Σε μια αιφνιδιαστική και άκομψη ενέργεια, ο Δήμος Λευκωσίας προχώρησε στις 4 Ιουνίου 2024 στην έξωση του Συνδέσμου Εικαστικών Καλλιτεχνών Κύπρου- Φυτώριο από το οίκημα που χρησιμοποιούσε εδώ και 14 χρόνια εντός του Δημοτικού Κήπου.
Όπως καταγγέλλει ο Σύνδεσμος, η ενέργεια αυτή έγινε χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση ή διαβούλευση, με αυθαίρετη αλλαγή κλειδαριάς, στερώντας του την πρόσβαση στο χώρο, στα αρχεία και στην περιουσία του.
Παράλληλα, ο Δήμος απέστειλε στο Φυτώριο νομική επιστολή, το ύφος της οποίας –όπως τονίζεται στην επίσημη επιστολή του Συνδέσμου– δεν συνάδει με τη μακρόχρονη και γόνιμη συνεργασία των δύο πλευρών. Επιπλέον, δικηγόρος που εκπροσωπεί τον Δήμο προειδοποίησε πως κάθε μελλοντική απόπειρα εισόδου ή χρήσης του χώρου χωρίς ρητή, γραπτή άδεια θα θεωρηθεί καταχρηστική και παράνομη, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο καταγγελιών στις αστυνομικές αρχές.
Ως άμεσο αποτέλεσμα, ακυρώθηκαν οι προγραμματισμένες δράσεις του φεστιβάλ Alternative Brains Rules, που θα πραγματοποιούνταν στο Φυτώριο στις 13–15 Ιουνίου.
Ο Σύνδεσμος, όπως αναφέρει στην επιστολή του προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, την Πρόεδρο της Βουλής, την Υφυπουργό Πολιτισμού, βουλευτές και τη δημοτική αρχή, παραμένει αποκλεισμένος από κάθε ουσιαστική επικοινωνία με τον Δήμο, καθώς η επικοινωνία περιορίζεται αποκλειστικά σε ανταλλαγή νομικών εγγράφων. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες να οριστεί συνάντηση με τον Δήμαρχο Χαράλαμπο Προύντζο, δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση.
Το Φυτώριο εκφράζει ελπίδα για μια θεσμικά κατοχυρωμένη και δίκαιη συμφωνία, που θα αναγνωρίζει τη σημασία της ιστορικής, πολιτιστικής και συλλογικής συνέχειας του χώρου και του ίδιου του Συνδέσμου. Το Σωματείο έχει ήδη απευθυνθεί σε νομικούς συμβούλους και δηλώνει αποφασισμένο να διεκδικήσει τη δικαίωση και την επιστροφή του στον χώρο, ζητώντας έναν ανοικτό και θεσμικά τεκμηριωμένο διάλογο.
Σε αντίθετη περίπτωση, ελλοχεύει ο κίνδυνος απώλειας ενός σημαντικού κόμβου σύγχρονου πολιτισμού για την πόλη της Λευκωσίας.
Από την εγκατάλειψη στην αναγέννηση: Η ιστορία του Φυτωρίου
Ο Σύνδεσμος Εικαστικών Καλλιτεχνών Κύπρου – Φυτώριο ιδρύθηκε το 2006 και αποτελεί ένα συλλογικό, αυτοοργανωμένο πολιτιστικό εγχείρημα που αριθμεί σήμερα πάνω από 120 επαγγελματίες εικαστικούς, θεωρητικούς και ερευνητές της τέχνης. Στόχος του είναι η ενίσχυση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, του δημόσιου διαλόγου και της πολιτιστικής κριτικής στην Κύπρο και διεθνώς.
Το 2010, επί δημαρχίας Ελένης Μαύρου, ο Δήμος Λευκωσίας παραχώρησε στον Σύνδεσμο τον χώρο του πρώην δημοτικού φυτωρίου εντός του Δημοτικού Κήπου, ένα αρχιτεκτονικά σημαντικό αλλά τότε εγκαταλελειμμένο κτήριο, σχεδιασμένο το 1969 από τον Νεοπτόλεμο Μιχαηλίδη. Ο χώρος αναστηλώθηκε και επαναλειτούργησε με έξοδα και επίβλεψη του ίδιου του Συνδέσμου, χάρη σε ιδιωτικές χορηγίες άνω των €55.000 και μερική στήριξη των Πολιτιστικών Υπηρεσιών.
Έκτοτε, το Φυτώριο έχει φιλοξενήσει περισσότερες από 100 εκθέσεις, εργαστήρια, διαλέξεις και συνεργασίες με σημαντικά ιδρύματα και προσωπικότητες από την Κύπρο και το εξωτερικό. Η πολιτιστική του συμβολή έχει αναγνωριστεί ευρύτερα από την κοινότητα των εικαστικών και των πολιτών.
