησης των βρετανικών Βάσεων.
Οι πλέον καταστροφικές πυρκαγιές στην Κύπρο ξέσπασαν τον Ιούλιο 1974 και οφείλονται σε πολεμικές επιχειρήσεις. Πέραν των 3 μεγάλων πυρκαγιών που προκλήθηκαν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις του 1974, στις 35 μεγαλύτερες πυρκαγιές που ξέσπασαν στην Κύπρο τα τελευταία 60 χρόνια συγκαταλέγονται άλλες 5 μεγάλες πυρκαγιές που ξέσπασαν στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου.
Οι υπόλοιπες 27 από τις 35 μεγαλύτερες πυρκαγιές στην Κύπρο ξέσπασαν σε περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι πλέον καταστροφικές πυρκαγιές ξέσπασαν το 2000 στην ορεινή περιοχή Λάρνακας, το 2021 στην ορεινή περιοχή Λεμεσού και Λάρνακας, το 1998 στο δάσος Πάφου, το 2001 στην κοιλάδα Διαρίζου και το 2016 στην κοιλάδα Σολέας και στο δάσος Πάφου. Ακολουθούν οι πυρκαγιές στην ορεινή περιοχή Λάρνακας του 2012 και του 2008, η πρόσφατη πυρκαγιά στην επαρχία Πάφου, πυρκαγιά στο δάσος Πάφου που ξέσπασε το 1964, στην κοιλάδα Ξερού Ποταμού το 1993 και στον Σαϊττά το 1997.
Από τις πολεμικές επιχειρήσεις στους εμπρησμούς και τις κακόβουλες ενέργειες
Πέραν των πολεμικών επιχειρήσεων και των στρατιωτικών δραστηριοτήτων, οι σημαντικότερες αιτίες πρόκλησης των μεγαλύτερων πυρκαγιών που ξέσπασαν στα δάση και στην ύπαιθρο του νησιού τα τελευταία 60 χρόνια είναι:
Σκόπιμες πυρκαγιές, περιλαμβανομένων εμπρησμών και κακόβουλων ενεργειών, κυρίως λόγω σύγκρουσης χρήσεων γης (ανάπτυξη γης, γεωργία, κτηνοτροφία, κυνήγι, κ.ά.).
Πυρκαγιές που ξέσπασαν κατά την εκτέλεση δασοκομικών εργασιών, όπως διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών.
Πυρκαγιές που ξέσπασαν λόγω γεωργικών δραστηριοτήτων, κυρίως κάψιμο κλαδεμάτων, χόρτων, καλαμιώνων και αποκαλάμης.
Πυρκαγιές που ξέσπασαν από δραστηριότητες σε μεμονωμένες κατοικίες εκτός καθορισμένου ορίου ανάπτυξης, όπως ρίψη κάρβουνων και χρήση εργαλείων που παράγουν σπινθήρες.
Πυρκαγιές που ξέσπασαν λόγω καύσης αποβλήτων σε παράνομους σκυβαλότοπους και σημεία απόρριψης κλαδεμάτων.
Πυρκαγιές που ξέσπασαν από βραχυκύκλωμα καλωδίων και μετασχηματιστών μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου.
Πυρκαγιές που ξέσπασαν από ταξιδιώτες, περιλαμβανομένης της ρίψης αποτσίγαρων.
Πυρκαγιές που ξέσπασαν από καταστροφή εκρηκτικών και ρίψη πυροτεχνημάτων.
Οι σημαντικότερες επηρεαζόμενες πυρκαγιές από τις 35 μεγαλύτερες πυρκαγιές των τελευταίων 60 ετών είναι τα δάση Πάφου και Λεμεσού, η οροσειρά Πενταδακτύλου, οι ημιορεινές και ορεινές περιοχές Λάρνακας και Λεμεσού, καθώς και οι παραποτάμιες κοιλάδες των επαρχιών Λεμεσού και Πάφου (ποταμοί Λιμνάτης, Κρυός, Κούρρης, Παραμαλίου, Διάριζος, Ξερός, Χα Ποτάμι και Έζουσας).