Προβλήματα συντήρησης και αναζήτηση διαλόγου
Το 2022 και 2023, ο Σύνδεσμος ενημέρωσε τον Δήμο Λευκωσίας για σοβαρά προβλήματα υγρασίας, διαρροών και φθορών στο κτήριο, που καθιστούσαν δυσχερή τη λειτουργία του. Όπως σημειώνει στην επιστολή του, επιδίωξε διάλογο και συνεννόηση με τον Δήμο, έχοντας πλήρη επίγνωση της αρχιτεκτονικής σημασίας του χώρου. Ωστόσο, καμία εργασία δεν προχώρησε, ούτε φαίνεται να υπήρξε ουσιαστική ανταπόκριση από την πλευρά της δημοτικής αρχής.
Τον Οκτώβριο του 2022 καταγράφηκαν παραβιάσεις και περιστατικά μικροκλοπών στον χώρο. Το Σωματείο για λόγους ασφάλειας, προέβη σε αλλαγή της κλειδαριάς, ενημερώνοντας εγκαίρως τον Δήμο και την αστυνομία.
Τον Φεβρουάριο–Μάρτιο 2024, το Σωματείο ενημερώθηκε καθυστερημένα από το Τμήμα Διαδημοτικής Ανάπτυξης Έργων Λευκωσίας (ΔΑΕΛ) για την έναρξη αξιολόγησης εργασιών συντήρησης στο κτήριο, στο πλαίσιο της ανάπλασης του Δημοσίου Κήπου μέσω της Στρατηγικής Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης (ΣΟΧΑ) 2021–2027.
Η καθυστερημένη αυτή ενημέρωση επηρέασε σημαντικά τις δραστηριότητες του Φυτωρίου, οδηγώντας στην ακύρωση του πολιτιστικού προγράμματος της άνοιξης του 2024. Η ΔΑΕΛ δεν παρείχε σαφές χρονοδιάγραμμα, ενώ το Δημαρχείο ανέφερε πιθανή έναρξη των εργασιών τον Ιούνιο. Λόγω της αβεβαιότητας, το Σωματείο ανέστειλε τον προγραμματισμό νέων εκδηλώσεων και ζήτησε εναλλακτικό χώρο για τη φύλαξη του αρχείου και τη συνέχιση των δραστηριοτήτων, χωρίς ωστόσο να του παραχωρηθεί τέτοιος χώρος.
Μέχρι τον Μάιο 2024, το Φυτώριο συνέχισε να καταγράφει φθορές και προβλήματα ασφαλείας στον χώρο, υποβάλλοντας επανειλημμένα αιτήματα προς τον Δήμο για επισκευές και ενίσχυση των μέτρων ασφαλείας. Κατέβαλε, επίσης, προσπάθειες να διατηρήσει τον χώρο λειτουργικό, ενώ δεν προχώρησε σε επίσημη καταγγελία για εξαφάνιση εξοπλισμού, καθώς δεν υπήρχαν σημάδια παραβίασης. Αντ’ αυτού, άλλαξε τις κλειδαριές, παραδίδοντας το νέο κλειδί στον κηπουρό του Δήμου.
Τον Ιούλιο 2024, παρέμενε σε εκκρεμότητα η γραπτή επιβεβαίωση για τη συνέχιση της χρήσης του κτηρίου ως έδρα του Σωματείου μετά την αποκατάσταση. Το Φυτώριο, ως χρήστης ενός διατηρητέου κτηρίου με το οποίο ταυτίζεται ταυτότητα και αποστολή, ζήτησε να του κοινοποιηθούν τα σχέδια εργασιών που έχουν κατατεθεί σε εμπλεκόμενους φορείς: Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Κύπρου, ΕΤΕΚ, Πολεοδομία – Τομέα Διατήρησης, καθώς και στην Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού της Βουλής.
Παρά την αβεβαιότητα, το Σωματείο συνέχισε απρόσκοπτα τις εξωτερικές του δραστηριότητες στον κήπο του Φυτωρίου.
Στις 6 Σεπτεμβρίου 2025, το Σωματείο ενημερώθηκε από τον Δήμαρχο ότι ο χώρος θα χρησιμοποιηθεί για τις εκδηλώσεις του Δήμου και του Δημοτικού Θεάτρου Λευκωσίας, καθώς και για τις ανάγκες της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε. κατά το πρώτο εξάμηνο του 2026. Αναφέρθηκε ότι ο χώρος θα παραμείνει διαθέσιμος για το Φυτώριο «εφόσον το επιθυμούν», χωρίς όμως να διευκρινίζονται οι όροι, οι συνθήκες και η χρονική διάρκεια της στέγασης.
Σημειώνεται ότι ο χώρος παραχωρούνταν εξαρχής για χρήση από τρίτους για εκδηλώσεις, χωρίς να θίγεται η βασική λειτουργία του ως έδρα του Φυτωρίου. Η έλλειψη σαφούς πολιτικής και εγγράφων διασφαλίσεων θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα και τη συνέχιση της πολιτιστικής και κοινοτικής του δράσης.
